بانکداری ایرانی-سیاست دولت سیزدهم برای رسیدن به دیپلماسی انرژی در آمریکای لاتین شکوفا شد و این‌بار در قاره آفریقا اتفاقات جدیدی رقم خورده است که می‌توان به استفاده ظرفیت‌های آفریقا در حوزه انتقال دانش و فناوری ایرانی و تهاتر محصولات نفتی و پتروشیمی اشاره کرد.
به گزارش ایسنا، برقراری دیپلماسی متوازن و متعادل به‌خصوص در حوزه انرژی با کشورهای آفریقایی مورد توجه دولت بوده چراکه افزون بر افزایش جایگاه و سهم ایران از بازار ۱۲۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا، بازار صادراتی برای منافع اقتصادی و انتقال دانش و فناوری کشور فراهم خواهد شد، در سفر اخیر رییس‌جمهور به این قاره به‌منظور ارتقای سطح روابط با کشورهای دوست و همسو در مجموع ۲۱ سند همکاری میان مقام‌های عالی‌رتبه ایران و همتایانشان در سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه امضا شد. ضمن اینکه قاره آفریقا فرصت مناسبی برای احداث پالایشگاه‌های فراسرزمینی است که با بهره‌گیری از این موقعیت، به‌طور حتم جایگاه دیپلماسی انرژی کشور و سهم ما از بازارهای جهان دوچندان خواهد شد و جهانیان متوجه این خواهند شد که ایران در حوزه انتقال دانش فنی حرفی برای گفتن دارد.
در همین راستا، رئیس‌جمهوری در دیدار با همتای اوگاندایی خود، از آمادگی ایران برای انتقال تجربه در حوزه انرژی به اوگاندا خبر داد و با اشاره به آغاز به‌کار دفتر نوآوری و فناوری ایران در اوگاندا و ظرفیت‌های بسیار خوب جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه در حوزه‌های پزشکی، علم و فناوری، کشاورزی، بر آمادگی ایران برای انتقال تجربه‌های خود در این زمینه‌ها و در قالب توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی با اوگاندا تأکید کرد.
یووری موسونی، رئیس‌جمهوری اوگاندا نیز در این نشست ضمن ابراز خرسندی از سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، بر علاقه‌مندی کشورش برای ارتقای همکاری‌های اقتصادی با ایران در حوزه‌های مختلف تأکید کرد. همچنین رئیس‌جمهوری، از توافق با آفریقا بر سر تهاتر محصولات پتروشیمی با کالاهای اساسی و علاقه‌مندی این کشورها برای خرید محصولات دانش‌بنیان ایرانی خبر داد و گفت: تسهیل تأمین مواد اولیه و کالاهای اساسی با قیمت مناسب و امکان اجرای طرح کشت فراسرزمینی از دیگر اهداف سفر به کشورهای آفریقایی بود که با موفقیت دنبال و توافق شد به شکل تهاتری و در ازای فروش محصولات و مواد پتروشیمی، کالاهای اساسی موردنیاز ایران از این کشورها وارد شود.
رئیسی در تشریح نتایج و دستاوردهای این سفر اظهار کرد: ارتباط ما با قاره آفریقا، مثل ارتباط با کشورهای قاره آسیا و دیگر نقاط جهان اهمیت دارد و نباید ارتباط با این قاره که سرزمین فرصت‌هاست، مورد غفلت واقع شود.
ایران در بازارسازی به منظور امنیت تقاضا برای صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی به دنبال فرصت‌هایی جهت افزایش سهم در بازار جهانی بوده و در این بین در جستجوی بازارهای جدیدی در جهان غیر از بازارهای مرسوم بوده که بازار قاره آفریقا یکی از این موارد است. بخشی از این بازارها می تواند در کوتاه مدت زیرساخت های موجود پالایشگاهی را برای صادرات نفت خام مورد استفاده قرار دهد، اما برخی از برنامه های میان مدت و بلند مدت در برخی از کشورهای دارای تقاضا که دارای زیرساخت‌های پالایشی نبوده یا قدیمی هستند، می تواند از طریق ایجاد یا نوسازی تاسیسات به بازارسازی برای امنیت تقاضا اقدام کند.
نگاهی به بازار انرژی آفریقا
بررسی وضعیت بازارهای مختلف در قاره آفریقا بیانگر این است که در صادرات نفت خام نیجریه با افزایش ظرفیت پالایشی کاهش و صادرات محصولات پالایشی تا سال ۲۰۲۳ با تکمیل Dangote افزایش مییابد یعنی از واردکننده به صادرکننده تبدیل خواهد شد. اکنون عمده واردات سوختهای پالایشی از ایالات متحده انجام میشود و نیجریه همچنین مقدار قابل توجهی سوخت پالایشی از روسیه، سوئد و هند وارد کرده است.
در الجزایر پیشبینی کاهش صادرات نفتخام و میعانات تا سال ۲۰۳۱ در الجزایر با افزایش تولید نفت شیل ایالات متحده البته افزایش کوتاه مدت به دلیل پرکردن شکاف عرضه و افزایش قیمت نفت وجود دارد. اکثریت قریب به اتفاق نفت خام الجزایر به بازارهای اروپا صادر می شود که فرانسه، ایتالیا، بریتانیا و هلند از بزرگترین خریداران هستند.
هند و کره جنوبی نیز یک بازار کلیدی آسیا برای نفتخام الجزایر است. انتظار می رود الجزایر تا پایان دوره پیش بینی ۲۰۳۰ به عنوان صادرکننده خالص سوختهای پالایشی باقی بماند، زیرا ظرفیت پالایش بسیار بیشتر از تقاضای داخلی است.
صادرات سوخت الجزایر شامل نفتا و نفت کوره است که بیشتر به بازارهای اقیانوس اطلس و همچنین اروپا ارسال می شود. ایالات متحده ۳۹ درصد و برزیل ۱۹درصد بزرگترین خریداران سوخت الجزایر هستند.
کنیا در حال حاضر تمامی سوخت مصرفی خود را وارد میکند
آینده کنیا به عنوان یک صادرکننده نفت کاملا به پروژه South Lokichar که در حال حاضر تحت بررسی Tullow oil است بستگی دارد. در صورت تکمیل شدن پروژه در ۲۰۲۷، صادرات نفت خام انتظار میرود به روزانه ۵۳۸۰۰ بشکه برسد. پس از آن صادرات نفت پیش از رسیدن به رقم ۱۱۸۴۰۰ بشکه در روز در ۲۰۲۹، به رشد خود ادامه خواهد داد.
طبق تحلیل ها، ظرفیت پائین تولید و پالایشی کنیا باعث کسری حساب جاری بلندمدت علی رغم افزایش درآمد صادرات نفت خام خواهد شد. پیش بینی ها نشان میدهد که صادرات نفت خام کنیا توسط افزایش تقاضا برای محصولات پالایشی که انتظار میرود سالانه به طور متوسط در دهه پیش رو ۵.۴ درصد رشد کند و به ۲۰۸۹۰۰ بشکه در روز در سال ۲۰۳۱ برسد، خنثی میشود.
به علت عدم وجود ظرفیت پالایشی در این کشور، کنیا در حال حاضر تمامی سوخت مصرفی خود را وارد میکند. پیش بینی میشود که تقاضای این کشور برای واردات سوخت به میزان ۶ درصد در سال ۲۰۲۲ رشد کند و به ۱۳۰۹۰۰ بشکه در روز برسد.
کنیا بخش اعظمی از سوخت های خود را از خاورمیانه، به ویژه امارات و عربستان که حدود ۴۲ ردصد و ۲۰ درصد از واردات سوخت این کشور را در ۲۰۲۱ به خود اختصاص میدادند وارد کرده است.
پیش بینی میشود که صادرات خالص نفت خام و میعانات گینه استوایی تنها به میزان ۰.۷ درصد در ۲۰۲۲ رشد کرده و به ۱۶۸ هزار بشکه در روز افزایش یابد. حجم جدید میعانات از میدان Alen و قیمت بالاتر نفت باعث پشتیبانی از صادرات در ۲۰۲۲ خواهد شد ولی کاهش طبیعی در میادین نفتی فعلی به این معنی است که کشور به دنبال افزایش تولید خود به صورت کامل برای بهره گیری از افزایش قیمت نفت خواهد بود. انتظار میرود که صادرات در طی دوره مورد پیش بینی ۱۰ ساله با افزایش عمر میادین کاهش یابد و در ۲۰۳۱ به ۱۳۵۴۰۰ بشکه در روز برسد.
اوگاندا به شدت به واردات سوخت وابسته است
انتظار می رود که میانگین صادرات نفت خام در دوره پیش بینی به ۱۳۳۰۰۰ بشکه در روز برسد. تا زمانی که پالایشگاه Hoima به بهره برداری برسد و به نرخ بهره برداری بالاتریارتقاء نیابد، اوگاندا به شدت به واردات سوخت برای تامین مصرف داخلی خود وابسته خواهد بود.
محاصره صادرات نفت لیبی در سال ۲۰۲۰ خطر بی ثباتی سیاسی مداوم را نشان می دهد که همچنان سرمایه گذاری های بسیار مورد نیاز و کمک های فنی بین المللی به بخش نفت را محدود می کند. حملات ستیزه جویان به طور دوره ای تولید و صادرات را مختل خواهند کرد، اگرچه پیش بینی میشود که حجم صادرات در بیشتر دوره پیش بینی افزایش یابد زیرا تلاش ها برای بازگرداندن تولید در تأسیسات آسیب دیده در جنگ های قبلی ادامه می یابد و IOC برنامه ریزی برای اکتشاف و سرمایه گذاری را آغاز می کنند.
در نتیجه کاهش تولید در بالادست و محاصره صادرات در شرق، انتظار میرود که صادرات در سال ۲۰۲۲ کاهش یابد. میانگین صادرات ۹۰۶۰۰۰ بشکه در روز در طول سال پیشبینی شده که نسبت به ۱.۰۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۱ کاهش یافته است.
بااین حال، درآمدهای صادراتی در قالب شرایط فعلی قیمت بالای نفت باعث خواهد شد که در مجموع، افزایش ۴۰ درصدی قیمت‌ها از کاهش ۱۰ درصدی حجم صادرات بیشتر باشد و افزایش درآمد ایجاد کند.
بازگشت ایران به بازارهای نفتی می‌تواند بازارهای آنگولا را هدف قرار دهد
همچنین در دیگر کشورهای آفریقای جنوبی که مقصد این بار ایران نبود ظرفیت هایی وجود دارد، مشکلات تولید نفت آنگولا به شدت بر صادرات خالص نفت خام این کشور در طول دهه تأثیر خواهد گذاشت. آنگولا در تلاش برای افزایش قابل توجه تولید نفت خود در طول سال برای تصاحب بازار چین بوده است. بزرگترین مقصد صادرات نفت خام آنگولا، چین۶۸درصداز صادرات نفتخام آنگولا) است. هند ۷درصد و تایلند ۳.۵درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
بازگشت ایران به بازارهای نفتی می‌تواند بازارهای آنگولا را هدف قرار دهد. اضافه شدن پروژه پالایشگاه سویو به پیشبینی‌هامنجر به تبدیل آنگولا به صادرکننده خالص سوخت های پالایشی از سال ۲۰۲۵ به بعد خواهد شد. پیش بینی می شود صادرات سوخت پالایش‌شده آنگولا در سال ۲۰۲۶ به اوج خود به ۶۶۲۰۰ بشکه در روز برسد.
چاد کمتر از ۸۰ درصد کل تولید نفت خام خود را صادر می کند
چاد کمتر از ۸۰ درصد کل تولید نفت خام خود را صادر می کند و بقیه آن در پالایشگاه نفت این کشور استفاده و بیشتر تولیدات آن از طریق خط لوله از طریق کامرون صادر می شود. صادرات محصولات خام و پالایش شده تقریباً ۷۰ درصد از صادرات چاد را تشکیل می دهد. هند و ایالات متحده مقاصد اصلی صادرات نفت خام چاد و هلند، تایوان دیگر شرکای تجاری چاد هستند.
صادرات نفت خام به هند۳۳.۱درصد، ایالات متحده۳۲.۳ درصد، هلند۲۶.۲درصد، چین۶درصد، فرانسه۲.۳درصد در سال ۲۰۱۸ بوده است. چاد در طول دوره پیش بینی ۲۰۳۱-۲۰۲۰ وارد کننده خالص محصولات پالایشی خواهد شد.
تونس یک صادرکننده خالص نفت خام است
تونس یک صادرکننده خالص نفت خام است زیرا صنعت پالایش داخلی کوچک است و به مواد اولیه زیادی نیاز ندارد. تونس شاهد کاهش در صادرات خالص نفت خام خود به دلیل کاهش تولید نفت به دلیل بالغ شدن میادین خواهد بود.
در سال ۲۰۲۱، تونس بیشتر نفت خام خود را به ایتالیا و فرانسه صادر کرد. این کشور همچنین مقادیر کمی نفت خام به بریتانیا، هلند، آلمان و اسپانیا می فرستد. تونس مقادیر کمی نفت خام از آذربایجان برای تغذیه پالایشگاه داخلی خود وارد می کند.
ظرفیت محدود پالایش تونس (۳۴۰۰۰ بشکه در روز تا سال ۲۰۲۲) بدین معنی است که این کشور نمی تواند افزایش تقاضای محصولات پالایش شده در دهه آینده را تامین کند. لذا به واردات بیشتر نیاز دارد. ایتالیا، روسیه و مالت بزرگترین منابع وارداتی محصولات پالایشی و پس از آن فرانسه، بلغارستان و رومانی هستند.
ایران پیش از تحریم‌ها یکی از تامین‌کنندگان اصلی آفریقای جنوبی
تولید داخلی محدود و ظرفیت پالایشی زیاد، آفریقای جنوبی را به یک واردکننده مهم نفت خام تبدیل کرده، واردات نفت خامبه دلیل عملکرد ضعیف پالایشگاه های آفریقای جنوبی در طول سال ۲۰۲۱ کاهش داشته است.
آفریقای جنوبی بخش عمده ای از نفت خام خود را از اعضای اوپک و کشورهای جنوب صحرای آفریقاوارد می کند. تامین کنندگان عمده عربستان سعودی ۴۳درصد، نیجریه ۳۷درصد و غنا ۹درصد هستند.
ایران در دوره پیش از تحریم‌ها یکی از تامین‌کنندگان اصلی آفریقای جنوبی بوده است. خلیج سالدانها بین تولیدکنندگان معمولی گرید سنگین در آمریکای لاتین، تولیدکنندگان گرید سبک تر در غرب آفریقا و مراکز اصلی تقاضای نفت خام در آسیا موقعیت خوبی دارد.
تعطیلی پالایشگاه‌ها همراه با هزینه‌های بالای مورد نیاز برای ارتقای پالایشگاه‌های موجود آفریقای جنوبی برای مطابقت با مقررات جدید سوخت، به این معنی است که واردات در بلندمدت بر تولید داخلی سوختهای پالایشی برتری خواهد داشت.
اتیوپی در حال حاضر هیچ نفت خام صادر یا وارد نمی کند
اتیوپی در حال حاضر هیچ نفت خام صادر یا وارد نمی کند و پیشبینی میشود که این شرایط در دهه آینده تا سال ۲۰۳۰ تغییر نکند. بدون ظرفیت پالایش داخلی، این کشور تقریباً تمام سوخت های پالایشی مورد نیاز خود را وارد می کند. بیش از ۸۰ درصد از واردات سوخت های پالایشی آن از طریق جاده از سودان و از طریق بندر جیبوتی انجام می شود.
افزایش شدید واردات خالص سوخت تانزانیا تا سال ۲۰۳۱
تانزانیا همچنین بخش قابل توجهی از سوخت را مجددا صادر میکند، حدود ۳۰۰۰۰ بشکه در روز، عمدتاً به مالاوی، کنیا، رواندا، بروندی، جمهوری دموکراتیک کنگو و زامبیا از اواسط دهه ۲۰۲۰، تانزانیا نیز می تواند نفت خام را از اوگاندا دوباره صادر کند.
واردات سوختهای پالایشی به کشو تانزانیا از امارات متحده عربی۴۱.۲درصد، هند ۲۸.۱۵درصد، عربستان سعودی۲۰.۹درصد، عمان۲.۱درصد، سوییس۱.۹درصد، ایتالیا۱درصد است.
غنا در میان‌مدت تا بلندمدت رشد صادرات نفت خام بالایی را ثبت میکند
انتظار میرود که با افزایش حجم نفت خام حاصل از توسعه Pecan از سال ۲۰۲۵ تقویت بیشتری نیز خواهد شد. تا آن زمان، حجم صادرات نفت خام به دلیل کاهش نرخ تولید در میادین نفتی بالغ غنا تا حدودی راکد خواهد ماند. تولید محدود پالایشگاه و مصرف داخلی رو به رشد به این معنی است که وابستگی غنا به واردات سوخت طی دوره پیش بینی ۱۰ ساله افزایش خواهد یافت.
متذکر میشود که پیشنهادات اخیر برای ساختن هاب توسعه نفت غنا با چهار پالایشگاه جدید، این کشور را به عنوان صادرکننده کلیدی سوخت های قرار می دهد، با این حال، پیش بینی‌ها نسبت به شکل گرفتن این پروژه چندان مثبت نیست. پیشبینی میشود صادرات نفت خام غنا در سال ۲۰۲۲ با ۱.۶ درصد کاهش به ۱۵۱۱۰۰ بشکه در روز برسد. کاهش نرخ تولید در میادین Jubilee و Tweneboa-Enyenra-Ntomme (TEN رشد صادرات را در کوتاه مدت کاهش می دهد.
فضای قیمت بالاتر نفت که در سه ماه اول سال ۲۰۲۲ مشاهده شد، ریسک صعودی را برای تولید کوتاه مدت نفت و به نوبه خود صادرات نفت ایجاد می کند. با این حال، کاهش طبیعی در میادین موجود به این معنی است که تولیدکنندگان غنا با وجود شرایط فعلی بازار، برای افزایش قابل توجه تولید تلاش خواهند کرد.
درمیان مدت و بلندمدت، با اضافه شدن حجم نفت خام حاصل از توسعه Pecan در پیش بینی تولید نفت خام و میعانات گازی غنا تا سال ۲۰۲۵، صادرات نفت خام این کشور نیز افزایش عمده ای را به ثبت خواهد رساند.
پیشبینی میشود که صادرات نفت خام غنا از ۱۵۳۵۱۰ بشکه در روز در سال ۲۰۲۱ به حداکثر ۲۱۹ هزار ۳۳۰ بشکه در روز در سال ۲۰۲۷ افزایشیابد یعنی همزمان با اوج تولید میدان Pecan سپس قرار است صادرات تا پایان دوره پیش بینی در سال ۲۰۳۱ اندکی کاهش یابد و در حدود ۱۸۹۷۵۰ بشکه در روز باقی بماند.
بخش پایین دستی کوچک و بسیار ناکارآمد غنا آماده است تا وابستگی این کشور به واردات محصولات پالایشی را تداوم بخشد. واردات سوخت در طول دوره پیش بینی ۱۰ ساله بالای ۸۰ هزار بشکه در روز باقی خواهد ماند و تا سال ۲۰۳۱ به ۹۸ هزار و ۷۰۰ بشکه در روز خواهد رسید.
تصویب اخیر دولت در رابطه با پروژه توسعه هاب نفت غنا، ریسک قابل توجهی را برای چشم انداز مذکور برای بخش پایین دستی غنا فراهم می کند. این پروژه پیشنهادی شامل چهار پالایشگاه میشود که هر کدام با ظرفیت ۱۵۰ هزار بشکه در روز دارند. اگر این پروژه به نتیجه برسد، غنا را به یک صادرکننده قابل توجه سوخت تبدیل می کند. با این حال، با توجه به سرمایه‌گذاری خصوصی قابل‌توجه مورد نیاز و محدودیت‌های مالی، ما همچنان متصور هستیم که این هاب تا پایان دهه کاملاً بهره بردارینخواهد شد و هنوز هیچ یک از پیشنهادات را در پیشبینی خود لحاظ نکرده‌ایم.
کامبوج هیچ نفت خامی را وارد نمیکند
کامبوج به علت کمبود امکانات پالایشی نفت خام داخلی، هیچ نفت خامی را وارد نمیکند. ولی این کشور کاملا به واردات سوخت جهت مصارف داخلی وابسته است. بخش عمده واردات سوخت این کشور از تایلند، ویتنام، سنگاپور و مالزی انجام میشود.
کامبوج در حال به علت کمبود هر نوع تولید داخلی یا ظرفیت پالایشی نه نفت خام وارد و نه صادر میکند اولین تولید نفت از میدان Apsara در انتهای سال ۲۰۲۰ انجام شد و برای پالایش شدن باید صادر شود.
واردات سوخت کامبوج درسال ۲۰۲۰ به علت اثرات کوید، یک درصد کاهش یافت ولی انتظار میرود که در سال ۲۰۲۱ با برداشته شدن محدودیت ها مجددا افزایش یابد. بزرگترین صادر کنندگان سوخت به کامبوج تماما در منطقه جنوب شرق آسیا قرار دارند.
چنانچه ایران طی ۴۰ سال و اندی، با وجود تحریم، فشار و کارشکنی‌های غرب، هیچ‌گاه از سیاست اصولی خود در قبال آفریقا به دلیل اشتراکات سیاسی و فرهنگی دست نکشیده و همواره خود را در کنار مردم و کشورهای آفریقا حفظ کرده است، اما نباید فراموش کرد که هم‌اکنون چین، فرانسه، آمریکا، امارات، انگلیس، روسیه، هند و ترکیه در کشورهای آفریقایی حضور فعال دارند و ایران نیز با توجه به منابع طبیعی غنی و بازارهای پررونق در آفریقا باید این فرصت را مغتنم شمارد تا بتواند از این فرصت تجاری استفاده کند.
