کاهش فقر؛ راه نجات منابع!

اکثر اقتصاددانان به تسلسل و زنجیره‌وار بودن فقر با نام «دور باطل فقر» در بسیاری از کشورهای در حال‌توسعه اعتقاد دارند که بی‌شک کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. آن‌چه به عنوان دور باطل فقر شناخته می‌شود مجموعه شرایطی است که به تقویت و تداوم فقر در جامعه می‌انجامد.

در ادامه این یادداشت که به قلم سروش کیانی قلعه‌ سرد در روزنامه همدلی منتشر شد، می خوانیم: «نورکس»، اقتصاددان اهل کشور استونی در مورد دورهای فقر می‌گوید: «این دوره‌ها همانند برج‌های فلکی ساخته از عواملی هستند که مایلند از طریق کنش‌ها و واکنش‌های خود به سمت‌های مختلف شرایطی را ایجاد کنند که کشورهای فقیر کماکان فقیر بمانند. برای مثال فرد فقیر که ممکن است به دلیل آن‌که غذای کافی برای خوردن ندارد از سوء‌تغذیه رنج ببرد و دچار ضعف بنیه شده و از نظر فیزیکی فوق‌العاده ضعیف شود، در نتیجه ظرفیت کار او نیز محدود خواهد بود. یک چنین شرایطی نیز برای کشورهای فقیر وجود دارد. تمام این مطلب را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: کشوری فقیر است، چون فقیر است!».بی‌شک سرمایه انسانی در پی فقر با مشکل بهره‌وری و کارایی مواجه شده و این پایین بودن بهره‌وری و کارایی، خود منجر به تولید کمتر و در نتیجه فقر بیشتر خواهد شد. این فقر بیشتر نیز به کاهش مجدد بهره‌وری و کارایی منجر شده و این سیر دورانی همچنان ادامه خواهد یافت. اما این دور باطل فقر تنها سرمایه انسانی یا نیروی کار را با خود درگیر نمی‌کند، بلکه سرمایه‌ها و منابع طبیعی را نیز در خود کشانده و آن‌را به سمت و سوی نابودی سوق می دهد. 

بی‌گمان منابع طبیعی هر جامعه نقشی اساسی در توسعه هر کشور داشته و استفاده صحیح و درست از این منابع عاملی توسعه‌زا و استفاده ناصحیح و غلط یا عدم استفاده از آن عاملی مخرب و ضد توسعه است. در زمینه استفاده صحیح از این منابع آن‌چه که ضرورت دارد وجود توانایی و مهارت استفاده از این منابع است و اگر مردم یک جامعه با فقر مواجه باشند نه تنها فاقد توانایی، تخصص و مهارت استفاده از این منابع بوده، بلکه در جهت رفع نیازهای معیشتی خود به استفاده بی‌رویه از منابع روی آورده و آن‌را به ورطه نابودی خواهند کشاند.

در خوش‌بینانه‌ترین حالت افراد فقیر فاقد توانایی و تخصص استفاده از منابع، این منابع را دست‌نخورده باقی خواهند گذاشت و در نتیجه بخش منابع طبیعی نقش خود را در اقتصاد ایفا نخواهد کرد. در هر دو حالت استفاده بیش از حد یا عدم استفاده از منابع طبیعی آن‌چه‌ که همچنان برقرار خواهد بود، دور باطل فقر است. نگاهی واقع‌گرایانه به فقر در کشور از یک‌سو و تخریب منابع طبیعی از سوی دیگر متاسفانه ما را به این حقیقت می‌رساند که دور باطل فقر با تخریب شدید منابع طبیعی در کشور وجود داشته و همچنان وجود دارد. آن‌چه در این میان توجه را به خود جلب می‌کند تسری فقر مزمنی ا‌ست که علی‌رغم همه‌ تلاش‌های صورت‌گرفته پس از انقلاب در تاروپود اقتصاد ایران وجود داشته و خروجش همتی بلند در چارچوب دولت رفاه می‌طلبد. مسئله‌ای که حل شدنش نه تنها از مصائب و مشکلات اجتماعی و سیاسی ناشی از فقر می‌کاهد، بلکه کمک شایانی خواهد بود برای نجات منابع طبیعی کشور.

*منبع: روزنامه همدلی، 1395.11.5