شنیده‌اید می‌گویند کتاب خوب حکم رفیق خوب را دارد؟ یا اینکه هیچ وقت پز کتاب‌هایی را که خوانده اید ندهید، به کتاب‌هایی که نخوانده‌اید، فکر کنید؟ تاکنون هزاران جمله زیبای دیگر درباره کتاب گفته و ماندگار شده است که اگر اهل مطالعه و کتاب باشید معنا و مفهوم واقعی آنها را درک می‌کنید.
شنیده‌اید می‌گویند کتاب خوب حکم رفیق خوب را دارد؟ یا اینکه هیچ وقت پز کتاب‌هایی را که خوانده اید ندهید، به کتاب‌هایی که نخوانده‌اید، فکر کنید؟ تاکنون هزاران جمله زیبای دیگر درباره کتاب گفته و ماندگار شده است که اگر اهل مطالعه و کتاب باشید معنا و مفهوم واقعی آنها را درک می‌کنید.
در این گفت وگو که روزنامه ایران با صاحبنظران حوزه دفاع مقدس به قلم مرجان قندی انتشار داد، می خوانیم: بیست و چهارم آبان ماه که به عنوان روز کتاب و کتابخوانی و کتابدار در تقویم ثبت شده جدا از اینکه به خاطر ارزش والای کتابخوانی و رشد فرهنگ کتابخوانی در جامعه است و برای اهالی کتابخوان مبارک، تلنگری است برای افرادی که کمتر با این یار، مهربان هستند.
مهر تأیید این نامهربانی را وقتی متوجه شدم که در مقاله‌ای خواندم: «اگرچه کشورهای درحال توسعه نزدیک به 80 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما کمتر از 30 درصد کتاب‌های مصرفی جهان را تولید می‌کنند و کمتر از این نسبت نیز به کتابخوانی مشغول هستند، این در شرایطی است که کشورهای پیشرفته یا توسعه یافته که حدود 20 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، 70 درصد کتاب‌های مصرفی جهان را تولید می‌کنند.» این آمار ممکن است ذهن هر آدمی را حتی برای چند لحظه به خود مشغول کند و شاید با خود به این فکر کند که اگر فرهنگ کتاب و مطالعه در جامعه رونق پیدا کند؛ توسعه و گسترش کشور و سرفرازی ملت و جامعه را به دنبال بیاورد.
برای آنکه بدانیم در زمینه کتاب و کتابخوانی کجا ایستاده‌ایم، نیازی نیست آمارها را زیرو رو کنیم فقط کافی است هرکسی از خود این سؤال را بپرسد آخرین کتابی که خوانده است، کی بوده! اگر در یکی از بازارهای کتاب مثل خیابان انقلاب چند دقیقه‌ای میان رهگذران قدم بزنید می‌بینید که هر کس به دنبال کتاب مورد نظر خودش می‌گردد و کمتر کسی است که نداند در آنجا چه نوع کتابی می‌خواهد. در میان کتاب‌هایی که در بازار وجود دارد آثار مربوط به حوزه دفاع مقدس علاقه‌مندان خاص خودش را دارد. البته در این حوزه هم با بررسی آثار پرشمارگان و پرفروش می‌شود فهمید مخاطبان بیشتر به آثار خاطره‌گو و روایتگر اقبال نشان می‌دهند.
** از کتاب‌های حوزه دفاع مقدس امروز حتی صدای یک گلوله هم شنیده نمی‌شود
مرتضی سرهنگی، مدیر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری در خصوص نوع نوشتار و ادبیات آثار دفاع مقدس عقیده دارد: ادبیات جنگ ادبیات جوانی است که هر روز در این حوزه شاهد رشد آن هستیم. من امیدوارم روزی برسد که بتوانیم سکوت یک سرباز را هم بنویسیم. وی افزود: «گلستان یازدهم» کتابی که اخیراً از «بهناز ضرابی زاده» منتشر شده جزو کتاب‌های خوبی است که در این عرصه خوانده‌ام و خواندن آن را پیشنهاد می‌کنم.
امروزه ما دیگر در کتاب‌های حوزه دفاع مقدس حتی صدای یک گلوله هم نمی‌شنویم و دلیل آن را می‌توان ورود پر رنگ‌تر زنان به حوزه ادبیات جنگ در سال‌های اخیر دانست. سرهنگی ورود زنان به ادبیات جنگ را همانند دریچه تازه‌ای می‌داند که رو به این عرصه گشوده شده است. او معتقد است که با بازگو کردن خاطرات زنان، صدای جنگ آنقدر بلند شده که هرکسی این صدا را می‌شنود.
**بیشتر راویان و نویسنده‌های کتاب‌های پرفروش در دهه گذشته زنان بودند
حمید حسام از نویسندگان بنام حوزه دفاع مقدس نیز که بتازگی و در آستانه اربعین حسینی از جدیدترین اثرش با عنوان «خس بی‌سر و پا» که با مضمون بیان شور و حال مردم در این روز است رونمایی شده، اظهارداشت: تجربه دو دهه گذشته نشان می‌دهد بیشترین توفیقات ادبیات دفاع مقدس مربوط به ژانر مستندنگاری است. ویژگی این آثار معمولاً این است که نویسنده‌ها بیشتر از فضای جنگ به فضای پشت جبهه‌ها پرداختند و دیگر اینکه رویکرد انسانی در این آثار کاملاً مشهود است.
سردار حسام نیز به حضور زنان به این عرصه و تأثیرگذاری آنها تأکید دارد: بیشتر راویان و نویسنده‌های کتاب‌های پر فروش در دهه گذشته زنان بودند. آثاری مثل «دختر شینا» و «دا» نمونه‌هایی برای سندیت صحبت من در این مورد است. ارتباط افراد در این آثار خیلی صریح و نزدیک آورده شده که به ذائقه مخاطب هم خوش آمده است. «کوچه نقاش‌ها» هم کتاب بسیار متفاوتی در حوزه ادبیات دفاع مقدس است که اصل مهم در مستند بودن این کتاب و لهجه اصیل تهرانی سید ابوالفضل است که توسط خانم راحله صبوری رعایت شده است.
هم‌اکنون نخستین کتاب منتشر شده سردار حسام در دهه هفتاد به چاپ چهاردهم رسیده و به دو زبان عربی و انگلیسی ترجمه شده است. او درباره این کتاب خاطرنشان کرد: «راز نگین سرخ» زندگینامه سردار شهید «محمود شهبازی»، فرمانده سپاه همدان و جانشین لشکر 27 محمد رسول‌الله است. حوادث این داستان گوشه‌ای از فراز و نشیب‌های دفاع مقدس از آغازین روز جنگ تا هنگام آزادی خرمشهر است. این کتاب علاوه بر معرفی شخصیت برجسته شهید «محمود شهبازی»، از ابتدای کتاب خواننده را با معرفی شهیدانی چون حاج «احمد متوسلیان»، شهید «محمد ابراهیم همت»، شهید «حسین قجه‌ای»، و... در این کتاب همراه می‌کند.
وی تصریح کرد: تکنیک نوشتاری داستانی و ماجرایی در این اثر که از زبان سوم شخص روایت شده با مخاطب براحتی ارتباط برقرار کرد و توانست عنوان اثر برگزیده کشور در شاخه مستند نگاری در سال 1386 را هم بگیرد.
سردار حسام با بیان اینکه امروزه کتاب‌های حوزه دفاع مقدس یکی از منابع مهم شناخت مخاطبان نسل سوم انقلاب از دفاع مقدس هستند، یادآور شد: هم‌اکنون یک کتاب با عنوان «بچه‌های محمد گره» در قالب مجموعه خاطرات دیده‌بان‌های لشکر انصارالحسین(ع) در 8 سال دفاع مقدس نوشته‌ام که برای چاپ و نشر آماده است. کتاب دیگری هم که این روزها مشغول آن هستم مربوط به خاطرات همسر شهید سرلشکر «حسین همدانی» است که فکر می‌کنم تا آخر امسال آماده شود.
** کتابخانه تخصصی جنگ مکانی معتبر برای به روز‌ترین آثار
نصرت‌الله صمدزاده، مدیر کتابخانه تخصصی جنگ حوزه‌هنری درخصوص به روز بودن کتابخانه تخصصی جنگ از نظر آرشیو آثار گفت: این کتابخانه در خصوص تهیه منابع و به روز نگه‌داشتن دارایی‌های علمی خود برنامه جامعی دارد که یک بخش آن شناسایی منابع از منابع مکتوب و آنلاین است و بخش دیگر آن تهیه منابع به طرق مختلف همچون بهره‌گیری از تمام نمایشگاه‌های موسمی کتاب، مراجعه مکرر به فروشگاه‌های حقیقی و مجازی و ارتباط مستمر با ناشران آثار است. شکر خدا از این حیث، کتابخانه روزآمدی داریم.
او با اشاره به مخاطبان اصلی کتابخانه جنگ اظهارداشت: به لحاظ تخصصی بودن کتابخانه، اکثر مراجعان ما پژوهشگران و محققان هستند. چه کسانی که در مصدر طرح‌ها و طرح‌های تخصصی حوزه نگارش و پژوهش قرار دارند و چه دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری که موضوع پایان نامه هایشان به حوزه موضوعی این کتابخانه مرتبط است. از این حیث کتابخانه مراجعان مستمری دارد و منشأ خدمات زیادی است.
صمدزاده می افزاید: کتابخانه‌ها ابزار و امکانات اداری و تکنولوژیک استانداردی دارند که کتابخانه جنگ هم از آنها مستثنی نیست. در این مورد بویژه در کشور ما نرم مشخصی برای سازه‌ها، وسایل اداری و نرم افزارهای حامل اطلاعات کتابخانه‌ای در نظر گرفته شده است.
با این حال، همه بر این اعتقاد هستیم که این امکانات کفاف آینده مراجعات کتابخانه‌ای را نمی‌کند و مجازی‌سازی ابعاد مختلف کتابخانه، اساس نیاز فردای ماست. به همین دلیل ما نیز به تناسب امکانات چندین سال است که برنامه‌هایی را شروع کرده‌ایم تا بتوانیم زیرساخت چنین فعالیت‌هایی را آماده کنیم. هم‌اکنون تهیه فایل‌های الکترونیک از منابع تنها بخشی از این هدف است.
مدیر کتابخانه تخصصی جنگ حوزه‌هنری تأکید کرد: هر سال 24 آبان روز «کتاب و کتابخوانی و کتابدار» است. اما سومین ضلع، یعنی «کتابدار» را همه فراموش می‌کنند. ضلع سوم این مثلث علمی و فرهنگی، همواره مظلوم است و گمنام. هر روز برای یک کتابدار روز کتاب و کتابخوانی است و تلاش می‌کند که وظیفه‌اش را برای این روز (هر روز) انجام دهد 24 آبان روز قدردانی از زحمات هر روزه آنهاست. ما به تبع وسع سازمانی خود از این تلاش سالانه قدردانی می‌کنیم و برنامه‌ای را برای تقدیر از کتابداران مجموعه ترتیب می‌دهیم.
** در عرصه خاطره‌نویسی امروز بزرگترین ضرورت پرداختن به روایت‌های انسانی است
محمدمهدی بهداروند، نویسنده و محقق دوران دفاع مقدس چهره سرشناس دیگر این حوزه می گوید: کتاب‌های حوزه دفاع مقدس بخصوص در بخش خاطره نگاری و خاطره پژوهی را باید از دو منظر شکلی و محتوایی مورد بررسی قرار داد.
وی می افزاید: منظور از بررسی شکلی، کارکردی است که از کتاب دفاع مقدس می‌شود. متأسفانه عده‌ای از سوژه دفاع مقدس به عنوان بیزینس استفاده می‌کنند و بر این اساس کارهایی بی‌محتوا و غیرمستند را نشر می‌دهند البته در مقابل، سازمان‌های انتشاراتی دیگری هم هستند که سوژه‌ها و آثاری مستند را در بازه زمانی طولانی اما با کیفیت و پر محتوا تولید می‌کنند که فرهنگ دفاع مقدس را بخوبی انتقال می‌دهند.
بهداروند با اشاره به اینکه امروز در عرصه خاطره‌نویسی بزرگترین ضرورت پرداختن به روایت‌های انسانی است، اظهار داشت: روایت‌های انسانی به درد عامه مردم می‌خورد و در این متن هاست که سبک زندگی در 8 سال دفاع مقدس به آنها انتقال می‌یابد. روایت‌های تاریخی و جغرافیایی صرفاً به کار دانشگاهیان و واحد‌های آموزشی می‌آید اما مشکلی از جوانی که جنگ را ندیده است حل نمی‌کند.
این محقق دوران دفاع مقدس درخصوص اینکه گفته می‌شود نویسنده خاطرات در مقابل نویسنده رمان با محدودیت‌هایی مواجه است، گفت: برای نمونه نویسنده برای نوشتن رمان می‌تواند تخیل را تا هر اندازه که بخواهند دخیل کند، اما در خاطره باید چارچوب واقعیت را در نظر گرفت در واقع در خاطره‌نویسی نویسنده سوژه را پردازش می‌کند.
به همین خاطر می‌بینیم کتاب خاطره پرمخاطب‌تر از کتاب‌های داستان در حوزه دفاع مقدس است. برای خواندن رمان خواننده باید با تخیل هم آوا و همراه شود اما خاطرات از یک نقش عینی و بیرونی حکایت دارد به همین دلیل راحت‌تر با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند. دلیل پر مخاطب بودن کتاب‌های خاطره از رمان و کتاب‌های داستان هم همین امر است.
** تأثیرگذار بودن، نخستین معیار برای تهیه و تولید کتاب‌های روایت فتح
حسن علایی، مدیر انتشارات روایت فتح که تعداد قابل توجهی از کتاب‌های این مجموعه در لیست پرفروش هاست با تأیید اینکه کتاب‌های خاطره از دیگر کتاب‌ها مخاطبان بیشتری دارد، می گوید: کتاب‌های چمران به روایت همسر شهید، همت به روایت همسر شهید، باکری به روایت همسر شهید، زین‌الدین به روایت همسر شهید از مجموعه نیمه پنهان ماه جزو کتاب‌هایی هستند که هر کدام بارها تجدید چاپ شده‌اند.
علایی نخستین معیار برای تهیه و تولید کتاب‌هایی که در روایت فتح چاپ می‌شود را تأثیرگذاری می‌داند: همکاران ما در روایت فتح چه محققان، چه نویسنده‌ها و عوامل فنی که در این مجموعه تلاش می‌کنند در روایت فتح کتابی تولید شود همگی نخستین نکته‌ای که روی آن تأکید دارند تأثیرگذاری کتاب روی مخاطب است.
به اصطلاح ما کاری را تولید می‌کنیم که به مذاق خواننده خوش بیاید و تأثیرگذاری فکری و روحی برای خواننده داشته باشد. به همین دلیل هم است که بسیاری از نسل جوان جامعه که دوره انقلاب و جنگ را ندیده جزو مشتری‌های ثابت این مؤسسه هستند و از کتاب‌ها استقبال می‌کنند. ویژگی دیگری که در همه کتاب‌های روایت فتح رعایت می‌شود این است که ما هیچ دخل و تصرفی در خاطرات بازگو شده نداریم و تنها همان چیزی که گفته شده را با قلم شیرین به تحریر در می‌آوریم.
مدیر انتشارات روایت فتح فرآیند تولید کتاب در نشر را این‌طور توضیح می دهد: کارگروه‌های ما سوژه‌های مختلف را بررسی می‌کنند و در نهایت موضوعی که تأثیرگذاری بیشتری دارد برای ادامه کار مصوب می‌کنند. بعد از آن گروه تحقیق ساعت‌ها مصاحبه با عوامل سوژه را انجام می‌دهند و در واقع مواد اصلی یک کار را تولید می‌کنند. بر اساس تحقیقاتی که انجام شده نویسنده مورد نظر سوژه را پردازش می‌کند.
وی درباره اینکه در روایت فتح نویسنده‌ها به دنبال آنها می‌روند یا مؤسسه به دنبال نویسنده می گوید: 50 نویسنده با روایت فتح همکاری می‌کنند که کارگروه باتوجه به شناختی که از توانایی‌های آنها دارد سوژه را به آنها می‌سپارد. در کنار نویسنده فردی با عنوان مشاور راهنمایی و مشورت‌های لازم را انجام می‌دهد تا نویسنده بخوبی بتواند سوژه را پردازش کند.
این فعال حوزه کتاب درباره وضعیت ناشران و چاپ کتاب تصریح کرد: شمارگان کتاب‌ها اصلاً راضی‌کننده نیست و صنعت نشر اصلاً وضعیت خوبی ندارد. با همه تلاشی که همکارانم برای تولید کتاب‌ها می‌کنند کتاب‌هایی با 2 یا 3 هزار شمارگان چاپ می‌شوند که اصلاً شایسته یک کشور 80 میلیونی با فرهنگ و صاحب فکر نیست.
علایی به آخرین کتابی که خود خوانده است اشاره کرد و افزود: کتاب«شبیه خودش» از مجموعه مدافعان حرم 3 که درباره زندگی جوان‌ترین مدافع حرم منتشر شده آخرین کتابی است که من آن را 2 بار به طور کامل مطالعه کردم و به بقیه هم پیشنهاد می‌کنم که از خواندن این کتاب غافل نشوند.
مدیر انتشارات روایت فتح با بیان اینکه این فروشگاه برای همه کتاب دوستانی که در هفته کتاب خرید داشته باشند تخفیف 20 تا 30 درصدی در نظر گرفته است، یادآور شد: با توجه به تغییر و تحولات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معرفی وزیر جدید امیدواریم ایشان اهتمام بیشتری به خرج دهند تا شرایطی فراهم شود که ناشران بتوانند کتاب‌هایی با کمیت و کیفیتی بالا تولید کنند و خواننده‌ها از کتاب‌هایی که ناشران در اختیارشان می‌گذارند لذت ببرند.
*منبع: روزنامه ایران/شنبه 22 آبان 1395
نظر شما
