جایگاه ایران در توافق روسیه و آمریکا

پوتین گفته بود «در صورت ادامه حمایت عربستان از تروریست ها در سوریه، مسکو با استفاده از بمب هسته ای، عربستان را چنان با خاک یکسان می کند که به عصر حجر و دوران بادیه نشینی در صحراهای سوزان عربستان برگردد.»‏

پس از گذشت 5 ماه، ولیعهد سعودی محمدبن سلمان (و معاون دوم نخست وزیر و وزیر دفاع) با پوتین دیدار کرد و عربستان که در روابط متزلزل با آمریکا و ترکیه در انزوایی میان دوستان خود قرار گرفته بود، با روسیه وارد تعامل و گفتگوهای نزدیک شد.

در نشست سران گروه 20 در چین، پوتین در دیدار با محمد بن سلمان، ضمن ابراز دوستی روسیه و اتحاد با عربستان آمادگی مسکو برای ساخت 16 نیروگاه انرژی هسته ای در عربستان را اعلام کرد. عربستان انتظار دارد 20 درصد نیاز انرژی خود را تا سال 2030 از نیروگاه های هسته ای به دست آورد. لازم به ذکر است که محمد بن سلمان از افرادی است که خواهان روابط نزدیک با روسیه است و در سال جاری چندین دیدار خصوصی با پوتین داشته است. 

عربستان که بعد از توافق برجام، اعتماد چندانی به آمریکا برای اتحاد با این کشور علیه ایران ندارد، در تلاش است به وسیله ایجاد ارتباط نزدیک با روسیه بتواند ایران را در خاورمیانه و سوریه کنترل کند، همان انتظاری که برخی در روابط نزدیک ایران با روسیه دارند.‏

‏ پرسش این است که با توجه به حضور باسابقه روسیه در یمن و روابط نزدیک با صالح رئیس جمهوری فراری یمن، آیا فاز دوم توافق عربستان ـ روسیه در مورد یمن هم قابل انتظار است؟ به نظر می رسد، توافقی میان روسیه و عربستان در جریان است به این ترتیب که ریاض در قضیه سوریه با طرح روسیه کوتاه بیاید، اما در یمن با حمایت روسیه به آرزوهای دیرینه خود برسد. اگر این طرح به نتیجه برسد روسیه برای اولین بار در تاریخ خود، جلوتر از آمریکا و برنده اصلی در سوریه و سیاست های خاورمیانه ای خواهد بود.‏

روابط روسیه و عربستان بسیار پیچیده و چند وجهی است. گفتگوهای محرمانه دو کشور در مورد افزایش قیمت نفت نیز از مواردی است که دو تولید کننده بزرگ جهان را به هم نزدیک کرده است. 

روابط عربستان - روسیه را می توان از نوع روابط عشق و نفرت تعریف کرد. اما تحولات و نیازهای منطقه ای، آنها را به هم نزدیک کرده است. روسیه به دلیل کاهش قیمت جهانی نفت و تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا بر سر مسأله اوکراین، دچار بحران اقتصادی و بسیار متضرر شده است. به همین دلیل، به دنبال توافق با عربستان است تا برای مدتی با کاهش تولید و عرضه نفت خود، موجب افزایش قیمت نفت شده و سیاست های نفتی آمریکا را خنثی کند.‏

روابط رو به گسترش روسیه با عربستان، نیازمند یک توافق بزرگ تر با روسیه در خصوص معادلات منطقه ای در مورد سوریه و یمن است که به نظر می رسد زمان آن فرا رسیده است.

در دیپلماسی بین المللی پیچیده و حساس حل و فصل بحران سوریه، جایگاه ایران کجاست؟ در ماتریس روابط روسیه، آمریکا، ایران، سوریه، عربستان و ترکیه به نظر می رسد روسیه قوی ترین نقش را بعهده دارد و با تک تک این 5 بازیگر، توانسته ارتباط مطلوب برقرار سازد و حداکثر سود را با استفاده از اختلافات دوجانبه این بازیگران - که هریک با دیگری اختلاف دارند- بهره برداری کند. این درحالی است که آمریکا در موقعیتی قرار دارد که قادر نیست از هیچیک از 5 بازیگر اصلی در بحران سوریه، بهره برداری مطلوب کند. آمریکا به دلیل تنش در روابط خود با ایران، روسیه، ترکیه، عربستان و سوریه مجبوراست با شرایط روسیه کنار بیاید.

ایران با وجود داشتن روابط دوستانه با روسیه و همچنین سوریه و ترکیه، انتظار می رفت بیش از دیگران، در مذاکرات روسیه ـ آمریکا نقش داشته باشد و در نتیجه اطلاعات دقیق تری نسبت به تحولات و استراتژی های آنها به دست آورد. نقش ایران در فراهم کردن زمینه های ورود روسیه به مسئله سوریه، و نیز روابط دوستانه اش با مسکو، به ویژه انعقاد دو قرارداد بزرگ 10 ساله برای ساخت نیروگاه هسته ای که در همین هفته امضا شد، تا چه اندازه روس ها را مجاب کرده است ایران را به عنوان شریک اصلی در مذاکرات و آینده سوریه شریک کنند؟ پاسخ برخی از این پرسش ها تا چند ماه آینده روشن تر خواهد شد.