دو رمز تحول در تجارت

«شاخص عملکرد لجستیک» یک شاخص چند بعدی است که عملکرد بخش لجستیک یک کشور را در 6 حوزه از جمله «گمرگات، زیرساخت ها، حمل ونقل بین المللی، شایستگی لجستیکی، پیگیری و رهگیری و تحویل به موقع» ارزیابی می کند. از سوی دیگر، این شاخص نشان می دهد همواره جغرافیای سیاسی یکی از متغیرهای اصلی در قدرت منطقه ای کشورها محسوب می شود؛ به طوری که کشوری چون ایران با داشتن دو مزیت «موقعیت ژئوپلیتیک» و «دارا بودن منابع خام یا موقعیت گذرگاهی» همواره مورد توجه بوده و در معادلات جهانی نقش بسزایی داشته است و از سوی دیگر، پتانسیل بسیار بالایی از لحاظ جذب نظام تجاری بین المللی دارد. 

به عبارتی ایران به دلیل همجواری با کشورهای غنی حاشیه دریای خزر می تواند کانال ارتباطی برای فروش منابع نفت و گاز این کشورها باشد و در کانالی مطمئن برای ورود کالا به این کشورها به شمار رود. اما موضوع اینجاست که برخورداری از موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب به تنهایی عامل موفقیت تجاری کشور نخواهد بود، بلکه برخورداری از روابط و جایگاه تجاری مناسب در سطح بین الملل عامل اصلی در «بهره برداری مناسب از منابع، افزایش جذابیت تجاری و موفقیت در بازارهای بین المللی» است. 

در همین راستا کمیسیون حمل ونقل، لجستیک و گمرک اتاق بازرگانی ایران با تهیه گزارشی و با تمرکز بر سه حوزه «تسهیل تجارت، لجستیک و امور گمرکی» شکوفایی ایران در سطح تجارت جهان را بررسی کرده است. چراکه توجه به این مقوله می تواند کلید جذب سرمایه گذاری خارجی به کشور باشد.

**ضرورت اتصال به اینترنت فیزیکی

براساس گزارش پیش رو، «شاخص عملکرد لجستیک» ابزاری مفید است که عملکرد لجستیک تجاری کشور میزبان را نشان می دهد. همچنین، معیاری است که به ما در انتخاب مکان مناسب برای انواع مختلف عملیات کمک می کند. البته باید این موضوع را نیز در نظر داشت که شاخص عملکرد لجستیک یک ابزار تشخیصی نیست. این شاخص بر افزایش آگاهی تاثیر زیادی دارد و می تواند زمینه افزایش «اتصال» کشورها و اتخاذ سیاست های لجستیکی بهینه را فراهم کند.

همچنین، با ظهور زنجیره های تامین جهانی، موضوعاتی همچون حمل ونقل سریع، ارزان و قابل اعتماد به چالشی مهم تبدیل شده است. قابلیت اتصال به آنچه که «اینترنت فیزیکی» نامیده می شود، به سرعت به عامل تعیین کننده قدرت رقابتی کشورها تبدیل شده است. از این رو کشورهایی که بتوانند به اینترنت فیزیکی یا همان شبکه لجستیک جهانی اتصال پیدا کنند، به بازارهای جدید و گسترده و دروازه های رشد و ترقی دسترسی خواهند داشت، اما کشورهایی که قابلیت اتصال به این شبکه را نداشته یا در این زمینه ضعیف عمل کنند، هزینه های سنگین و قابل توجهی را متحمل خواهند شد. بنابراین سنجش عملکرد زنجیره تامین در فرآیندهای تجاری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چراکه عملکرد مناسب کلید موفقیت و دستیابی به توسعه و ثبات پایدار است.

**مزیت های شاخص عملکرد لجستیک

«شاخص عملکرد لجستیک» یک شاخص بین المللی است که از سوی بانک جهانی تهیه شده و برای تعیین وضعیت عملکرد لجستیکی کشورها مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخص تمایز کشورها را از لحاظ عملکرد لجستیک نشان می دهد و به شناخت فرصت ها و تهدیدهای فرآیند لجستیکی یک کشور و بررسی وضعیت زنجیره تامین آن کمک می کند و همچنین آنها را در اتخاذ راهکارهای مناسب جهت بهبود عملکرد خود راهنمایی می کند. 

براساس این گزارش، شاخص عملکرد لجستیک به رهبران ملی، سیاست گذاران کلیدی، متخصصان لجستیک، تامین کنندگان لجستیک و تاجران کمک می کند که چالش های پیش روی خود در کاهش موانع لجستیکی برای تجارت بین المللی را شناسایی کنند، عملکرد کلی کشور در رابطه با لجستیک تجاری را در ابعاد مختلف ارزیابی کنند، همچنین میزان اتصال فعالیت های تجاری یک کشور به بازارهای بین المللی را نیز مورد ارزیابی قرار دهند. از سوی دیگر، این شاخص هزینه عملکرد بد لجستیک برای قدرت رقابتی کشورها را تعیین کرده و منبع این هزینه ها و ضرر و زیان ها را شناسایی می کند. بنابراین می توان گفت که شاخص عملکرد لجستیک اقدامات کمی و کیفی را شامل می شود و به ساخت پروفایل عملکرد لجستیک برای کشورهای مختلف کمک می کند.

**ارتباط نزدیک لجستیک با سودآوری صنعت

در بخش دیگری از این گزارش آمده است که بهره وری سیستم حمل ونقل و سودآوری صنعت دو مقوله ای هستند که با یکدیگر ارتباط بسیار نزدیکی دارند؛ چراکه کاهش موجودی کالا از طریق گردش مالی بالا، توانایی پاسخگویی به بازار تقاضا، کاهش مدت زمان انجام کار و کمینه سازی هزینه های حمل ونقل از جنبه های اصلی موثر بر قدرت رقابتی یک کشور به شمار می روند، به همین دلیل، سیستم های حمل ونقل یک عامل تولیدی محسوب شده و یکی از عوامل تعیین کننده در فرآیند تصمیم گیری های تجاری هستند. 

از سوی دیگر، زیرساخت های حمل ونقل، روی بهره وری و هزینه های تجاری تاثیر به سزایی دارند. برای مثال، اتصالات بندری و پس کرانه ای بهتر می تواند مخارج و هزینه های اتصال به شبکه های توزیع یا حمل ونقل مواد خام را کاهش دهد. به همین دلیل، برخورداری از یک سیستم لجستیک موثر و کارآمد پایه و اساس یک اقتصاد شکوفا و موفق در جذب سرمایه گذاری خارجی است. در واقع، پیشرفت فن آوری و تجارت در سراسر جهان و آزادسازی سرمایه گذاری فرصت های جدیدی را برای مهار بازارهای جهانی، افزایش رشد و کاهش فقر ایجاد می کند.

**شاخص عملکرد از دو منظر داخلی و بین المللی

همچنین براساس این گزارش، شاخص عملکرد لجستیک، لجستیک یک کشور را از دو منظر داخلی و بین المللی ارائه می کند. از منظر داخلی، لجستیک یک کشور را به کمک متخصصان لجستیک همان کشور از نظر کیفی و کمی مورد ارزیابی قرار می دهد و اطلاعات جامع در مورد «محیط لجستیک، فرآیندهای اصلی و مرکزی لجستیک، نهادها، سازمان ها، موسسات و شرکت های مربوطه، مدت زمان انجام کار و تکمیل فرآیند عملیات، اطلاعات هزینه ای و غیره» را فراهم می کند. از سوی دیگر، از منظر بین المللی، این شاخص عملکرد یک کشور را با شرکای تجاری خود در 6 حوزه مختلف از لحاظ کیفی مورد ارزیابی قرار می دهد و این کار را به کمک متخصصان لجستیک شاغل در خارج از آن کشور انجام می دهد.

این 6 حوزه شامل گمرکات (کارآیی فرآیندهای ترخیص کالا)، زیرساخت ها (کیفیت زیرساخت های تجاری و حمل ونقلی)، حمل ونقل بین المللی (سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی)، شایستگی لجستیکی ( شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی)، پیگیری و رهگیری (توانایی در رهگیری کالاهای ارسالی) و تحویل به موقع (مناسب بودن زمان تحویل محموله ها به مشتری در زمان برنامه ریزی شده یا زمان مورد انتظار) است. 

رتبه بندی در شاخص عملکرد لجستیک براساس 6 معیار مذکور و براساس یک مقیاس 5 امتیازی انجام می شود. امتیاز 5 نشان دهنده بهترین عملکرد و امتیاز یک نشان دهنده بدترین عملکرد است. رتبه حاصله در شاخص عملکرد لجستیک نشان دهنده وضعیت کشورها از لحاظ عملکرد گمرکی، کیفیت زیرساخت های لجستیک، سهولت دسترسی به کالاهای مختلف با قیمت رقابتی، شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی، توانایی در رهگیری کالاهای ارسالی و تحویل به موقع است.

باتوجه به اینکه شاخص عملکرد لجستیک، 160 کشور را از نظر ویژگی های زنجیره تامین و برخورداری از لجستیک مناسب مقایسه می کند، شرکت ها و سازمان ها می توانند به کمک این شاخص چالش ها، فرصت ها و تهدیدها را از نظر زیرساخت های حمل ونقل، شایستگی لجستیکی و دسترسی به زنجیره های تامین کارآمد مورد بررسی قرار دهند. بسیاری از کشورها در طرح جامع توسعه استراتژیک خود یک امتیاز یا رتبه خاص را برای شاخص عملکرد لجستیک خود هدف قرار داده و برای دستیابی به این هدف تلاش می کنند. به همین منظور، کشورهای مختلف برای افزایش جذابیت تجاری و بهبود رتبه عملکرد لجستیک خود در حال گام نهادن در پروژه های بزرگ مستقر در نواحی مختلف هستند.

**ایران شاهراهی در ترانزیت بین المللی

این گزارش در ادامه می افزاید: کشوری مانند ایران با برخورداری از بیش از 6 هزار کیلومتر مرز مشترک (مرز خشکی) با کشورهایی همچون افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و عراق و همچنین 2700 کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان از جایگاه ژئواستراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک بسیار ویژه ای برخوردار است و پتانسیل بسیار بالایی از لحاظ جذب نظام تجاری بین المللی دارد. براساس این گزارش، ایران نه تنها خود دارای ذخایر نفت و گاز عظیم بوده و از سایر منابع نیز غنی است، بلکه از یک سو در جوار کشورهای تولیدکننده نفت و گاز حاشیه خلیج فارس واقع شده و تنگه هرمز شاهراه اصلی برای تجارت منابع فسیلی این کشورها است.

از سوی دیگر، به دلیل همجواری با کشورهای غنی حاشیه دریای خزر، می تواند کانال ارتباطی برای فروش منابع نفت و گاز این کشورها باشد. همچنین ایران کانالی مطمئن برای ورود کالا به این کشورها به شمار می رود. در عین حال، منطقه مکران و سواحل دریای عمان در ایران نیز دارای بستری بسیار مناسب برای کشتیرانی و ترانزیت تجاری است. به همین دلیل ایران کشوری استراتژیک و یکی از شاهراه های اصلی حمل ونقل و ترانزیت بین المللی به شمار می رود. 

براساس این گزارش، «شاخص عملکرد لجستیک» یکی از عواملی است که می تواند به ایران در سنجش وضعیت عملکرد، همسایگان و بازارهای جهانی اش کمک کرده و بر آگاهی لجستیکی ایران نسبت به وضعیت داخلی و خارجی آن بیفزاید و سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها در این حوزه را هدفمند و جهت دار سازد. شاخص عملکرد لجستیک به سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان کلیدی ایران کمک می کند که با تمرکز بر زیرساخت هایی همچون بنادر، جاده ها، راه آهن و فرودگاه ها عملکرد این زیرساخت ها، نقاط قوت و ضعف و پتانسیل های رشد و توسعه آنها را سنجیده و تصمیمات لازم در این رابطه را اتخاذ کنند. 

همچنین این شاخص به کشور ایران کمک می کند تا با بررسی پروسه ها و عوامل تسهیل تجارت از جمله خدمات گمرکی، خودکارسازی عملیات، ایجاد هماهنگی و استانداردسازی، مدرن سازی و مدیریت نهادهای مرزی، کیفیت این فرآیندها را مورد ارزیابی قرار داده و با توجه به نیازها و اولویت های خود اصلاحات لازم در این حوزه را انجام دهند. از سوی دیگر، ایران می تواند به کمک شاخص عملکرد لجستیک خدمات مختلف در حوزه لجستیک و حمل ونقل را مورد بررسی قرار داده و به افزایش شایستگی خدمات و بهبود کیفیت خدمات در این زمینه کمک کند. علاوه بر اینها، ایران به عنوان کشور در حال توسعه که از پتانسیل های رشد و توسعه بالایی برخوردار است، می تواند بر لجستیک سبز تمرکز کند و به کمک شاخص عملکرد لجستیک نقاط ضعف خود را در این زمینه شناسایی کرده و بر نقاط قوت خود تکیه و آنها را تقویت کند. 

البته باید این موضوع را مدنظر قرار داد که برخورداری از موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب به تنهایی عامل موفقیت تجاری کشور نخواهد بود و برخورداری از روابط و جایگاه تجاری مناسب در سطح بین الملل عامل اصلی در «بهره برداری مناسب از منابع، افزایش جذابیت تجاری و موفقیت در بازارهای بین المللی» است. به عبارتی، برخورداری از زنجیره تامین پیشرفته، شبکه توزیع گسترده و خدمات لجستیک مناسب کلید دستیابی به جایگاه تجاری عالی در سطح جهان است. بر این اساس، از آنجا که شاخص عملکرد لجستیک ابزاری برای انعکاس پتانسیل های تجاری، عملکرد لجستیک و بهره وری زنجیره تامین کشورها در سطح جهان است، توجه به این شاخص و بهبود آن در کشوری پهناور و غنی همچون ایران از اهمیت بالایی برخوردار است.

همچنین گزارش های شاخص عملکرد لجستیک نشان می دهند که فاصله میان بهترین و بدترین کشورها از لحاظ عملکرد لجستیکی به آهستگی در حال کاهش است. این شاخص به ما می گوید اگرچه سطح توسعه یافتگی یک کشور در عملکرد لجستیک آن نقش بسزایی دارد، اما سیاست های اتخاذ شده و تصمیم گیری ها بسیار مهم تر هستند. این شاخص پیشنهاد می کند که کشورهای کم درآمد برای پیشرفت در عملکرد لجستیک باید بر بخش زیرساخت ها و انجام اصلاحات در مدیریت مرزی تمرکز کنند. 

کشورهایی که درآمد متوسطی دارند باید تمرکز خود را از زیرساخت و مدیریت مرزی به توسعه خدمات لجستیک معطوف کنند و رشد تقاضا برای برون سپاری لجستیک را مدنظر قرار دهند. در مقابل کشورهای پردرآمد باید تمرکز و توجه خود را معطوف خدمات لجستیکی دوستدار محیط زیست و لجستیک سبز کنند.

*منبع: روزنامه دنیای اقتصاد