پیش از توسعه استفاده از شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک و توییتر، ارتباطات میان اشخاص اغلب محدود و شخصی تر بود، اما با افزایش روزافزون کاربران فضای مجازی به ویژه شبکه‌های اجتماعی و پس از آن پیام رسانهای موبایلی چند ثانیه کافی است تا کوچک ترین خبر راست یا دروغی در این فضا با سرعت نور پخش شود.
روزنامه فرهیختگان در گفت وگو با جامعه شناسان دردسرهای واقعی شایعات مجازی را بررسی کرد و آورد: پیش از توسعه استفاده از شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک و توییتر، ارتباطات میان اشخاص اغلب محدود و شخصی تر بود، اما با افزایش روزافزون کاربران فضای مجازی به ویژه شبکه‌های اجتماعی و پس از آن پیام رسانهای موبایلی چند ثانیه کافی است تا کوچک ترین خبر راست یا دروغی در این فضا با سرعت نور پخش شود.
در گزیده ای از این مطلب می خوانیم: به همین دلیل است که جوامع امروز به دلیل استفاده فراوان از این فضا روزانه در معرض انواع شایعات و خبرهای نادرست هستند که برخی از آنها افکار عمومی را به‌شدت به سمت خود هدایت می‌کند. شاید نخستین ویژگی‌ای که بتوان برای این شایعات قائل شد، این است که محدودیتی برای آن نمی‌توان متصور شد، چراکه سیاستمداران، بازیگران، افراد مشهور یا حتی حیوانات را هم طعمه خود می‌کند.
برخی از جامعه شناسان معتقدند که گاه این شایعات می‌تواند هدفمند بوده و برای ضربه زدن به اعتبار یک سیاستمدار، یک بازیگر یا یک برند غذایی مورد استفاده قرار گیرد، ضربه‌ای که گاه به دلیل نفوذ در افکار عمومی غیرقابل جبران می‌شود. همین چند روز پیش خبری درباره تعطیلی چند روزه تهران به دلیل برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها در فضای مجازی مطرح و به سرعت بین مردم پخش شد. به طوری که باعث شد بسیاری از افراد به ویژه کارکنان سازمان ها و نهادهای دولتی و خصوصی دل خود را برای رفتن به تعطیلات چند روزه صابون بزنند و پیگیر آن شدند.
در حالی که خبر این تعطیلی مربوط به شهریورماه سال 91 بود که به علت برگزاری شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها، پنج روز تهران تعطیل شد. همین موضوع باعث می‌شود که از جنبه‌ها و پیامدهای منفی حضور در شبکه‌های مجازی رونمایی شود که می‌تواند تاثیرات روحی و روانی بدی بر جامعه بگذارد که گاه جبران آن غیرقابل ممکن است.
** بار حقوقی انتشار شایعه در فضای مجازی
با این حال غلامرضا طیرانیان، حقوقدان و وکیل دادگستری در گفت وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «قوانین مشخصی برای انتشار گسترده این شایعات وجود ندارد و این موارد مشمول قوانین کلی می‌شوند؛ به این معنی که اگر انتشار این شایعات توام با افترا و توهین به فرد یا نهاد خاصی باشد، جرم تلقی می‌شود و مورد تعقیب کیفری قرار می‌گیرد. با این حال شایعات قدمتی به طول تاریخ بشر دارد و به امروز و دیروز تعلق ندارد که بتوان آن را به رسانه‌های نوظهور نسبت داد، اما می‌شود گفت که این رسانه‌ها به انتشار پرسرعت این شایعات دامن زده‌اند.»
** شایعه چیست؟
تعاریف متعددی از شایعه وجود دارد؛ علیرضا آل قیس، جامعه شناس و استاد ارتباطات دو تعریف استاندارد بین المللی برای شایعه ارائه می‌کند: براساس تعریف بروس، هنگامی که افراد خواهان کسب خبر باشند و نمی‌توانند به اطلاعات موثق دسترسی داشته باشند، مستعد پذیرش شایعه هستند.» در این تعریف به نبود منابع موثق تاکید شده است. در این میان براساس تعریف کاپ فرر درباره شایعه آمده است که آنچه شایعه را از اخبار متمایز می‌سازد، بحث صحت‌وسقم شایعه نیست، بلکه این است که این خبر از یک منبع غیررسمی منتشر می‌شود که می‌تواند صحیح هم باشد. بنابراین این تعریف به منابع غیررسمی تمرکز کرده است.
** دلایل پذیرش شایعه
اما چه چیزی باعث می‌شود که مردم جامعه شایعات را باور کنند و حتی به آن دامن بزنند؛ این استاد ارتباطات می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین دلایل این موضوع نبود سواد رسانهای در افراد جامعه است. چراکه مردم نمی‌دانند که چه خبری را از چه منبعی باید باور کنند و بپذیرند. در بسیاری از کشورها در سنین پایین و در دوران تحصیل راهنمایی به کودکان می‌آموزند که منبع اطلاعاتی آنها باید چه ویژگی‌های داشته باشد اما در جامعه ما چنین آموزشی وجود ندارد و سواد رسانهای به صورت محدود در چند رشته خاص دانشگاهی تدریس می‌شود. همین موضوع سبب می‌شود که مردم جامعه پذیرای شایعات باشند.
** راه حل چیست؟
در حال حاضر بیش از 40 میلیون ایرانی با اینترنت و شبکه های مجازی در ارتباط هستند و روزانه اخبار بسیاری از دیدگان‌شان عبور می‌کند که می‌تواند روی افکارشان و در مجموع افکار عمومی جامعه اثرگذار باشد. بنابراین مردم باید منابع صحیح خبری را بشناسند.
آل قیس در مورد راه های برخورد با شایعات می‌افزاید: «نخستین راه حل، افزایش سواد عمومی جامعه است. باید آموزش استفاده صحیح از فضای مجازی و چگونگی برخورد با اخبار مختلف از دوران مدرسه و سنین پایین آغاز شود. از طرف دیگر باید اعتماد عمومی مردم نسبت به رسانه‌های موثق داخلی افزایش یابد و این وظیفه ای است که برعهده رسانه هاست و می‌تواند راه های شایعه را ببندد.»
*منبع: روزنامه فرهیختگان؛ 1396،6،8
نظر شما
