در زمان وقوع بحران در یک جامعه، رسانه ها مسئولیت سنگینی بر عهده دارند. از یک طرف باید به اطلاع رسانی های دقیق و شفاف درباره بحران بپردازند و از طرف دیگر نقش پل ارتباطی میان مردم و مسئولان را ایفا کنند.
روزنامه اطلاعات در گزارشی درباره نقش رسانه ها در کاهش آسیب های اجتماعی، نوشت: در زمان وقوع بحران در یک جامعه، رسانه ها مسئولیت سنگینی بر عهده دارند. از یک طرف باید به اطلاع رسانی های دقیق و شفاف درباره بحران بپردازند و از طرف دیگر نقش پل ارتباطی میان مردم و مسئولان را ایفا کنند.
در ادامه در گزیده ای از این گفت وگو می خوانیم: این در صورتی که این ارتباط به درستی برقرار شود، غلبه بر پیامدهای بحران بسیار آسان تر خواهد شد، اما اگر این اتفاق نیفتد، رسانه ممکن است خود به عاملی برای دامن زدن به بحران تبدیل شود.
** روزنامه نگاری با رویکرد پیشگیرانه
دو سال است که دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه های معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوره آموزشی «روزنامه نگاری در حوزه آسیب های اجتماعی با رویکرد پیشگیرانه» را برای خبرنگاران این حوزه برگزار می کند.
ه گفته آقای کهنسال، کارشناس ارتباطات و مجری برنامه، این کارگاه می تواند خلاء پرداختن به مباحث پیشگیرانه به شکل تخصصی در جامعه را برطرف سازد. وی می‌افزاید: پیشگیری، یک بحث علمی و فرآیندی است که باید دید در این میان، اطلاع رسانی شفاف چه نقشی دارد؟ مرز خطر و هشدار کجاست؟ کجا امنیت روانی جامعه با انتشار اخبار به هم می ریزد و مسئولیت های اجتماعی و اخلاق حرفه ای روزنامه‌نگاران در این شرایط باید چگونه عمل کند؟
سرهنگ دکتر غلامحسین بیابانی رئیس مرکز تحقیقات پژوهشگاه پلیس آگاهی نیز با بیان این‌که جامعه ما جامعه‌ای اخلاقی و مذهبی است، می افزاید: فعالیت های رسانه ای هم در کشور ما باید با توجه به عرف جامعه عمل کند.
وی می‌افزاید: روزنامه نگاران در انعکاس اخبار جرایم، سه قانون را در نظر می گیرند. اولا آنها می خواهند جرایمی را انعکاس بدهند که 24 ساعت دوام داشته باشد، ثانیا به دنبال جرایم نادر می گردند، نه جرایم رایج و همچنین آنها به دنبال اخبار جرایم توأم با خشونت هستند و این درحالی است که با اطلاع رسانی‌های نادرست، جرم می تواند از فرد به گروه منتقل شود و از حالت ساده به شکل سازمان یافته در آید.
به گفته دکتر علی اصغر محکی استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، روزنامه نگار تحقیقی باید بر 4 موضوع تسلط داشته‌باشد تا بتواند رویکردی پیشگیرانه را در پیش گیرد؛ ویژگی ها و نیازهای مخاطبان جامعه هدف را بشناسد، نسبت به مسایل، مشکلات، ظرفیت ها، نیازها و اولویت های جامعه هدف آشنایی داشته باشد، مولفه ها و ملاحظات رویکرد پیشگیرانه در مهار، کنترل و مدیریت آسیب های اجتماعی را بداند و از ظرفیت های روزنامه‌نگاری به ویژه گزارشگری تحقیقی، شناخت درست و کافی داشته باشد.
** دشواری فعالیت های رسانه ای در حوزه سلامت
دکتر محسن روشن پژوه معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی، می گوید: نقش و جایگاه رسانه در حوزه های گوناگون اجتماعی و در تغییر سیاست ها، افکار عمومی، برنامه ها و رفتارهای جامعه، محرز و ثابت شده است. در حوزه سلامت، دست‌کم 3 رسالت اصلی برای رسانه در نظر گرفته می شود که عبارتند از تغییر سیاست های موجود در راستای رسیدن به اهداف حوزه سلامت، توسعه دانش و سواد سلامت در سطوح مختلف جامعه و ترویج رفتارهای معطوف به انتخاب زندگی سالم.
وی می‌افزاید: کار با رسانه در حوزه سلامت دشوار است و چالش‌های عمده‌ای را به دنبال دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، قابلیت تأویل و تفسیرهای فراوان است. گاهی می خواهید به قصد تغییر یک رفتار بنویسید اما نتیجه دیگری می دهد. تنوع مخاطبان در کنار قابلیت تعبیر پیام شما، کار را سخ ت‌تر می‌کند.
** تعامل مدیران بحران با رسانه ها
«اصحاب رسانه چقدر دانش ارتباطات خطر را می دانند و به کار می گیرند و مدیران بلایا چقدر مهارت ارتباط با رسانه را دارند؟ برای پاسخ به این پرسش، در سال 1393 سناریوی یک حادثه شهری به عنوان نمونه به 33 خبرنگار داده شد تا گزارش آن را بنویسند. شگفت آن که فقط دو نفر از آنها توانستند این کار را به درستی انجام بدهند! در عمل و در حوادثی مانند آتش سوزی مدرسه شین آباد آذربایجان غربی، حادثه تصادف قطار سمنان و حادثه آتش سوزی ساختمان پلاسکو نیز دیدیم که مدیران بحران، مهارت های کافی برای برقراری ارتباطات خطر را نداشتند».
دکتر استادتقی زاده با بیان این که الگوهای رسانه ای در پاسخ به حوادث و بلایا شامل چند دسته اند، آنها را این طور برمی‌شمارد: «الگوی قابلیت پیش بینی ذی نفعان»، «الگوی همدردی و همراهی با ذی نفعان» که همگام با سیستم مدیریت بحران پیش می‌رود و «الگوی میزان توجه ذی نفعان» که به معنای دادن اطلاعات شفاف، دقیق و به موقع به آنان است.
همچنین تاکتیک های رسانه ای در پاسخ به حوادث به چند گروه تقسیم می شود، مصاحبه و خبر واقعی، مصاحبه و خبر چالشی که در تلاش برای علت یابی، اتهام زنی و پیدا کردن مقصر است و بالاخره مصاحبه و خبر احساسی که در پی تحریک احساسات مردم و مدیران به منظور تصمیم گیری های مقطعی و نادرست است.
وی تأکید می کند: بهترین رویکرد رسانه ها در مواجهه با حوادث و بلایا، رویکرد ارتباطی، بهترین الگو، الگوی همدردی و همراهی با سیستم مدیریت بحران و بهترین تاکتیک، انجام مصاحبه های حقیقی است.
** سلاحی به نام رسانه
دکتر محمدعلی حسینی، با اشاره به نقش رسانه‌ها در حوادث و بلایا می گوید: در عصر اطلاعات، بزرگ ترین سلاح دنیا، رسانه است؛ سلاحی که اگر درست استفاده نشود، تبدیل به مخرب ترین ابزار می شود. پس باید آن را به خوبی بشناسیم و اطلاعات را مبنای همه چیز قرار بدهیم. بعد از جنگ جهانی دوم، کشورهای توسعه یافته دیگر عملا احتمال جنگ را جدی نمی بینند و از این تعبیر فقط برای مناطقی مانند خاورمیانه استفاده می‌کنند.
نشریات به چند گروه رسانه های چاپی، رسانه‌های الکترونیک، رسانه‌های دیجیتال و رسانه های سایبری تقسیم می شوند و در سه مقطع پیش، حین و پس از بحران، نقش دارند.
** خشونت و رسانه های گروهی
رویکرد برخی رسانه ها به‌هنگام پوشش دادن اخبار، خود مصداقی از خشونت به حساب می‌آید. دکتر عالیه شکربیگی، جامعه شناس، با بیان این موضوع، خشونت را در کلی ترین معنا، استفاده عمدی از نیروی فیزیکی و قدرت علیه خود، دیگری یا جامعه می نامد که منجر به ضعف، مرگ و رشد انواع معلولیت ها می‌شود. خشونت فرد علیه خودش به مواردی مانند خودآزاری و خودکشی گفته می شود. انواع دیگری از خشونت، خشونت های بین‌فردی، خصوصی، گروهی، نژادی و فعالیت های تروریستی است. دکتر شکربیگی گونه دیگری از خشونت را با تعریف خودش، «خشونت رسانه‌ای» می‌نامد و آن را به خشونتی تعبیر می‌کند که در فضای مجازی رقم می‌خورد.
** روزنامه نگاری در حوزه آسیب‌های اجتماعی
در یکی از کلاس های تخصصی دوره آموزش روزنامه نگاری پیشگیرانه، دکتر گیتا علی‌آبادی استاد علوم‌ارتباطات، با بیان این‌که رسانه در شکل گیری برخی وقایع و رویدادها عامل مهمی است، می افزاید: فعالان این حوزه باید توجه کنند که مطالب شان جنبه بدآموزی نداشته باشد تا به ترویج خشونت نینجامد. آنها باید جنبه های هشداردهی و آگاهی بخشی را در نظر بگیرند و از تصاویر خشونت آمیز استفاده نکنند.
*منبع: روزنامه اطلاعات، 1396.3.29
نظر شما
