بانكداري ايرانيـ توقف فروش شارژ بر بستر تلفن همراه مناسبات مهمی را در بازار پرداخت الکترونیک تغییر می‌دهد و بازندگان بزرگی خواهدداشت.
به گزارش حکاک تراکنش خرید شارژ از ۱۵ بهمن ماه بر بستر USSD متوقف خواهدشد، این خلاصه بخشنامه‌ای است که بانک‌مرکزی 2 بهمن ماه به صورت فوری به تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری ابلاغ کرده و از آن‌ها خواسته تا از پذیرش این تراکنش‌ها اگر از سمت سوییچ شرکت‌های پرداختی ارسال شد، خودداری کنند.
با احتساب بخشنامه اخیر که روز جمعه به صورت رسمی در سایت بانک‌مرکزی منتشر شد، این چندمین بار است که این بانک با تصمیمات مختلف، محدودیت‌هایی در خدمات قابل ارائه بر بستر کدهای دستوری اعمال‌می‌کند، محدودیت‌هایی که برخی از آن‌ها بعد از مدتی به صورت غیررسمی ملغی شده و برخی نیز همچنان پابرجا هستند.
در هر نوبت، استدلال بانک‌مرکزی برای اعمال محدودیت در خدمات کدهای دستوری، پایین بودن امنیت در این بستر است اما با این وجود تا کنون از جمع‌آوری این بستر به صورت کامل خودداری کرده‌است!این بار نیز بر اساس آنچه در متن بخشنامه بانک‌مرکزی تصریح شده، توقف تراکنش خرید شارژ از نیمه بهمن ماه با هدف صیانت از اطلاعات دارندگان کارت،ارتقای امنیت و بهبود خدمات بدون کارت در شبکه شتاب ابلاغ شده است.
بر اساس این بخشنامه، از ۱۵ بهمن ماه تراکنش‌های فاقد رمزنگاری از مبدأ تا مقصد در مسیرهای بدون حضور کارت صرفا برای تراکنش‌های پرداخت قبوض عمومی نظیر قبوض آب، برق، گاز و تلفن‌شهری مجاز است و تراکنش‌های مربوط به خرید شارژ یا قبوض ویژه در شبکه‌های شتاب و شاپرک پذیرش و پردازش نخواهدشد.
علاوه بر این بر اساس همین بخشنامه از ابتدای اردیبهشت سال آینده، تراکنش‌های پرداخت قبوض عمومی صرفا با اتکا به زیرساخت بوجود آمده در سامانه پیوند و از طریق شماره تلفن‌همراه به جای شماره کارت میسر بوده و تحت هیچ شرایطی شماره کارت در بسترهای فاقد رمزنگاری از مبدأ تا مقصد انتقال نخواهد یافت.به این ترتیب بیراه نخواهدبود اگر با بخشنامه اخیر، کار ستاره‌مربع‌های پرهیاهو را در پرداخت الکترونیک ایران پایان یافته تلقی کنیم چرا که با ممنوعیت تراکنش خرید شارژ عملا تراکنش پرداخت قبوض عمومی جذابیتی برای این بستر باقی نمی‌گذارند.
سهم USSD در تراکنش‌های پرداخت الکترونیک
اکنون یکی از مهم‌ترین سؤالات این است که اساسا تراکنش در بستر USSD چه سهمی از کل تراکنش‌های پرداخت الکترونیک دارد؟ تعداد ابزارهای پذیرش تلفن همراه که در ساختار پرداخت الکترونیک تنها برای انجام تراکنش با کدهای دستوری (و اخیرا به تعداد اندکی NFC) استفاده می‌شود در آبان ماه گذشته با حدود ۳۲ درصد افزایش نسبت به مهر ماه به ۴۵۶ هزار و ۱۱۹ دستگاه رسیده‌است. این تعداد ابزار سهمی ۵.۸۵ درصدی از ابزارهای پرداخت دارند و حدود ۱۳۰ میلیون تراکنش با ارزش تقریبی ۸۰۹ میلیارد تومان با آن‌ها انجام شده است.
متوسط تراکنش هر ابزار پذیرش شاپرکی در آبان سال ۹۶ حدود ۱۷۹ تراکنش بوده که نسبت به مقدار مشابه در ماه گذشته کاهش یک واحدی را تجربه کرده ولی متوسط تراکنش موبایلی با هر ابزار ۲۸۵ تراکنش بوده‌است. متوسط مبلغ کارکرد هر ابزار پذیرش موبایلی نیز نزدیک به ۱.۷۷ میلیارد تومان است که نسبت مهر ماه ۶۰۵ میلیون تومان کاهش را تجربه کرده‌است.
شاخ‌های USSD
تراکنش‌های موبایلی نسبت به سایر ابزارهای پذیرش، پراکندگی کمتری دارند و تنها چند شرکت سهم عمده‌ای از تراکنش با این ابزار دارند. اگر گزارش آبان سال جاری را که فعلا تازه‌ترین گزارش منتشر شده شاپرک بحسابمیآید، ملاک قرار دهیم،عملکرد شرکتها در این خصوص متفاوت است. در این ماه همچنان شرکت آسان‌پرداخت پرشین با پوشش ۳۸.۷۹ درصد از سهم تعدادی تراکنش‌های موبایلی، بالاترین سهم در این تراکنش‌ها را داشته‌است. گرچه عمده‌ترین تغییر در عملکرد شرکتها، در رشد مثبت تراکنش‌های موبایلی شرکت پرداخت الکترونیک سامان مشاهده‌می‌شود.
در آبان ماه همانند ماه‌های گذشته همچنان شرکت آسان‌پرداخت با سهمی معادل با ۴۳.۱۶ درصد بخش بزرگی از بازار مبلغی تراکنش‌های ابزار پذیرش موبایلی را نیز در اختیار داشت. بیشترین افزایش مبلغی تراکنش‌های موبایلی در شرکت به‌پرداخت ملت و چشم‌گیرترین کاهش در شرکت تجارت الکترونیک پارسیان رخ داده‌است. در آبان ماه همانند ماه گذشته شرکت آسان پرداخت با کسب ۲۹.۶۱ درصد از بازار تراکنش‌های پرداخت قبض و خرید شارژ، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.
این اما تمام ماجرا نیست، طی چند ماه اخیر کدهای خاصی به بازار تراکنش‌های USSD وارد شده که تلاش داشتند با صرف هزینه‌های تبلیغاتی هنگفت، راه چند ساله کدهایی مانند ۷۳۳ و ۷۲۴ را چند ماهه طی کنند و سهم از بازار خود را در زمان کوتاهی افزایش دهند. آمارهای غیررسمی نشان‌می‌دهد حتی پیش از تصمیم جدید بانک‌مرکزی درباره توقف فروش شارژ با کدهای دستوری، سهم این کدهای تک‌رقمی با شاخ‌های USSD بسیار زیاد بود و اگر شرایط تغییری هم نمی‌کرد شاید سال‌ها زمان می‌برد تا تازه واردها به گرد پای آپ و سه‌سوت و… برسند. کافی است نگاهی یه آمارها بیندازیم به عنوان مثال آپ با سهمی حدود ۳۹ درصدی از کل تراکنش‌های USSD تقریبا ۶۰ میلیون تراکنش بر این بستر در ماه از سوییچ خود عبور می‌دهد در حالی که در خوش‌بینانه‌ترین برآورد تعداد تراکنش‌های ماهانه این کدهای جدید به ۱۵ میلیون در ماه هم نمی‌رسد.
سهم فروش شارژ در تراکنش‌های یو‌اس‌اس‌دی
از آنجایی که در گزارش‌های موجود از تراکنش‌ها به تفکیک خدمت، تراکنش خرید شارژ و پرداخت قبض تفکیک نمی‌شود، تشخیص اینکه چه تعداد از تراکنش‌های انجام شده با ابزار موبایلی، تراکنش خرید شارژ و چه تعداد پرداخت قبض است، دشوار و شاید غیرممکن است بنابراین برای دست یافتن به آمار دقیق تعداد تراکنش‌های خرید شارژ باید از روش‌های تخمینی استفاده کرد به عنوان مثال بررسی رفتار خریداران شارژ.
با بررسی نمودار فوق که مربوط به دامنه مبلغی تراکنش‌های ابزار پذیرش موبایلی است، مشخص می‌شود که شرایط در این ابزار کاملا با ابزار پذیرش اینترنتی و کارتخوان فروشگاهی متفاوت است، ۴۴.۰۶ درصد مجموع تراکنش‌ها مبلغی کمتر از ۲ هزار تومان و ۶۸.۷۴ درصد تراکنش‌ها دارای مبلغی کمتر از ۵ هزار تومان داشته‌اند.
آمارهای موجود نشان‌می‌دهد بیشتر کاربران تلفن‌همراه ترجیح می‌دهند شارژ به مبلغ ۵ هزار تومان و کمتر بخرند بنابراین می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که تراکنش‌های با مبلغ کمتر از ۵۰۰۱ تومان در ابزار پرداخت موبایلی به احتمال قریب به یقین، تراکنش خرید شارژ است و این یعنی حدود ۷۰ درصد تراکنش‌های ابزار پرداخت موبایلی، خرید شارژ تلفن‌همراه است.
کدام کدها ضرر می‌کنند؟
اکنون برسیم به سؤالی که از هفته گذشته و با انتشار غیررسمی خبر بخشنامه بانک‌مرکزی به فراوانی مطرح می‌شود، با توقف فروش شارژ کدام کدها و شرکت‌های پرداختی از درآمدهای این تراکنش محروم می‌شوند؟
پاسخ این سؤال را می‌توان با مقایسه تعداد تراکنش‌های خرید شارژ و تعداد تراکنش‌های موبایلی تا حدودی یافت. آن‌گونه که شاپرک در گزارش آبان‌ماه گفته تراکنش‌های خرید شارژ و پرداخت قبض حدود ۱۶.۳۶ درصد تعداد تراکنش‌ها و حدود ۴.۳ درصد مبلغ تراکنش‌ها را به خود اختصاص داده‌اند یعنی حدود ۲۲۸ میلیون از کل تراکنش‌های آبان ماه گذشته، خرید شارژ و پرداخت قبض بوده‌است.
اگر این تعداد تراکنش خرید شارژ و پرداخت قبض را در کنار ۱۳۰ میلیون تراکنش با ابزار موبایلی بگذاریم با این فرض که اغلب تراکنش‌های انجام شده روی ابزار موبایل، خرید شارژ و پرداخت قبض هستند، اختلاف ۱۰۰ میلیونی میان تعداد تراکنش‌های موبایلی و تعداد تراکنش‌های پرداخت قبض و خرید شارژ یعنی در ماه حدود ۱۰۰ میلیون تراکنش خرید شارژ و پرداخت قبض با استفاده از ابزارهای دیگر یعنی پایانه‌های فروشگاهی و درگاه‌های اینترنتی از جمله اپلیکیشن‌ها انجام می‌شود.
شرایط برای آن دسته از شرکت‌هایی که بیشترین سهم را از تراکنش‌های USSD دارند پس از ۱۵ بهمن و توقف فروش شارژ بر این بستر، تغییر چندانی نخواهد کرد چرا که اغلب این شرکتها از مدت‌ها قبل با سرمایه‌گذاری کافی، اپلیکیشن‌های شناخته‌شده‌ای در میان کاربران دارند که احتمالا پذیرای سهم زیادی از تراکنش‌های خرید شارژ که قبلا روی بستر USSD انجام‌می‌شد،خواهند داشت.
بازندگان اصلی
از شرکت‌های پرداختی که بگذریم، تراکنش‌های USSD برای بازیگران دیگری نیز سودآور بود، اپراتورهای تلفن‌همراه. گذشته از درآمد حاصل از فروش شارژ، اجاره هنگفتی که اپراتورها خصوصا اپراتور همراه‌اول بابت کدهای دستوری هر سال از شرکت‌های پرداخت الکترونیک دریافت می‌کند، یکی از درآمدهای شیرین آن‌ها بحسابمیآید.
گرچه رقم دقیقی از این درآمد در دسترس نیست اما برخی ناظران رقم این اجاره را در کنار درامد حاصل از فروش شارژ، بالای چند صد میلیارد تومان تخمین می‌زنند. شاید همین ارقام بزرگ برخی را به این تحلیل رسانده که بخشنامه توقف فروش شارژ را می‌توان پاتک بانک‌مرکزی به وزارت ارتباطات دانست، پاتکی که در جواب فشارهای چندین ماهه زیرمجموعه این وزارتخانه در قالب پافشاری بر قراردادهای جیرینگ با شرکت‌های پرداختی، انحصار تبلیغاتی در صداوسیما و در تازه‌ترین مرحله راه‌اندازی پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای برای اپراتورها سراغ گرفت.
اکنون اما بنظرنمی‌رسد با ممنوعیت فروش شارژ بر بستر USSD، این کدهای سه رقمی، جذابیت قبل را برای شرکت‌های پرداختی داشته‌باشند و قطعا امکان بازار گرمی برای اپراتورها به شکل قابل‌ملاحظه‌ای کم خواهدشد.
آیا به این جمع می‌توان صداوسیما و شرکت‌هایی را که برنده مزایده تبلیغاتی شده‌اند را نیز اضافه کرد؟ بنظر نمی‌رسد اگرچه بخش قابل‌توجهی از درآمد تبلیغاتی رسانه ملی از محل تبلیغات شرکت‌های پرداختی برای کدهای USSD بود ولی رقابت شرکت‌های psp برای جذب تراکنش‌های خرید شارژ به سمت اپلیکشین‌های خود قطعا بسیار داغ خواهد شد و بهانه خوبی برای پرداخت رقم‌های نجومی تبلیغات. خوش به حال مهران مدیری!
