وصف العیش، نصف العیش!

برخی چنین عنوان می‌کنند که وعده توجه به منشور حقوق شهروندی می‌تواند یک برگ از تبلیغات انتخاباتی دکترروحانی در سال 96 باشد و آنانی که خوشبین‌تر هستند معتقدند با امضای این منشور از سوی رئیس‌جمهور اجرای آن اتصالی باانتخابات ریاست‌جمهوری 96 ندارد و به تدریج اجرای آن در جامعه به شکل مطالبه جدی مطرح خواهد شد. البته در آخرین روز پاییز بود که رئیس‌جمهوری پس از رونمایی از منشور حقوق شهروندی، بیانیه‌ای را در تبیین حقوق شهروندی منتشر کرده و دستوراتی را به دستگاه‌های اجرایی صادر کرد. بنابراین اکنون همه چشم‌ها نظاره‌گر اجرای این منشور است.

** نفس تدوین منشور حقوق شهروندی مبارک است

دکتر مصطفی معین فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم‌چنین دیدگاه خود درباره منشور حقوق شهروندی را منتشر کرده است: «شرکت آقای روحانی به عنوان یک حقوقدان در انتخابات ریاست‌جمهوری و روشنگری او در مناظره تلویزیونی درباره پیشنهاد «حمله گاز انبری به دانشجویان» از سوی سردار رقیب انتخاباتی اش را به یاد دارید. همچنین وعده ارائه «منشور حقوق شهروندی» و سپس پیگیری و نظرخواهی از صاحبنظران در این خصوص و اکنون رونمایی رسمی از منشور تهیه شده توسط رئیس‌جمهور را شاهد هستیم. هرچند ضمانت اجرایی منشور مورد سوال جدی است و اختیارات رئیس‌جمهور و حتی مجموعه دولت در این زمینه محدود است، ولی نفس کار، آن هم در این شرایط کشور که خودتان می‌دانید جای تقدیر و تشکر ویژه‌ای دارد. همان‌ طور که ایشان در مراسم رونمایی گفتند اگرچه حق گرفتنی است و نه دادنی، ولی دانستن و آگاهی داشتن نسبت به حقوق خود، بر مطالبه و گرفتن آن مقدم است. 

اینجاست که نقش و مسئولیت مهم نخبگان و روشنفکران، استادان و دانشگاهیان، معلمان و فرهنگیان و نهادهای مدنی در آموزش و ترویج حقوق شهروندی به آحاد جامعه بیش از پیش روشن می‌شود. در صورتی که به این نقش و مسئولیت توجه و مورد عمل واقع شود، آگاهی مردم نسبت به حقوق اساسی و شهروندی خود، بزرگ‌ترین تضمین تحقق آن خواهد بود. آگاهی و خواست عمومی مردم در این زمینه‌ها، هر دولت و هر حاکمیتی را موظف به پاسخگویی در جهت تامین حقوق شهروندانش خواهد کرد!در هرصورت با این فرض که هنوز این بینش و باور نسبت به حقوق انسان‌ها و کرامت نفس و منزلت آنان در نزد بسیاری از مسئولان کشور وجود ندارد، باز هم به قول معروف: «وصف العیش، نصف العیش!».

** حقوق شهروندی برای تثبیت شفافیت و مبارزه با فساد

محمد فاضلی، معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک هم درباره حقوق شهروندی نوشته است:«رئیس‌جمهور بیست‌ونهم آذر 1395 در مراسمی «منشور حقوق شهروندی» را رونمایی می‌کند. من می‌توانم از هم‌اکنون صداهایی را بشنوم که دو چیز را تکرار می‌کنند: 1- اینها حقوقی است که بارها بیان شده و بخش عمده آنها هیچ‌گاه عملی نشده است و با گفتن و نوشتن کاری درست نمی‌شود. 2- مردم دغدغه بیکاری، نان و آب دارند و حقوق شهروندی شعار شیکی است که به‌کار مردم نمی‌آید. این دو عبارت به اشکال مختلف بیان خواهد شد. من اما فکر می‌کنم هر دو سخن بر خطاست.

من این سخن ماکس وبر را همواره در خاطر نگه داشته‌ام که «سیاست، سُفتن دشوار و آهسته تخته‌های سفت است.» و گفتن و نوشتن بخشی از سیاست‌ورزی است، همچون تلاش برای سوراخ کردن تخته‌های سفت، تخته‌های مقاومت در برابر احقاق حقوق شهروندان. باراک اوباما در جریان مبارزات انتخاباتی سال 2008 در یکی از سخنرانی‌ها گفت:Don’t tell me words don’t matter. I have a dream - just words words. «به من نگویید کلمات مهم نیستند. من رویایی دارم - فقط کلمات کلمات.» یا شاید بهتر باشد بنویسیم «فقط سخنان سخنان». منشور حقوق شهروندی» نیز کلماتی است و سخنانی، شاید تکراری و حتما نسبت به آن‌چه مطالبه می‌کنیم کفایت ندارند، اما این کلمات خنثی نیستند، و تخته‌های سفت مقاومت‌هایی را به تدریج سوراخ می‌کنند. 

ما زیر بار این گفته نیز نرویم که این حقوق ربطی به بیکاری و زندگی روزمره مردم ندارد. حقوق شهروندی برای تثبیت شفافیت، مبارزه با فساد، تحقق شایسته‌سالاری و شاید در یک کلام، نفی قدرت خودسرانه است، و کیست که نداند مشکلات اقتصادی مملکت ایران تا چه اندازه محصول فساد، فقدان شفافیت و اعمال قدرت خودسرانه است. می ‌توانیم منتقد رئیس‌جمهور روحانی باشیم و حتی بابت اینکه چرا نسخه کامل ‌تری از حقوق شهروندی را ارائه نمی‌کند، بر او خرده بگیریم، اما آن‌چه او انجام می ‌دهد بخشی از تاریخ تحقق حقوق ایرانیان است که حتی منتقدانش نیز اگر به اندازه کافی بلند مدت ‌نگر باشند، از تحقق منشور بهره خواهند برد. منشور را جناحی ننگریم و درباره آن در مقیاس تاریخ ایران قضاوت کنیم.

منبع: روزنامه آرمان، 1395.10.5