همه چیز از همان دیدار شروع شد

در این گفت و گو که در شماره سه شنبه چهارم آبان 1395 خورشیدی با رییس مرکز آمار ایران منتشر شد، آمده است: بر همین مبنا و همزمان با روزهایی که سرشماری حضوری 1395 در جریان است، پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب، گفت و گویی با جناب آقای دکتر امیدعلی پارسا، رئیس مرکز آمار ایران، درباره اهمیت آمار دقیق و سرشماری 1395 انجام داده است.

**می دانیم که پایه اصلی تصمیم گیری کارآمد در هر کشوری، داشتن آمار دقیق و متمرکز است. سوال آن است که چگونه به چنین اطلاعاتی می توان رسید؟

اگر بخواهیم درباره موضوعی تحلیل مناسب و صحیح داشته باشیم، لازم است ویژگی هایی را کسب کنیم. نخستین ویژگی ، جامع نگری و تمرکز در سیاست گذاری و عدم تمرکز در اجراست. وقتی به آمار می رسیم، لازم است در قدم اول، تعاریف و مفاهیم مان یکسان باشد. ضمن این که دانش و تجربه بشر، در زمینه آمار، در نقاط دیگر دنیا نیز وجود دارد و می توان از آن ها نیز استفاده کرد. به طور مثال در حوزه آمار، نهادی تحت عنوان UNSD که بخش آمار سازمان ملل است، تعاریف و مفاهیم آماری را در حوزه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطحی پیشرفته بیان کرده است. برای هرگونه برنامه ریزی و سیاست گذاری در کشور نیز، طبعا به آمار بهنگام، قابل اعتماد، تعمیم پذیر و قابل مقایسه نیاز داریم. اساساً، برای این که این ویژگی ها رعایت شود، نهادی به نام «مرکز آمار» تشکیل می شود. این نهاد مانند اداره استاندارد که متولی کنترل کیفیت محصولات است، متولی استاندارد و نظارت بر آمار کشور است. سرشماری در حقیقت، مبنای همه سیاست ها و طراحی هاست. ما اگر اطلاعات مربوط به سرشماری را نداشته باشیم، اولین ابزار سنجش جامعه را نداریم. سرشماری در حقیقت، لیست حاضران جامعه است. بر مبنای همین لیست هم طراحی ها و سنجش های دیگر صورت می گیرد. 

سیاست گذار و برنامه ریز جامعه، برای اطلاع از فهرست جامعه و نحوه پراکندگی جنسی، سنی و جغرافیایی، به اطلاعات سرشماری نیاز دارد، پس نیاز به سرشماری، نیازی تمام نشدنی است و همواره باید صورت بگیرد. حال اگر بخواهیم در زمینه آمار، سنجشی انجام دهیم، باید چند نکته را رعایت کنیم. نخست این که این آمار، قابل مقایسه با سایر کشورهای دنیا باشد. در وهله بعد، نیاز است واحد های فراوان و غیرمتمرکز آماری که تولید آمار می کنند، توسط یک سازمان یکپارچه، تحت سامان و نظم قرار گیرند. در آخر هم، اطلاعات موردنظر سیاست گذار یا برنامه ریز، به صورت عددی استخراج شود.

**در دیدار مسئولان ستاد سرشماری نفوس و مسکن با رهبرانقلاب، ایشان از اختلافات آماری در کشور با عنوان «بلایی بزرگ» یاد کردند، منشاء این اختلافات آماری چیست و راه حل برون رفت از آن کدام است؟

یکی از دلایل اختلافات آماری در کشور، نظام آماری موجود در کشور است که مبتنی است بر خوداظهاری. می دانید که در دنیا، سه نوع نظام آماری وجود دارد. نظام آماری خوداظهاری، که هنگامی که اطلاعات ناقص است یا وجود ندارد، از افراد سوال می شود و بر مبنای اظهارات خودشان سنجش انجام می گیرد. در دوران فعلی و با پیشرفت تکنولوژی، نظام آماری دیگری شکل گرفت که اگرچه شکل جمع آوری اطلاعات تغییر کرد و از وسایل ارتباطی جدید، مانند اینترنت، برای اخذ اطلاعات استفاده کرد، اما ماهیت، همان ماهیت قدیمی است. 

پس از این دو نظام، با پیشرفت زیرساخت ها، نظام آماری ثبتی-مبنایی شکل گرفته است که در آن، همه اطلاعات در همان لحظه ثبت می شود و دیگر نیاز به پالایش اطلاعات کاهش می یابد. در این نظام، اطلاعات افراد به صورت کد تحلیل و جنبه شخصی و محرمانه آن کاملا حفظ می شود. علاوه بر این، در این نظام، برنامه ریزی و سیاست گذاری به شکلی دقیق انجام می پذیرد و سیاست گذاری های پیشین نیز، به وضوح قابل بررسی است. من در همان دیدار با رهبر انقلاب، به این موضوع اشاره کردم که ما هم اکنون، چنین نظامی نداریم و باید به سرعت به چنین نظامی نزدیک شویم که البته نیاز به زمان دارد؛ اما با مشارکت مردم و بسیج همه نهادهای مرتبط، این امر امکان پذیر است.

همچنین در جهان، سال ها و دهه های قبل از پیدایش مراکز آمار، بانک های مرکزی متولد شده بودند و آمار مورد نیاز کشور ها از طریق همین بانک های مرکزی ارائه می شد، به ویژه اطلاعات مهم و کلیدی تورم، بیکاری، اشتغال و رشد اقتصادی. اگر برگردیم به هشتاد سال قبل، بیش از 80 درصد آمار تورم، بیکاری و رشد اقتصادی توسط بانک های مرکزی تولید می شد. به مرور، مراکز جدیدی به نام مرکز آمار نیز تشکیل شد که در بسیاری از کشورها، اختیار و تمرکز لازم برای تولید آمار به این مرکز تعلق گرفت. 

این مرکز یا خود به امر سنجش آماری اقدام می کند یا از استاندارد های این مرکز برای آمارگیری استفاده می شود. هم اکنون، از 203 کشور دنیا، فقط 3 درصد آن همچنان آمار تورم خود را توسط بانک مرکزی اعلام می کنند. این آمار، در اعلام رشد اقتصادی کشورها توسط بانک مرکزی به 8 درصد می رسد. البته این آمار تا به امروز است و هرچقدر زمان سپری شود، این آمار نیز به سمت عدد صفر نزدیک می شود. بنابراین، یکی از دلایل اختلاف، شاید همین دوگانگی در مرکز انتشار و ارائه آمار باشد که لازم است برای آن فکری کرد.

**مشکلی که وجود دارد این است که متأسفانه، با تغییر دولت ها، ما شاهد اختلافات آماری بین دولت قبل و دولت بعد هستیم. منشاء این اختلافات چیست؟ آیا با تغییر دولت ها، شاخص های آماری نیز تغییر می کنند؟

یکی از وظایف اصلی ما، تحلیل و تفسیر اعداد به دست آمده است تا دیگران نتوانند از آن تفسیر نادرستی کنند. ما سه نوع تحلیل داریم، یک تحلیل توصیفی که در آمار مقدماتی وجود دارد، مانند جداول و نمودار آماری. نوع دوم، تحلیل تبیینی است که به بیان اجزای تشکیل دهنده آمار و سهم هر یک از آنها در نتیجه به دست آمده می پردازد. به طور مثال، در امر تورم، تحلیل تبیینی به ما می گوید این تورم مربوط به کدام کالاها و در کدام استان هاست، اما به علل افزایش قیمت در آن استان ها نمی پردازد. نوع سوم، تحلیل عِلّی است که به علت و معلول می پردازد و در پی یافتن علت هاست. در بسیاری از موارد ممکن است ما به علت نرسیم یا در تخصص ما نباشد، اما باید آمار تفسیر شده را ارائه کنیم تا واضح و روشن شود و امکان برداشت نادرست به حداقل برسد. 

از سوی دیگر، ممکن است روش های آماری مختلفی وجود داشته باشد و افراد به روش های متفاوتی استناد کنند، مثلا در امر تورم، سه روش تورم دوازده ماهه، تورم نقطه به نقطه و تورم ماهیانه وجود دارد. ممکن است در یک لحظه، به طور مثال، تورم ماهیانه 25 درصد و تورم نقطه ای 15 درصد باشد؛ در واقع هردوی این نتیجه ها، درست اند، اما روش ها و کارکردهای متفاوتی دارند. در این مورد، نیاز است تا ما به مردممان آموزش دهیم تا درک کنند که این تفاوت ها، به معنی اختلاف یا اشتباه نیست. بسیاری از این اختلافاتی که اشاره کردید، به همین اختلاف در روش ها مربوط می شود.

**در سرشماری امسال، به کدام دسته از نیازهای اطلاعاتی کشور پاسخ داده می شود و نقش آن در سیاست گذاری کلان کشور چیست؟

در سرشماری امسال، با توجه به زمان محدودی که برای پاسخگویی در نظر گرفتیم، باید مهم ترین سوالات مطرح می شد. بنابراین، از 600 سوال، در نهایت به 29 سوال که به طور خاص، متمرکز بر مسئله نفوس و مسکن است، رسیدیم. یعنی رویکرد اصلی سرشماری رویکرد جمعیتی است. سوالاتی نظیر این که چه جمعیتی با چه ساختار سنی و جنسی، در کدام منطقه جغرافیایی، مستقر است؟ چه جابه جایی ها و مهاجرت هایی صورت گرفته است؟ چه میزان فرزندآوری وجود دارد؟ این خانوار در چه مسکنی ساکن است؟ میزان اشتغال این خانواده به چه شکل است؟ و امثالهم.

**تجربه حضور مردم در نخستین سرشماری الکترونیک چگونه بوده است؟

مردم ما حقیقتا فراتر از انتظار عمل کردند. بنده قبل از آغاز سرشماری الکترونیک، در همان دیدار با رهبر انقلاب عرض کردم، انتظار 35 درصد مشارکت الکترونیک مردم، انتظار خیلی ایده آل و بلندپروازانه ای است. برای درک بهتر، لازم است تا تجربه دیگر کشور ها را در این زمینه در نظر بگیریم. کشورهای معمولی، در حدود 1 تا 2 درصد مشارکت الکترونیک در بار اول داشته اند. در کشورهای پیشرفته تر، این آمار تا 8 درصد افزایش یافته است؛ مثلا مردم در کشوری مانند استرالیا، 18 درصد مشارکت داشته اند. رکورد بیشترین مشارکت الکترونیک در نخستین بار هم، به ژاپن اختصاص داشت که 37 درصد بود. 

این خیلی نکته مهمی است که مردم ما در نخستین بار، حدود 50 درصد مشارکت الکترونیک داشتند. چنین مشارکتی، به نظرم دارای پیام های مختلفی است. مهم ترینش اینکه برخلاف تصور و القای رسانه های بیگانه، مردم عزیز ما، به مسئولان و متولیان و مجریان امر اعتماد دارند. ایمان قلبی بنده هم این است که اگر آن ملاقات ما با حضرت آقا و آن بیانات ایشان اتفاق نمی افتاد، قطعاً چنین همبستگی و نتیجه ای شکل نمی گرفت. در حقیقت، همه چیز از همان دیدار شروع شد. پس از آن دیدار بود که همه نهادها، نظیر شهرداری تهران، وزارت ارتباطات، صداوسیما، نیروهای مسلح، وزارتخانه ها، استانداران و حتی بخشداران، همه به کمک مرکز آمار آمدند و اهمیت کار را درک کردند. 

ما در هیچ زمان دیگری، به این اندازه اتحاد و همکاری را، از سایر نهادها، در امر سرشماری نداشتیم و بنده این را مرهون همان دیدار حضرت آقا می دانم. این اطلاعات، همان طور که رهبر انقلاب هم فرمودند، کاملا محرمانه باقی خواهد ماند. البته پیش از این هم، همین گونه بوده است. حتی گاهی اوقات برای برخی پرونده های خاص، بخش های قضایی از ما اطلاعات شخصی برخی از افراد را می خواستند، ولی ما هیچ گاه این اطلاعات را در اختیار آنها قرار ندادیم. اما این جمله رهبرانقلاب، موجب اعتماد بیشتر مردم، برای شرکت در سرشماری شد. 

چند روز پیش که برای افتتاح سرشماری حضوری، در یکی از محله های تهران حضور داشتیم، تا زمان آغاز مراسم، در پارکی همان حوالی نشسته بودیم. اتفاقا لباس فرم هم نداشتیم. دو جوان که گویا ما را شناخته بودند، نزدیک شدند و سلام و خسته نباشید گفتند. بعد هم گفتند ما اعتماد کردیم به صداقت شما و در این سرشماری شرکت کردیم. خب این نکته خیلی گرانبهاست برای ما که مردم عزیزمان، به صداقت ما اعتماد دارند. آغاز این اعتماد هم، همان طور که گفتم، از همان دیدار با حضرت آقا شروع شد.

*منبع: روزنامه خراسان