به نظر می رسد ده ها میلیون کاربر ایرانی شبکه های اجتماعی که بخشی از جامعه دو میلیارد نفری این سرزمین دیجیتالی به شمار می روند، با فرصت هایی رو به رو شده اند که کسب و کار، ارتباطات، تبادل اطلاعات و همچنین سبک زندگی آنها را دستخوش تغییر کرده است.
روزنامه آرمان در صفحه گزارش اجتماعی در گفت و گو با عالیه شکربیگی تاثیر شبکه های اجتماعی را بر جامعه بررسی کرد و نوشت: به نظر می رسد ده ها میلیون کاربر ایرانی شبکه های اجتماعی که بخشی از جامعه دو میلیارد نفری این سرزمین دیجیتالی به شمار می روند، با فرصت هایی رو به رو شده اند که کسب و کار، ارتباطات، تبادل اطلاعات و همچنین سبک زندگی آنها را دستخوش تغییر کرده است.
در این گفت و گو که در شماره سه شنبه دوم شهریور 1395 خورشیدی با یک جامعه شناس و دبیر کارگروه خانواده سالم معاونت زنان ریاست جمهوری انتشار یافت، می خوانیم: استفاده گسترده این ابزار در زندگی امروز، سبک زندگی سنتی و اصیل بسیاری از ایرانی ها را با چالش هایی مواجه کرده که کم خوابی، کاهش میزان مطالعه، کاهش مهارت های ارتباط اجتماعی و از همه مهم تر، گسترش فزاینده طلاق های عاطفی در کشور، بخشی از معضلات فعالیت در این فضاست.
با یک جامعه شناس و دبیر کارگروه خانواده سالم معاونت زنان ریاست جمهوری در مورد تاثیر فضای مجازی بر روابط زوج ها و طلاق و خیانت به گفت و گو نشسته ایم. عالیه شکربیگی معتقد است حضور در شبکه های اجتماعی می تواند بر خیانت زوج ها تاثیر داشته باشد. حضور در این شبکه ها منجر به شکل گیری ارتباطاتی شده است که به آن ارتباطات فرا زناشویی یا دوستی های اجتماعی گفته می شود.
**ماهیت وجود شبکه های اجتماعی در ایران چیست و فرایند ورود به فضای مجازی در ایران به چه شکلی بوده است؟
اگر فضای مجازی را بررسی کنیم این واقعیتی قابل بحث است که می تواند ابعاد مختلفی را در بر داشته باشد. اساسا اینکه فضای مجازی طی چه فرایندی وارد ایران شد و چه فرایندهایی را طی کرد که به اینجا رسید تا به عنوان ضرورتی مطرح شود که انسان بدون آن احساس می کند گمشده ای دارد مساله مهمی است. یکی از مسائل قابل بررسی در این بحث نوع کاهش ارتباطات در میان افراد جامعه ایران است.
در حال حاضر ارتباطات بیشتر بین اعضای خانواده مثل خواهر و برادر و پدر و مادر است و ارتباط بین خویشاوندان به شدت کمرنگ شده است. کاهش این ارتباطات و بستر و زمینه ای که این کاهش ارتباطات را به وجود آورده تا حدودی به حضور در فضای مجازی بر می گردد.
تغییر و تحولاتی که در جامعه ایران به سود ارتباطات مجازی شکل گرفته برابر با همه تحولاتی است که طی چند دهه در ارتباط با رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی در کشور شکل گرفته بود. امروزه شبکه های مجازی در همه ابعاد زندگی انسان ها مانند ابعاد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اخلاقی، هنجاری و... رسوخ کرده اند و انسانی که می خواهد در دنیای امروز به نیازهایش پاسخ داده شود مجبور است از این ابزارها استفاده کند.
امروز حضور در شبکه اجتماعی به جریان آزاد اطلاعات و ارتباطات در همه ابعاد کمک کرده است، بنابراین شبکه اجتماعی به عنوان عنصری که پیوستگی زیادی با کاربران دارد، پاسخگوی نیاز عده زیادی از افراد است. در حال حاضر حتی شبکه های اجتماعی بحث مهمی مانند ازدواج و طلاق را در زندگی انسان ها رقم می زنند. سایت هایی تحت عنوان ازدواج های اینترنتی در فضای مجازی کشور فعالیت دارند و حتی ساختار رسمی دولتی ایران هم آن را به رسمیت شناخته است و اینها نشان دهنده این است که واقعیت حضور در فضای مجازی توسط ساختار دولتی ایران پذیرفته شده است.
بنابراین ارتباطات مجازی می تواند تا خصوصی ترین لایه های زندگی انسان ها رسوخ کرده و مسائلی که به تغییراتی بنیادین در زندگی انسان ها منجر می شود را ایجاد کند. بنابراین کارکرد حضور در فضای مجازی هم می تواند یک کارکرد مثبت بوده و هم یک کژکارکرد باشد. بسته به اینکه انسان ها چگونه از حضور خودشان در فضای مجازی استفاده کنند و این حضور چه شکلی داشته باشد این فضا می تواند مثبت یا منفی باشد.
**آیا حضور در شبکه های اجتماعی می تواند به مسائلی مانند خیانت زوج ها منجر شود و آیا اساسا این شبکه ها می توانند در ارتباطات نزدیک تا این حد رخنه کنند؟
در پایان نامه دکتری که به تازگی در آن حضور داشتم و در مورد تاثیر جهانی شدن و شبکه های اجتماعی بر روابط خانوادگی در یک شهرستان در آن بحث شده بود این تاثیر ملموس بود. بنابراین باید گفت بله! حضور در شبکه های اجتماعی می تواند بر فرایندی مانند خیانت زوج ها تاثیر داشته باشد.
حضور در این شبکه ها منجر به شکل گیری ارتباطاتی شده است که به آن ارتباطات فرا زناشویی یا دوستی های اجتماعی گفته می شود و بر اساس آن افراد در فضای مجازی با افراد مختلفی اعم از همجنس و غیر همجنس در ارتباط هستند و این ارتباط را به هیچ وجه بد نمی دانند. ضمن اینکه چارچوب زندگی خود را نگه داشته اند، چیزی از ارتباط فرازناشویی خود با دیگری یا دیگران به شریک خود نمی گویند و آن را بد نمی دانند.
چیزی در حدود 69 درصد ایرانی ها از طریق فضای مجازی با هم ارتباط دارند و خانواده ها و افراد بین سه تا چهار ساعت در این فضا هستند.
چهار ساعت زمان کمی نیست و در این فرصت بحث ها و صحبت هایی را افراد با هم مطرح می کنند و هیچ وقت در یک ارتباط رو در رو و چهره به چهره چنین ارتباطی را تجربه نمی کنند. بنابراین حضور در فضای مجازی تسهیل گری را برای انسان ها به وجود آورده که حرف هایی را که نمی توانند در فضای واقعی به هم بزنند در فضای مجازی مطرح کنند. فضای مجازی نیز امکانات زیادی اعم از صدا و تصویر و فیلم در کنار چت و پیام تصویری در اختیار کاربران قرار داده تا از طریق آن با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
ریختن قبح این مساله و اینکه چطور ارتباطی را که انسان ها در فضای واقعی نتوانسته اند آن را تجربه کنند، در فضای مجازی تجربه می کنند، به تدریج رخ داده است.
نسل ها و به ویژه یکی دو نسل اخیر در زندگی زناشویی خود مسائل و مشکلاتی دارند و برای رهایی از این مشکلات پیش خودشان تحلیل می کنند که اگر من این مسائل را در فضای مجازی برای دوستانم مطرح کنم چیزی از روابط خانوادگی من کم نمی کند و لطمه ای به آن نمی زند.
باید در نظر داشت این وقت و زمانی که صرف شده منجر به شکل گیری ارتباطات واقعی و احساسات واقعی شده است و نمی توان گفت احساسات تنها در فضای واقعی وجود دارد. هم حسی و ارتباط در فضای مجازی هم شکل می گیرد و هرگونه ارتباط از جمله ارتباط مجازی اگر چارچوبی مشخص برایش شکل نگرفته باشد می تواند مخرب باشد و پیامدهای خوبی نداشته باشد.
اگر افراد بتوانند این ارتباطات را کنترل کرده و دوستی های اجتماعی خود را به شکلی تنظیم کنند که خللی به زندگی شخصی و سایر روابط آنها با دیگران وارد نکند، باز با این وجود نمی توان گفت ارتباط فرازناشویی و ایجاد آن بلامانع است. برخی از این ارتباطات مجازی تبدیل به ارتباط واقعی می شود که در آن افراد زندگی مشترکی با هم دارند. از این ازدواج تحت عنوان هم خانه نام می برند که هرگونه ارتباط بین افراد بر اساس سهم مشترک است. حضور در شبکه های مجازی می تواند تا خصوصی ترین لایه های زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد.
**و در نهایت چه راهکاری برای برون رفت از این وضعیت پیشنهاد می کنید.
شکل گیری خانواده جهانی شده تنها راهکار برون رفت از این وضعیت است. خانواده جهانی شده یعنی ابزارهای ارتباطی مجازی است که می تواند پیامدهای مثبت و منفی بر زندگی انسان بگذارد و این بستگی به این دارد که انسان ها چقدر مهارت حضور در شبکه های اجتماعی را داشته باشند.
مفهوم سواد رسانه ای به همین معناست که انسان ها چقدر سواد رسانه ای دارند و می توانند روابط اجتماعی خود را در سطح مجازی کنترل کنند. امروز زندگی خانواده ایرانی در دور افتاده ترین شهرهای کشور از این ارتباطات تاثیر پذیرفته و نمی توان منکر تاثیر شگرف این وسایل بر زندگی مردم شد.
*منبع: روزنامه آرمان
نظر شما
