صنعت آب چند سالی است که با چالش های متعددی مواجه است. خشکسالی های اقلیمی و کمیابی منابع پایدار آب در کنار افزونی رقابت تصاحب منابع محدود آب، بخشی از واقعیت هایی است که نظام نوین بخش آب کشور از بدو تشکیل با آن مواجه بوده و اکنون ناتوانی در برخورداری از خوداتکایی مالی و اقتصادی بزرگترین مشکل آن است.
روزنامه ایران در صفحه اقتصادی با اشاره به اهمیت اصلاح تعرفه های آب برای کاهش مصرف، نوشت: صنعت آب چند سالی است که با چالش های متعددی مواجه است. خشکسالی های اقلیمی و کمیابی منابع پایدار آب در کنار افزونی رقابت تصاحب منابع محدود آب، بخشی از واقعیت هایی است که نظام نوین بخش آب کشور از بدو تشکیل با آن مواجه بوده و اکنون ناتوانی در برخورداری از خوداتکایی مالی و اقتصادی بزرگترین مشکل آن است.
در ادامه این گزارش که در شماره چهارشنبه 20 مرداد 1395 خورشیدی منتشر شد، می خوانیم: به عبارت دیگر در کنار این واقعیت های ناخوشایند که از حاکمیت اقلیم های خشک و نیمه خشک کشور نشأت می گیرد، مباحث مالی و اقتصادی این صنعت نیز هر سال پیچیده تر و دامنه اثرگذاری آن بر عملکرد بخش آب عمیق تر می شود. به این معنی که هر روز قیمت تمام شده تولید آب بیشتر اما در عوض تعرفه فروش آن همواره پایین نگه داشته
می شود و فاصله میان این دو قیمت مدام در حال افزایش است، این در حالی است که با گذشت به تقریب ربع قرن از تشکیل این صنعت، مسائل مالی و اقتصادی همواره جزو مسائل دست چندم این صنعت بوده و دیدگاه مهندسی بر مبانی اقتصادی صنعت وجه غالب بوده است.
اما در شرایط جدید حاکم بر کشور و جهان، امروزه مسائل مالی و اقتصادی بخش آب، وارد عرصه جدیدی شده است و این شرایط جدید حکم می کند که آب کالایی اقتصادی باشد نه اجتماعی و دیدگاه های مدیریت وذینفعان باید به سوی دیدگاه اقتصادی آب هدایت شود. لازمه موفقیت عرصه مدیریت بخش آب، آگاهی از مباحث اقتصادی و مالی در کنار دیدگاه مهندسی است، به طوری که به نظم درآوردن مسائل مالی و اقتصادی می تواند یکی از عوامل اصلی پایداری، ثبات، توسعه و پایداری صنعت آب باشد.
به هر حال محدودیت منابع از یک سو و گسترش روزافزون تقاضای آب از سوی دیگر یک نیاز مهم را یادآوری می کند. اینکه مدیریت منابع ناگزیر به بهره گیری از ابزارها و سیاست های اقتصادی و مالی است تا بتواند از منابع استفاده بهینه کند.
برداشت 115 میلیارد متر مکعب از آب های زیر زمینی ایران
منابع آبی کشور و به طور کلی دنیا هر روز در حال محدود شدن است و در عوض مصرف آن رشدی باور نکردنی دارد. این موضوع باعث شده تا دشت ها بی رمق شوند و به مرور طبیعت بسیاری از مناطق جهان از بین برود.
کارشناسان این مشکل را بی شباهت به بیماری کم خونی نمی دانند و معتقدند که اگر مسئولان و مردم علامت های بیماری منابع آبی را تشخیص ندهند و زود درمان نکنند، بزودی شاهد مرگ آبخوان ها و دیگر منابع آبی خواهیم بود.
در ایران طی سال های گذشته حدود 115 میلیارد مترمکعب از ظرفیت آب های زیرزمینی استفاده کردیم و حتی بخش عمده ای از نشست زمین ها در برخی مناطق ناشی از همین مسأله بوده است. «رحیم میدانی» معاون آب و آبفای وزارت نیرو در این باره می گوید: در سال های گذشته ما حدود 58 میلیارد مترمکعب بیش از ظرفیت استاندارد از سفره های زیرزمینی استفاده کردیم و اکنون در شرایط بحرانی به سر می بریم. به گفته او در سال های گذشته منابع زیرزمینی آب با برداشت بی رویه 86 درصدی روبه رو بوده، حال آنکه استاندارد برداشت از آب زیر زمینی 40 درصد است.
به هر حال اکنون امکان اینکه در کوتاه مدت این برداشت به استاندارد جهانی برسد بسیار کم است، اما باز هم امکان کاهش شدت بحران وجود دارد.
در این زمینه توافق زیادی بین اقتصاددانان بخش آب وجود دارد که قیمت ها می توانند در مدیریت منابع آب و نجات آنها از مرگ زودرس نقش مهمی ایفا کنند چرا که قیمت ها ارزش و میزان کمیابی آب را به بهترین نحو ممکن انعکاس می دهند. همچنین اقتصاد آب در محافل دانشگاهی کشور هنوز جای خود را باز نکرده است. گواه این ادعا وجود نداشتن گرایش اقتصاد آب در دانشکده های اقتصاد کشور است.
انحراف قیمت های نسبی از مقادیر تعادلی آن مهم ترین مشکل بخش آب محسوب می شود. این انحرافات تبعاتی مانند افزایش روز افزون تقاضای آب، افزایش شدید هدر رفت آب، کاهش شدید سرمایه گذاری در بخش آب و روزآمد نبودن تکنولوژی تولید و عرضه آب را به دنبال داشته است.
نباید فراموش کنیم که طبیعت هوشمند است و در برابر ناملایمت ها عکس العمل نشان می دهد، ما اگر میزان تاب آوری و آستانه تحمل منابع آب را رعایت کنیم می توانیم هزاران سال از این منابع استفاده کنیم.
البته مدیریت اقتصادی منابع آب یکی از چالش هایی است که بشر بویژه در سده های اخیر به میزان زیادی با آن روبه رو بوده است.
تا قبل از آغاز قرن بیستم و به دلیل وفور منابع آب نسبت به تقاضا و عدم فشار جمعیتی و سایر انواع تقاضاهای آب روی منابع آبی منجر به پذیرش این ایده شد که آب از دیدگاه عامه مردم و همچنین اقتصاددان ها به عنوان یک کالای کم ارزش و رایگان شناخته شود. مرحله ای که به نظر می رسد تقریباً در تمامی نقاط جهان عمر آن به پایان رسیده و در هیچ کشوری (حتی با منابع عظیم آبی) و به قول ضرب المثل اقتصادی ناهار و آب رایگان دیگر وجود نخواهد داشت.
اکنون به دلیل رشد سریع جمعیت، توسعه اقتصادی و بالا رفتن سطح استانداردهای زندگی و... استفاده از منابع آبی در کانون توجهات قرار گرفت و برای پاسخگویی تمامی انواع تقاضاهای آب، مصرف آب به طور بی سابقه ای افزایش یافت. بنابراین مدیران و سیاستگذاران حوزه آب مجبور شدند که تفکراتشان در چارچوب کمیابی آب شکل بگیرد.در این دوره بود که آب به عنوان یک کالای اقتصادی شناخته شد. اقتصاد آب به چگونگی تولید وتوزیع و مصرف بهینه آب می پردازد.
وقتی آب به عنوان یک کالا جنبه اقتصادی به خودمی گیرد که به لحاظ منابع، کمیاب و براحتی و بدون هزینه دردسترس قرارنگرفته باشد و تولید و توزیع آن نیز با ارزش افزوده همراه است. با توجه به نقش بی بدیل آب در سلامت انسان ها، حفظ محیط زیست و رشد فراگیر، در کنفرانس جهانی ریودوژانیرو (اجلاس زمین) در سال 1992 بر اصول اساسی مدیریت اقتصادی آب تأکید زیادی شد.
** ضرورت نگاه استراتژیک به آب
هم اکنون که در بسیاری از مناطق دنیا تقاضای آب از عرضه آن پیشی گرفته است، باید نوع نگرش به آب از یک کالای اقتصادی معمولی به یک کالای استراتژیک تغییر پیدا کند.
بنابراین، مشکل کمبود منابع آب را می توان به عنوان یکی از مهم ترین چالش های اقتصادی دوران معاصر قلمداد کرد. متأسفانه به دلیل حاکم بودن دیدگاه مهندسی در مدیریت منابع آب کشور، مدیران بخش آب فعالیت عمده را در توسعه و گسترش تأسیسات تأمین آب متمرکز کردند و از مباحث مهم اقتصادی غفلت ورزیده اند.
بی توجهی به مباحث مهم اقتصادی ضربات جبران ناپذیری را بر پیکره نحیف بخش آب وارد کرده است اما به نظر می رسد که دیگر غفلت از این موضوع مهم جایز نیست و سیاستگذاران کشور باید باور کنند که بیماری منابع آب جدی است و باید هرچه سریع تر نسبت به اصلاح تعرفه های آب اقدام کنند. البته ناگفته نماند که در این بخش لازم است که هم طرف تقاضا و هم طرف عرضه مورد توجه قرار گیرد.
*منبع: روزنامه ایران
نظر شما
