رؤسای جمهوری ایران و روسیه در آستانه برگزاری نشست سه جانبه باکو بر تقویت همکاری های دوجانبه تأکید ویژه ای داشته اند تا جایی که ولادیمیر پوتین در موضعی کم سابقه روابط تهران و مسکو را راهبردی خوانده است.
در این گفت و گو که در شماره دوشنبه 18 مرداد 1395 خورشیدی با کارشناس مسایل روسیه به قلم مریم سالاری انتشار یافت، می خوانیم: رؤسای جمهوری ایران و روسیه در آستانه برگزاری نشست سه جانبه باکو بر تقویت همکاری های دوجانبه تأکید ویژه ای داشته اند تا جایی که ولادیمیر پوتین در موضعی کم سابقه روابط تهران و مسکو را راهبردی خوانده است.
گزاره ای که بنا به گفته صاحبنظران، تحت تأثیر روند تحولات منطقه و لزوم تقویت پیوندهای سیاسی بازیگران مهم مورد توجه مقامات کرملین قرار گرفته است. در آستانه دیدار سه جانبه سران ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان، با جهانگیر کرمی استاد دانشگاه و کارشناس روسیه گفت وگو کردیم. وی ملاقات از پیش تعیین شده سران ایران و روسیه را در شرایطی که پوتین رابطه تهران- مسکو را راهبردی خوانده است، اتفاق مهمی در روند تحولات سیال منطقه می داند. مشروح این گفت وگو از نظر می گذرد.
رؤسای جمهوری ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان امروز در باکو با یکدیگر دیدار می کنند، درباره اهمیت این نشست که قرار است دیدارهای دوجانبه ای هم میان مقامات تهران و مسکو در جریان آن صورت بگیرد، بفرمایید.
** مهم ترین محورهای مورد بحث در این دیدارها به چه موضوعاتی اختصاص دارد؟
اولاً این نشست از نظر زمانی در شرایط مهمی برگزار می شود؛ تحولات مهمی در ماه های اخیر در حوزه قفقاز یعنی بحران قره باغ اتفاق افتاده که به بروز درگیری های جدی منجر شده است، ازسرگیری روابط روسیه و ترکیه و همچنین کودتای نافرجام این کشور از جمله اتفاقاتی است که بر اهمیت این ملاقات های دوجانبه و سه جانبه در باکو می افزاید. دوم، موضوع اصلی این دیدار است که همکاری های ارتباطی و کریدور حمل و نقل شمال و جنوب به بحث گذاشته می شود.
در سال جاری خط آهن قزوین- رشت- آستارا تکمیل خواهد شد و این خط آهن می تواند از طریق آذربایجان و روسیه یک ارتباط گسترده ای را برای حمل و نقل بین کشورهای شمال اروپا، روسیه و کشورهای حوزه دریای خزر از طریق ایران به پاکستان و همین طور به هند ایجاد کند. به هر حال دو دهه درباره کریدور شمال- جنوب، بحث، کار و سرمایه گذاری شده است و حالا برقراری این خطوط ارتباطی اهمیت ویژه ای در ارتباطات شمالی و جنوبی دارد.
** از منظر اهمیت سیاسی این نشست به موضوع کودتای نافرجام ترکیه اشاره داشتید، اتفاقی که بعد از احیای روابط آنکارا و مسکو رخ داد، بفرمایید این موضوع در شرایط کنونی منطقه که رایزنی های سیاسی حل بحران سوریه در جریان است، چه تأثیری دارد؟
هم ازسرگیری روابط روسیه و ترکیه و هم کودتایی که اخیراً در این کشور اتفاق افتاد، در تعدیل و انعطاف بخشی از مواضع آنکارا در مسائل مربوط به خاورمیانه و قفقاز جنوبی و همکاری با دو کشور اصلی در این حوزه یعنی ایران و روسیه تأثیر بسزایی دارد. ضمن آنکه بعد از کودتا کدورت شدیدی میان ترکیه و کشورهای غربی بویژه اتحادیه اروپا و امریکا ایجاد شده و توجه ترکیه را به همکاری های منطقه ای افزایش داده است. بنابراین در آینده شاهد نقش آفرینی مثبت سه جانبه میان ترکیه، روسیه و ایران در درجه اول در قفقاز جنوبی و در درجه دوم در مسائل خاورمیانه خواهیم بود و این مسأله می تواند شرایط منطقه ای را از وضعیت گذشته که ترکیه در جبهه غربی و عربی مقابل ایران، روسیه و کشورهایی مانند سوریه و عراق نقش آفرینی داشت، تغییر دهد.
** رئیس جمهوری روسیه قبل از نشست باکو با تأکید بر ضرورت افزایش همکاری های همه جانبه ایران و روسیه گفته است که دو طرف وارد همکاری های راهبردی شده اند، این موضعگیری در شرایط کنونی که تحلیل های متفاوتی درباره همسویی تهران و مسکو درباره سوریه مطرح است، چه معنایی دارد؟
روابط ایران و روسیه طی چند سال اخیر به صورت روزافزونی افزایش یافته است. یعنی از زمان روی کار آمدن آقای پوتین در دور جدید انتخابات ریاست جمهوری و بعد بن بستی که در روابط روسیه و غرب بر سر بحران اوکراین و سوریه ایجاد شد و این طرف هم سیاست دولت جدید ایران مبنی بر تعامل با دنیا و شرایط جدیدی که در نتیجه توافق هسته ای برای روابط دو طرف ایجاد کرد، شاهد فضای جدیدی در عرصه مناسبات دوجانبه تهران و مسکو هستیم که به دلیل خارج شدن ایران از چنبره تحریم های بانکی و قطعنامه ها نوع جدیدی از روابط اقتصادی و سیاسی را میان دو طرف بنیان گذاشته است.
از طرفی در موضوع سوریه و مسائل منطقه ای دو طرف بیش از پیشبر اهمیت همکاری برای ایجاد ثبات در منطقه تأکید دارند و این همراهی ها در سوریه در زمینه های عملیاتی، فنی و اطلاعاتی اوج گرفته است و در مجموع باعث شده از همکاری های دو کشور با عناوین و مفاهیم جدیدی از جمله راهبردی دانستن این همکاری ها استفاده شود که معمولاً از طرف مقامات روس کمتر این واژه به کار برده شده بود.
شاید جزو اولین مواردی بود که رئیس جمهوری روسیه همکاری با ایران را راهبردی نامید. اما به نظر می رسد همکاری تهران و مسکو برای حل بحران دمشق در مقطع کنونی با چالش هایی مواجه شده است.
** رایزنی های اخیر میان مقامات کرملین و کاخ سفید که گفته می شود با توافق پشت پرده ای هم درخصوص سوریه همراه بوده، یکی از دلایلی است که در روند گفت وگوهای سیاسی حل موضوع سوریه و ایجاد فاصله معنادار در سیاست های تهران و مسکو در این باره تأثیرگذار بوده است؛ نظر شما چیست؟
روسیه هیچ وقت همکاری با ایران درباره سوریه را به معنای نفی همکاری با سایر کشورها نمی داند. روسیه درخصوص موضوع سوریه از همان ابتدا تلاش کرده با ترکیه، عربستان و کشورهای غربی و از همه مهم تر امریکا گفت وگو کند این در حالی است که در این سوی، ایران با امریکا گفت وگو نکرده و نمی کند و طرف های عربی و ترکی هم مایل نیستند با ایران بر سر موضوع سوریه وارد مذاکره شوند.
در اینجا نقش روسیه از دو جنبه قابل بررسی است؛ یک، می تواند نقش مثبتی تلقی شود از این جهت که میان ایران و سوریه و مواضع جدی شان برای حفظ نظام سیاسی و دولت این کشور پلی ایجاد کند با طرف های غربی و همین طور طرف های عربی و ترکیه که مقابل دولت سوریه و ایران قرار دارند. پلی که باب دیالوگ را باز بگذارد و کمک روسیه این بود که باعث شد ایران وارد فرآیند مذاکرات سیاسی سوریه شود اما یک بعد منفی هم طبیعتاً دارد و آن این است که روسیه و امریکا مسائل متعددی در سطوح مختلف با یکدیگر دارند و طبیعی است که روسیه وقتی آن مسائل را در مذاکره دوجانبه با امریکا پیش می برد، لزوماً همه منافع و دغدغه های ایران و سوریه را در نظر نمی گیرد بلکه بر اساس منطق قدرت های بزرگ عمل خواهد کرد.
این مسأله همواره نگرانی هایی را در ایران و سوریه به دنبال داشته و گاهی هم به اعتراض هایی در طرف ایرانی و سوری منجر شده است، منتهی نگاه واقع بینانه می گوید که اگر ما فرض را بر یک آینده مطمئن برای دستیابی به موفقیت در بحران سوریه بگذاریم و با توجه به اینکه در حال حاضر فضای روشنی وجود ندارد، لزوماً نمی توان گفت همه توافقات علیه ایران و سوریه خواهد بود بلکه در شرایطی که وضعیت وخیم شود این گفت وگوها چندان به زیان تهران و دمشق نخواهد بود.
** آیا ایران در شرایط کنونی و در مواجهه با سیاست های چندگانه روسیه درخصوص حل بحران دمشق توانسته مطالبات و خواسته های خود را به مسکو دیکته کند؟
بخشی از سیاست های روسیه مورد استقبال ایران بوده و هست ولی نه همه آنها. از طرفی برخی موضوعاتی در دستور کار روسیه و امریکا قرار دارد که تعارضاتی را با منافع ایران و آنچه که دستاورد عملیاتی خود در صحنه میدانی سوریه تلقی می کند، نشان می دهد.
ایران سعی کرده که در مذاکرات نگرانی های خود را به روس ها بروز دهد، در جاهایی هم این مسأله مسائلی را میان روسیه و ایران ایجاد کرده است. در مجموع توافقات اخیر امریکا و روسیه که البته به طور رسمی اعلام نشده است تا جایی که مربوط به آتش بس و کمک رسانی های بین المللی و تمرکز بر مقابله با داعش است خیلی با منافع ایران متعارض نیست ولی جاهایی که مربوط به گروه های تروریستی غیرداعش در صحنه سوریه است، با خواسته های ایران مشکل دارد.
** همکاری های نظامی ایران و سوریه این روزها بویژه از سوی مقامات نظامی دو طرف مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است؛ با توجه به سابقه نه چندان قابل توجه مسکو بویژه در باب تحویل موشک های «اس-300» به ایران، این همکاری های جدید در شرایط پسابرجام تا چه اندازه معنادار است؟
نباید فراموش کرد که بعد از جنگ ایران و عراق عمده فناوری های نظامی که وارد سیستم دفاعی ایران شده از طرف روسیه بوده است و سایر دولت های دارنده فناوری نظامی حاضر به هیچ گونه همکاری با ایران برای انتقال این تکنولوژی ها نبودند.
بنابراین ورود فناوری های نظامی در سیستم دفاعی ایران تأثیر مثبتی دارد اما ابعاد منفی هم دارد و آن اینکه معمولاً انتقال این فناور ی ها تابعی از سیاست های بین المللی روسیه و در نظر گرفتن دغدغه های بازیگران دیگر از جمله امریکا و اسرائیل است و این دغدغه ها همیشه از طرف روسیه لحاظ شده است لذا منطق تأمین تسلیحاتی همیشه این مشکل را دارد.
دولت ها معمولاً برای حل این مشکل در درجه اول به بومی سازی فناوری های نظامی و در درجه دوم به تنوع بخشیدن به بازارهای عرضه روی می آورند. منتهی ایران به خاطر اینکه در تنوع بخشی به بازارهای عرضه مشکل دارد، تنها بازار موجود برای تأمین فناوری نظامی اش روسیه است لذا این محدودیت را از قبل برای خود مفروض دانسته است اما به نظر من الان شرایط تغییر کرده است.
در حال حاضر ویژگی عمده روابط ایران و روسیه متأثر از پسابرجام است به این معنا که ایران در روابط بین المللی اش از چندجانبه گرایی بیشتری برخوردار شده و دولت روسیه دیگر دستان ایران را در تعاملات جهانی بسته نمی بیند لذا شرایط بهتر از گذشته شده، اگرچه هنوز در حوزه فناوری نظامی این چندجانبه گرایی خیلی برای ایران قابل رؤیت نیست.
*منبع: روزنامه ایران
نظر شما
