بررسی دستاوردها و ارزیابی محورهای اصلی سیاست های فعلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به گفت و گو با علی جنتی پرداخت.
روزنامه شرق در صفحه هنر به منظور بررسی دستاوردها و ارزیابی محورهای اصلی سیاست های فعلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به گفت و گو با علی جنتی پرداخت.
در گزیده ای از این گفت وگو که در شماره شنبه 16 مرداد 1395 هجری خورشیدی با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد، می خوانیم: بالاخره گفت وگو با دکتر علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بعد از مدت ها پیگیری انجام شد. واقعیت این است از زمانی که این گفت وگو به سرانجام رسید تا امروز که به چاپ رسیده است، آن قدر مشکلات مختلفی گریبان گیر هنر شد که به نظر می رسید همچنان این گفت وگو باید ادامه پیدا کند.
بحث فیش های حقوقی مدیران سازمان سینمایی دولت قبل، اظهارات ضدونقیض درباره علت مرگ عباس کیارستمی، هتاکی نشریه یالثارات به سینماگران که لغو مجوزش را در پی داشت و البته درنهایت شگفتی انتشار دوباره این نشریه، ازسرگیری تیزرهای فیلم های سینمایی در ماهواره و... . خلاصه به نظر می رسد در آخرین سال دور اول دولت تدبیر و امید فاصله بحران ها کمتر می شود و هر دفعه شاهد فشارهای بیشتری بر حوزه فرهنگ و هنر هستیم. به هر حال سعی شد در این گفت وگو، درباره محورهای اصلی سیاست های فعلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیشتر متمرکز شویم.
**با گذشت سه سال از استقرار دولتِ «تدبیر و امید»، جناب عالی در قامت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، درحال حاضر تحلیل تان از جایگاه واقعی فرهنگ و هنر در ایران چیست؟
ممنونم از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید تا بتوانیم با مردم بیشتر صحبت کنیم. باید اشاره کنم وقتی این دولت تشکیل شد، در ابتدا احساسم بر این بود که بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر با این وزارتخانه یا قهر بودند یا ارتباط بسیار ضعیفی داشتند. البته همان گونه که مستحضرید، وظایف بسیاری برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. گستردگی فعالیت ها، حوزه های متنوع و مهمی همچون کتاب، فیلم های سینمایی، هنرهای نمایشی، تجسمی، موسیقی، قرآن و عترت، کانون های فرهنگی- هنری مساجد و فعالیت های فرهنگی - هنری خارج از کشور را دربر می گیرد. طبعا در این مسیر برای تعاملِ سازنده و مستمر با هنرمندان، استادان و فرهیختگان، باید ظرافت ها و شیوه های درستی را در نظر گرفت.
با این نگاه سعی کردیم از همان روزهای نخست با هنرمندان هر حوزه جلساتی برگزار کنیم. برای مثال، در نشست هایی که با دو، سه گروه از سینماگران داشتم، آنها از مشکلات وزارتخانه گله بسیاری داشتند. برخی اظهار می کردند چهار سال و حتی هشت سال پا به وزارتخانه نگذاشته اند! در حوزه موسیقی هم به همین شکل بود. در حوزه نشر و کتاب وضعیت خاصی حکم فرما بود! چون بسیاری از کتاب ها به هر دلیلی توقیف شده بودند و اجازه چاپ نداشتند! متولیان نشر می گفتند گاهی به بهانه های واهی، بررِسان کتاب جلو نشر کتابی را گرفته بودند. چون ظاهرا سواد لازم را در این زمینه نداشتند.
**حتی ناشرانی مانند «نشر چشمه» را دادگاهی کرده بودند!
بله. این انتشارات را به دادگاه تخلفات کشاندند و سریعا هم در دادگاه تجدیدنظر محکوم کردند تا راهی برای بازگشت آن برای فعالیت دوباره وجود نداشته باشد! حتی در نمایشگاه وقت کتاب، فهرستی از ٥٠ ناشر تهیه و حق شرکت در نمایشگاه را از آنها سلب کرده بودند. در حوزه سینما هم با آن همه هجمه و فشارها «خانه سینما» را تعطیل کردند، به طوری که بسیاری از سینماگران انگیزه کارکردن نداشتند! حوزه تجسمی و تئاتر هم شرایط مشابهی داشتند.
خلاصه کلام اینکه یأس و ناامیدی بر اهالی فرهنگ و هنر مستولی شده بود! اما خوشبختانه در دولت تدبیر و امید خط مشی فرهنگی به این سمت پیش رفت که ضمن رعایت چارچوب های قانونی، فضای امن و بازی ایجاد شود تا هنرمندان و اهل قلم با انگیزه به آفرینشگری دست بزنند. اعتقاد داشته و داریم فرهنگ و هنر در فضایی که امکان تبادل نظر و تضارب آرا وجود داشته باشد، رشد می کند نه در یک فضای بسته. برای مثال، اگر پژوهشگری جرئت نداشته باشد نتیجه تحقیقاتش را بیان کند، هیچ گاه فرهنگ رشد پیدا نخواهد کرد. پژوهشگران باید تجربیات شان را منتشر کنند و دیگران هم نظر دهند.
**جناب آقای دکتر جنتی! البته وضع در حیطه مطبوعات بدتر از همه بود. انجمن صنفی روزنامه نگاران را تعطیل شد و رسانه ها در شرایط دشواری به سر می بردند. حتی این روزها هم شاهد هستیم برخی از رسانه های غیرهمسو با دولت، راحت تر نقدهایشان را ارائه می کنند؛ مثلا روزنامه ای برای تخریب استاد شجریان کلاژی از عکس های هنرمندان پیش از انقلاب را در صفحه اول خود می آورد؛ بدون ناراحتی و دلشوره! درحالی که فقط کافی است چنین عکس هایی از سوی روزنامه های این طرفی منتشر شود! به تازگی هم نشریه ای مثل «یالثارات» سینماگران را با واژگانی نواخت که حتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از اسم بردن آن واژه شرم کرد و بهترین موضع خود را سکوت دانست! با وجود لغو امتیاز هم اعلام کرد دوباره منتشر خواهد شد! واقعا برای گذر از این بی اخلاقی ها و ناهنجاری ها، در وزارتخانه تحت امرتان چه تمهدیداتی در نظر گرفته اید؟
متوجه هستم. اما باید گفت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در برخورد با تخلفات مطبوعاتی یا صدور مجوز برای انتشار نشریات و... دستش خیلی باز نیست. چون چنین وظیفه ای بر دوش «هیأت نظارت بر مطبوعات» محول شده که اعضایش متشکل از نمایندگان مجلس، قوه قضائیه، شورای عالی انقلاب فرهنگی و حوزه علمیه و وزارت علوم و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند و فقط یک نماینده از مدیران مسئول مطبوعات در آن شورا حضور دارد. ما معتقدیم مطبوعات باید در چارچوب قانون آزاد باشند و درعین حال، قانون نباید طوری باشد که افراد نتوانند مطالبات شان را اظهار کنند. هرچند قانون فعلی هم اشکالاتی دارد که باید مرتفع شود. اما در چارچوب همین قانون می توان بهتر عمل و برخورد کرد. در برخورد با تخلفات هم سعی کردیم «توقیف» آخرین راه حلی باشد که می شود پی گرفت. تاجایی که امکان دارد، تلاش می کنیم در گفت وگو با اصحاب مطبوعات مشکل مرتفع شود و بعد هم به ترتیب تذکر شفاهی، کتبی و در برخی مواقع با تغییر مدیرمسئول با تخلفات برخورد می کنیم.
اگر گاهی به جراحی نیاز بود مثلا نشریه ای روی روش اشتباه غیرقانونی اش اصرار کند، در آن صورت دست آخر به توقیف و تشدید مجازات منتهی خواهد شد. درباره بی اخلاقی اخیر باید بگویم ما هم نظرمان را اعلام کردیم. اما برای برخورد با این نشریات باید درنهایت «هیأت نظارت بر مطبوعات» نظر دهد.
**در حوزه نشر چه حرکاتی صورت گرفته است؟
خوشبختانه در این دوره، نشر کتاب گسترش خوبی پیدا کرده است. برای مثال، سال گذشته حدود ٨٠ هزار عنوان کتاب چاپ شد. در حوزه مطبوعات از ابتدای زمانی که مجوز انتشار داده اند، چهار، پنج هزار بیشتر مجوز نشر داده نشده بود! در این مدت بیش از چهار هزار مجوز نشر به صورت مکتوب و الکترونیک صادر کرده ایم.
**منظورم بیشتر در حوزه کاهش ممیزی بود. به هرحالت، این کمیت قابل ستایش است. اما در مورد نخست همچنان گیروگرفت هایی وجود دارد؟
به هرحالت، تلاش کرده ایم تا جایی که قانون اجازه دهد، امکان نشر کتاب های بیشتری بدهیم.
**در حوزه های دیگر از نظر شما چه اتفاقات میمونی رخ داده است؟
در بحث سینما به نظر من تعداد فیلم هایی که سال گذشته در جشنواره فیلم فجر حضور داشتند، مثبت ارزیابی می شود. حدود ٢٠٠ فیلم مستند و کوتاه و سینمایی بلند داشتیم و بخش انیمیشن های سینمایی هم از رشد خوبی برخوردارند. اقبال مردم به سینما خیلی بهتر شده. در سال ٩٣ کل فروش سینما حدود ٥٠ میلیارد تومان بوده و امسال دست کم در سه ماه اول سال بالغ بر ٦٢ میلیارد تومان فروش داشته ایم. در سال ٩٢ حدود هفت میلیون نفر سینما رفتند، اما در سه ماه اول امسال این میزان به هشت میلیون نفر ارتقا یافت. تئاترهای خوبی درحال حاضر در حال اجراست. در شهر تهران هر شب بین صد تا ١٠٥ تئاتر روی صحنه می آید که رقم امیدوارکننده ای است.
با وجود همه مشکلاتی که برای اجرای کنسرت های موسیقی داریم، سعی مان این است که حتما این کنسرت ها برگزار شوند، چون خواننده ها، آهنگ سازان و موزیسین های خیلی خوبی در حوزه موسیقی پاپ و سنتی مشغول به کارند. از طرف دیگر، جامعه هم نیازمند نشاط است و گاهی گزارشاتی که از سوی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی منتشر می شود، حاکی از آن است که حداقل ٢٠، ٣٠ درصد جامعه دچار افسردگی هستند و برای رفع این افسردگی نیاز است که اوقات فراغت را با روش های سالمی مثل موسیقی و تئاتر و سینما و حتی بازی های رایانه ای پر کنیم و چه بهتر که این اوقات با تولیدات مرغوب داخلی پر شوند.
سیاست کلی دولت این بوده که روحیه امید و نشاط در جامعه به ویژه میان اصحاب فرهنگ و هنر ایجاد شود که خوشبختانه به نظر می رسد در سه سال گذشته در این زمینه پیشرفت هایی داشته ایم. خوشبختانه در بسیاری از اهالی قلم، ارباب رسانه و سینماگران این گونه رضایت ها مشاهده می شوند.
**آقای وزیر! درست است در آن «هشت سال خاص» مشارکت هنرمندان و اهل فرهنگ به حداقل رسیده بود و دولت وقت با پیروی از سیاست انقباضی فرهنگی، اجازه داد فقط صداهای عده ای قلیل و همسو با خودش شنیده شود. اما با اعمال سیاست انبساطی، دولت یازدهم ضمن مشارکت فعال هنرمندان در عرصه های مختلف، هم زمان توقعات و مطالبات را هم بالا برده است. اینکه در یک تا دو سال اول استقرار دولت تدبیر و امید، دستگاه های فرهنگی و هنری دولت در جلب رضایت هنرمندان و رتق وفتق اوضاع نابسامان همت گماردند و فضا را از نظر روانی آرام کردند، ستودنی است. اما در سال های سوم و چهارم حتما مطالبات خفته و نادیده گرفته شده پررنگ تر می شود. چون می دانیم دولت می تواند کارهای مهم تری هم انجام دهد. شما بهتر می دانید در فرهنگ و هنر مسائل چالش برانگیزند، چون در این عرصه جزئیات نقش مهمی دارند. برای مثال، جناب عالی از زمان گرفتن رأی اعتماد از مجلس تا امروز همواره بیان کرده اید پای مجوزهایی که صادر می کنید، خواهید ایستاد. اما در گذر زمان با موانعی مواجه شده اید و به نظر می رسد دست کم در دو حوزه موسیقی و سینما مجوزهایتان دچار خدشه شده اند. برخی از فیلم ها به دلیل فشارهای چند جانبه و از چند سو توقیف و بسیاری از کنسرت ها لغو شده اند. واقعا چرا این گونه شد؟
هنوز هم به آنچه گفته ایم، معتقدیم و علاقه مند هستیم پای مجوزهایمان بایستیم. اما نباید همه جا طرف مقابل را جزء مخالفان و جریان سیاسی مخالف ببینیم. بالاخره جامعه ما یک جامعه چندصدایی است. جمعیتی از نیروهای مذهبی متعصب در جامعه داریم. همچنین روشنفکران به گونه ای دیگر فکر می کنند که آنها هم طیف وسیعی هستند. دستگاه های فرهنگی باید به گونه ای عمل کنند که نظرات همه جلب شود. ما نمی توانیم فقط برای گروه خاصی فیلم بسازیم یا کتاب چاپ کنیم. همه باید براساس سلیقه شان آنچه را که می خواهند، در دسترس شان باشد.
این انتظار هم فقط نباید از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد. همه دستگاه های فرهنگی که البته زیر نظر ما نیستند همچون صداوسیما، مسئولیت دارند. رسانه ملی هم باید مطابق سلیقه همه برنامه بسازد. اما در این مسیر اشکال عمده ای هم وجود دارد. گاهی اشکال از درون خود ماست. برای مثال، فیلم نامه ای ارائه می شود و ممکن است به مواردی از آن اصلاحاتی وارد شود.
فیلم نامه بعد از اعمال تغییرات، مجوز می گیرد، اما دست آخر بعد از کامل شدن فیلم، شاهدیم فیلم به گونه ای دیگر ساخته شده! زمان و مبالغ زیادی صرف شده و فیلم با زحمت زیاد ساخته می شود، ولی درنهایت قابل پخش نیست! یعنی از آنچه ما تأیید کرده ایم، عدول می کنند. در این شرایط یا باید بگوییم حالا زحمتی کشیده اند و هزینه ای صرف شده و اجازه دهیم فیلم اکران شود یا باید به دلیل اشکالات آن، مجوز پخش داده نشود؟ به هرحال، ما مسئول ارتقای فرهنگی جامعه هستیم. اگر فیلمی به فروپاشی خانواده ها کمک کند یا بدآموزی برای جامعه داشته باشد، وظیفه مان این است که جلوی اکران آن را بگیریم.
**با این نگاه، پس چرا از همان روز اول به فیلم موردنظر مجوز می دهید؟ به هرحالت، مباحث هنری به سلیقه هم مربوط می شود. ممکن است فردی در چارچوب قانون منعطف باشد و به همان با تسامح بنگرد. در این صورت تکلیف چیست؟
این طور نیست که فقط یک فرد تصمیم بگیرد. شورای صدور پروانه نمایش ٩ نفر هستند که جامعه شناس، روان شناس، روحانی و چند نفر فیلم شناس در آن حضور دارند. بالاخره آنچه از نظر این شورا عبور می کند که برای اکران فیلمی موافق یا مخالف نظر دهند، درحقیقت برایند نظر شوراست که با بحث های زیاد، نقاط ضعف وقوت فیلم را بررسی می کنند.
البته بیشتر سعی در اصلاح فیلم دارند که بخش هایی حذف یا دیالوگ هایی اصلاح شود. گاهی فیلمی هست که کلا مشکل دارد و طبیعتا باید جلو اکرانش گرفته شود. ضمن اینکه تعداد فیلم های توقیفی واقعا کم است. درحالی که ما در حوزه تئاتر کمتر مشکل داریم. بعضی اوقات ماهیت نمایش نامه به گونه ای است که محیطی لمپنی را به تصویر می کشد و ناگزیر از به کارگیری کلمات رکیک و ناسزا است تا فضا را به بیننده القا کند. حتی در این موارد نیز اصلاحات صورت می گیرد اما درنهایت مشکلش خیلی کمتر از سینماست. درباره موسیقی همه اصول قانونی را رعایت می کنیم.
شورای شعری داریم که افراد زبده اشعار را بررسی می کنند. بعد هم برای اجرا با توجه به شعر و آهنگ مجوز صادر می شود و از نظر ما مشکلی ندارند منتها عوامل و اراده های خارج از وزارتخانه هم دخالت می کنند.
**عوامل دخیل در این زمینه چه کسانی هستند؟
در موسیقی عوامل مختلفی دخیلند؛ ازجمله نیروی انتظامی که گاهی احساس وظیفه شرعی می کند دخالت کند که به تازگی در دولت آیین نامه اماکن را اصلاح کرده ایم که براساس آن، اداره اماکن نمی تواند در محتوای برنامه یا صدور مجوز برگزاری کنسرت دخالت کند. فقط می تواند از نظر انتظامی و ترافیکی نظر دهد.
**آقای منتظرالمهدی در اظهارنظری گفتند تاکنون چنین ابلاغیه ای را وصول نکرده اند. ضمنا قوه قضائیه هم گفته باید در وقتش نیروی انتظامی دخالت کند. در این صورت، شما چه می کنید؟
این آیین نامه به تازگی تصویب شده و از سوی وزیر کشور به نیروی انتظامی ابلاغ خواهد شد. مورد دیگر قوه قضائیه است که از نظر قانونی در مواردی که خلاف قانون تشخیص می دهد، خود را مختار به دخالت می داند یا می خواهد با سلیقه خود مانع وقوع جرم شود. به همین دلیل گاهی مانع برگزاری کنسرت ها می شود که دستگاه اجرائی کاری نمی تواند انجام دهد مگر در سایه تفاهم و همکاری متقابل. دراین صورت می توانیم به برداشت و درک مشترکی در این زمینه برسیم تا در مواردی که تخلف جدی رخ دهد، با آن برخورد شود.
**با این اوصاف، بهتر نیست کل قضیه برگزاری کنسرت ها را به دست آنها بسپارید، چون وزارت تحت امر شما هر تصمیمی هم بگیرد، دست آخر قدرت اجرائی ندارد؟ دیگر اینکه یکی از راهکارهای جناب عالی برای حل این معضل، این بود که گفتید یک سری آهنگ سازها را به حوزه های علمیه بفرستیم تا مجتهد شوند و بتوانند احکام مربوط به این موضوع را استنباط کنند. آیا به نظر شما این راهکار، شدنی است؟ ضمن اینکه راهکار درازمدت است و نه کوتاه مدت!
واقعیت این است که بعد از گذشت 37 سال از پیروزی انقلاب اسلامی، همچنان تکلیف مان درباره موسیقی مشخص نیست. درحالی که درباره سینما به دلیل فرمان صریح امام(ره) در اوایل انقلاب تکلیف مان مشخص شد. اما تا امروز هنوز در نوع موسیقی و اینکه کدام موسیقی حلال و کدام موسیقی حرام است، اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. مقام معظم رهبری موضوع فرهنگ را به خوبی می شناسند. مراجع تقلید نیز نظر خاص خود را دارند.
من با برخی از علما مواجه شدم که موسیقی را مطلقا حرام می دانند. حالا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی این امر به نظر چه کسی عمل کند؟ بدیهی است ما تابع نظر و فتوای مقام معظم رهبری هستیم که هم مرجع تقلید هستند، هم بالاترین مقام حکومتی کشور هستند و فرمان و نظر ایشان لازم الاتباع است و هم تنها شخصیتی در عالم روحانیت هستند که موسیقی را می شناسند، شعر و ادبیات را خوب می شناسند.
با فیلم و نمایش نامه کاملا آشنایی دارند، ولی به هرصورت ما با مردمی مواجه هستیم که تابع مراجع مختلف هستند و باید به نظر آنان احترام بگذاریم. سخن من این بود که بهتر است حوزه های علمیه ما با دستگاه های موسیقی آشنا شوند یا اینکه تعدادی آهنگ ساز را به حوزه های علمیه بفرستیم تا تحصیل کنند و مجتهد شوند و درنهایت بتوانند احکام مربوط به این موضوع را استنباط کنند.
**البته به نظر می رسد موضوع پیچیده تر از اینهاست. مثلا سؤالی که برای مردم پیش آمده، این است که هنرمندی مانند «کیهان کلهر» مگر مصداق بارز عنصر ضدفرهنگی و ابتذال است که کنسرت ایشان در شهرستانی لغو می شود و بعد ایشان دلخور می شوند و در اظهارنظری می گویند دیگر در ایران کنسرت نمی دهم؟
کنسرت ایشان و آقای شهرام ناظری مشکلی ندارد. همه جا اجراهای آنان فاخر بوده و مشکلی ندارند منتها گاهی اعمال سلیقه های شخصی صورت می گیرد و جایی که قوه قضائیه از اختیارات خودش استفاده می کند و ما توان دخالت نداریم.
**در حوزه سینما هم چندی پیش چنین اتفاقی درباره فیلم «عادت نمی کنیم» افتاد و اکران فیلم مدت کوتاهی متوقف شد. در حالی که در همان زمان تیزر فیلم های «رسوایی» و «فیلم ایستاده در غبار» هم از ماهواره پخش می شدند! اکنون هم این بیم وجود دارد که چون بار دیگر پخش تیزرها در شبکه های ماهواره ای از سر گرفته شده، همین اتفاق تکرار شود. دراین صورت چه باید کرد؟
ما هم بنابر همین استدلال، همان زمان اجازه ادامه اکران را صادر کردیم. چون گاهی شبکه های ماهواره ای بخشی از فیلم را به نام تیزر پخش می کنند و تقصیری متوجه تهیه کننده فیلم نیست. گاهی تهیه کننده رسما اعلام می کند که خودش مایل به این کار نیست.
اما همان طور که به تازگی گفته ام، باید برخی مقررات اصلاح شود. ضمن اینکه این قضیه بحث مفصلی می طلبد. قبلا هم در مصاحبه ای گفتم باید شرایطی در داخل فراهم کنیم که تیزرهای تبلیغاتی در صداوسیما پخش شود تا افراد مجبور نشوند از شبکه های ماهواره ای برای پخش تیزرهای فیلم هایشان استفاده کنند.
**اصلا چه اشکالی دارد تیزرهای فیلم های ایرانی از شبکه های ماهواره ای غیرمعاند پخش شوند؟ حتی در جلسه افطاری دکتر روحانی با سینماگران، یکی از هنرمندان گفت وقتی می توانیم از تریبونی مثل ماهواره برای صادرکردن نظرات، دین و فرهنگ مان حسن استفاده را کنیم، چرا از این فرصت استفاده نکنیم! چون چه بخواهیم یا نخواهیم، به هرحال، شبکه های مجازی و ماهواره وجود دارد و انکارنشدنی هستند. نظرتان چیست؟
شاید نظر شخصی من هم این باشد که مشکلی ندارد از ماهواره استفاده کنیم و برخی از شبکه های ماهواره ای که معاند نیستند، می توانند فیلم های داخلی را تبلیغ کنند. اما درحال حاضر قانون منع استفاده از ماهواره را داریم. ابتدا باید فکری به حال این قانون کرد تا افرادی که استفاده می کنند، متخلف از قانون تلقی نشوند.
**برای عملی شدن این نکته، چه کاری باید کرد؟
مجلس باید همراهی کند. چون قانون ممنوعیت استفاده از دیش های ماهواره ای سال ٧٣ تصویب و اوایل سال ٧٤ هم ابلاغ شده که تا الان ساری وجاری است. همه افراد قانون مدار باید این قانون را اجرا کنند. بااین حال، به نظر می رسد درحال حاضر باید قانون را اصلاح کنیم. چون شرایط کشور و دنیا تغییر کرده و باید از ماهواره ها به مثابه ابزاری مانند بقیه ابزارها در جهت گسترش منافع ملی مان استفاده کنیم.
**مثل قانون منع استفاده از دستگاه ویدئو در دهه ٦٠ که به مرور دولت متوجه شد باید لغو شود و لغو شد و خسارتی هم به فرهنگ و هنر کشورمان وارد نکرد نظرتان چیست؟
بله. می توان از ماهواره استفاده صحیح یا نادرست کرد. مگر از سینما نمی توان سوءاستفاده یا حسن استفاده کرد؟ بنابراین قانون باید اصلاح شود و امیدوار هستیم مجلس این قانون را تعدیل و اصلاح کند. اگر احساس کنیم مجلس از چنین لایحه ای استقبال می کند، حتما این کار را انجام می دهیم. به طور اصولی ما نباید شرایطی فراهم کنیم بخشی که از جامعه که از ماهواره استفاده می کنند، قانون شکن تلقی شوند. دراین صورت بهتر است اگر جایی قانون مشکل دارد، اصلاح شود.
**نگاه تان به مدیریت جدید صداوسیما چیست؟
امیدوار هستم. دیدگاه ایشان علی الاصول نسبت به مدیران قبل بسیار مثبت تر است و در این مدت، همکار ی شان با دولت تدبیر و امید بیشتر شده. نوع پخش اخبار و برنامه هایی که در مدیریت گذشته به دولت نیش می زدند، تغییر کرده و دیگر مانند گذشته نیست. در زمینه پخش تیزر فیلم هایی که مجوز وزارت ارشاد را دارند، هم به تفاهم هایی رسیدیم که الان هم شاهد پخش آنها هستید. به طور طبیعی هر فیلمی که قرار است اکران شود، باید امکانی برای تبلیغ داشته باشد و در صداوسیما که رسانه ملی است، تبلیغ شود.
**البته امیدواریم عملی شدن این تفاهم ها فقط متکی به افراد نباشد و به رویه همیشگی سازمان صداوسیما تبدیل شود.
من بسیار امیدوار هستم.
**همه می دانیم بودجه فرهنگی کشور ناچیز است و با توجه به موفقیتی که دولت کنونی در توافق هسته ای و اجرائی شدن «برجام» داشته است، حالا دیگر اهل فرهنگ و هنر توقع دارند نگاه رئیس جمهور از دیپلماسی خارجی به سمت دیپلماسی فرهنگی تغییر کند. دست کم از زمانی که برجام اجرائی شده، بحث فرهنگ در اولویت نبوده است. درحال حاضر نگاه دکتر روحانی در دولت تدبیر و امید به فرهنگ چگونه است و در فرصت باقی مانده قرار است دراین باره چه کار مهمی صورت گیرد؟
دولت وقتی سر کار آمد یک سری اولویت ها داشت و طبیعی بود به اولویت ها بیشتر بپردازد که بحث هسته ای جزء اولویت ها بود. چون ما در شرایطی بودیم که اقتصادمان در حال فلج شدن بود. تحریم ها ما را به سمتی برده بود که در دو سال اول استقرار دولت فعلی، اجازه نداشتیم حتی یک بشکه بیش از یک میلیون بشکه نفت بفروشیم و فقط چند کشور اجازه خرید نفت از ما داشتند که پول فروش نفت هم قابل تحصیل نبود!
با توجه به مصوبات کنگره آمریکا و فشار ١+٥، به سمتی می رفتیم که صدور نفت مان به صفر برسد. بسیاری از واحدهای صنعتی کشور دچار رکود بودند که هنوز هم این رکود وجود دارد. بنابراین اولویت اول دولت به سرانجام رساندن این مسئله بود و واقعا آنچه به دست آمد در بعضی بخش ها برای خود آقای رئیس جمهور هم باورنکردنی بود، یعنی تصور نمی کردیم آن قدر جلو برویم که در مقابل شش قدرت بزرگ جهانی، این میزان دستاورد را داشته باشیم.
**بله. همه کسانی که دل در گرو پایداری و سربلندی مملکت مان دارند، این نکته را تأیید می کنند. خوشبختانه در این مسیر درایت و عقلانیت نتیجه مثبتی داد تا حرف های بیهوده و غیرعقلانی ای که فقط جنبه ویترینی داشت!
قطعا این طور است، یعنی تیمی که انتخاب شد تیم زبده دیپلماتیک بود که با مسائل حقوقی و جهانی به خوبی آشنا بود، به روش های مذاکره مسلط بود و از همه امکانات فنی و اقتصادی کشور استفاده کرد و خوشبختانه بر این مشکل اساسی که وجود داشت، فائق آمد. بسیاری از تحریم ها هم برداشته شد که پیروزی بزرگی برای دولت و ملت است. مورد دیگری که دولت بر آن تأکید داشت، بحث سلامت بود که دولت در این زمینه هم خیلی انرژی گذاشت و تحولی در حوزه سلامت به ویژه برای اقشار ضعیف مشاهده می کنیم. هشت، ٩ میلیون نفر که بیمه نبودند همه بیمه شدند. مسائل اقتصادی و راه اندازی واحدهای تولیدی و رونق اقتصادی هم جزء مواردی بود که دولت به آن توجه داشت منتها تحریم ها اجازه نمی داد دولت در زمینه های دیگر کار چشمگیری انجام دهد و هر کاری که انجام شد بعد از اجرای «برجام» بود.
البته دولت در زمینه فرهنگ هم بی توجه نبود، اما به دلیل اولویت های دیگر، به این مسئله کمتر پرداخته شد. اما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش شد فضای مناسبی برای فعالیت های فرهنگی ایجاد شود. حال در شرایط جدید بهتر می توان کار کرد.
الان موافقت نامه های فرهنگی ای که با بسیاری از کشورها داشتیم و غیرفعال بود، فعال شده چون نمی توانستیم به دلیل تحریم ها فعالیت کنیم. نخست وزیر هند که رهبر کشوری با یک میلیارد و ٢٠٠ میلیون نفر جمعیت است، در تالار «وحدت» نسخه اصلی «کلیله ودمنه» را رونمایی و درباره مسائل فرهنگی دو کشور صحبت می کند. تابه حال دو بار وزیر فرهنگ ایتالیا به ایران سفر کرده است. وزیران فرهنگی کشورهای دیگر هم با ما ارتباط خوبی دارند و بعد از برجام در این زمینه ها رفت وآمدها بیشتر شده و دیپلماسی فرهنگی فعا ل تر شده است.
**منکر زحمات در بخش سلامت نیستیم. اما الان جامعه سینمایی ما عزادار است، چون یکی از اسطوره های خود را از دست داده است. مطمئن هستیم صد سال دیگر عباس کیارستمی مثل حافظ و سعدی و... قدر دیده خواهد شد. اما سؤالات اساسی درباره علت مرگ ایشان بی پاسخ مانده است. خیلی ها اعتقاد دارند این اتفاق به دلیل قصور پزشکی رخ داده است. واقعا نباید توصیه ای می شد که در این زمینه بیشتر رسیدگی شود؟
در این زمینه صحبت زیادی دارم که گفتنی نیست. دولت در این زمینه نهایت همکاری را انجام داده است. بعضی از دوستان در این زمینه کم لطفی می کنند. من که تخصص پزشکی ندارم تا اظهارنظر کنم اما نظام پزشکی و وزارت بهداشت و درمان درحال حاضر کمیته ویژه ای را برای بررسی تشکیل داده اند و نتایج آن را اعلام خواهند کرد، تا مشخص شود در این زمینه قصوری بوده یا نه. باید تأکید کنم در ابتدای کار، انتخاب بیمارستان و پزشک از سوی خانواده ایشان صورت گرفته و دولت دخالتی نداشته است.
از زمانی که وزیر محترم بهداشت و درمان متوجه شدند وضعیت ایشان مناسب نیست، شخصا در بیمارستان حضور پیدا کرده و پزشکان متخصص را احضار کردند و وضعیت ایشان رو به بهبودی رفته بود. شاید اگر ادامه معالجات در ایران ادامه پیدا می کرد، شاهد وضعیت دیگری بودیم.
**اما این موضوع خیلی دارد ادامه دار می شود. به نظر شما این مسئله عمدی نیست؟
همان گونه که گفتم، باید منتظر ماند تا مرجع قانونی، نظر قطعی خود را دراین باره بیان کند.
**شما و معاون تان که به بزرگان فرهنگی و هنری کشورمان با نظر احترام می نگرید، به نظرتان، بعد از مرگ تأسف برانگیز آقای کیارستمی، مایل نیستید فرصتی فراهم شود تا بهرام بیضایی به ایران برگردند و فیلم بسازند؟ آیا بهتر نیست قدر هنرمندان مان را در زمانی که زنده هستند، بدانیم تا وقتی که دیگر نیستند، حسرت شان را نخوریم؟
تاجایی که بتوانیم باید در این زمینه با مراجع ذی ربط مذاکره کنیم. نمی دانم آقای بیضایی اصولا می تواند در این سن کاری انجام دهد یا نه.
**البته که می توانند. حتی آقای کیارستمی همه هم وغم شان این بود که بعد از ترخیص از بیمارستان، فیلم شان را بسازند.
آقای بیضایی نمایش نامه ای نوشته بود که آقای رحمانیان آن را کارگردانی کرد. آقای بیضایی بیشتر در حال نوشتن نمایش نامه و کارگردانی بود و از وضعیت جسمی ایشان اطلاعی ندارم.
**البته بسیاری از فیلم سازان مهم ما مثل آقایان سینایی یا اصلانی سال هاست که فیلم بلند داستانی سینمایی موردنظرشان را نساخته اند. چون متأسفانه وامی به ایشان داده نمی شود. اما به دیگران به راحتی داده می شود!
رئیس سازمان سینمایی از این افراد دعوت به کار کرده و گفته فیلم نامه خوب بنویسید، فیلم بسازید. بعضی ها هم قبول کرده اند. من خیلی معتقد نیستیم به صورت مستقیم در این نوع فیلم ها مشارکت کنیم. گاهی به صورت کمک های بلاعوض یا وام با بهره پایین کمک می کنیم. البته به دنبال تشکیل شرکت «سرمایه گذاری توسعه هنر» هستیم و از تعدادی بانک و هلدینگ دعوت کرده ایم که سرمایه گذاری کنند تا از فعالیت های هنری و سینمایی حمایت کنند.
همه بانک ها هم از بخش خصوصی هستند و شرکت ها هم خصوصی یا نیمه خصوصی هستند که می توانند نقش مهمی در کمک به کسانی که می خواهند کار کنند اما سرمایه در اختیار ندارند، ایفا کنند. ما هم به عنوان دستگاه تخصصی، مشاوره می دهیم در کدام فیلم سرمایه گذاری کنند که بازگشت سرمایه داشته باشد. کسانی هم که اهل فیلم سازی هستند یا فعالیت های دیگر هنری دارند و نیازمند سرمایه هستند، می توانند از این شرایط استفاده کنند. در این زمینه موافقت بورس هم گرفته شده و باید برای شرکت در بورس پذیره نویسی صورت گیرد.
**اعتبارات بودجه را که به بخش فرهنگ و هنر داده می شود چطور ارزیابی می کنید. گفته می شود در مقایسه با تئاتر، سینما وضعیت بدی دارد. نگاهتان به این بودجه ها چیست؟
بودجه سینمایی قطعا از بودجه معاونت هنری بیشتر است. نمی شود گفت وضعیت تئاتر بهتر است. سال گذشته را سال تئاتر اعلام کردم اما به دلیل تنگناهای دولت نتوانستیم آن طور که بایدوشاید به تئاتر کمک کنیم. امسال هم در نظر داریم به تئاتر بیشتر کمک کنیم. سازمان مدیریت اعتبار بیشتری را برای این حوزه گذاشته منتها هزینه فیلم سازی، هزینه بالایی است و هرچه بودجه داشته باشیم کفاف فیلم ساختن سینماگران را نمی دهد و باید تا حدی به بخش خصوصی تکیه کنند.
گاهی بانک ها هم مشارکت داشته اند. مثلا بانک پاسارگاد در فیلم «جدایی نادر از سیمین» سرمایه گذاری کرد یا بانک گردشگری در ساخت «شهر موش ها٢» مشارکت داشت. بانک آینده هم همین طور. در حال تشویق شرکت های بزرگ هستیم که به صورت اسپانسر به ساختن فیلم ها کمک کنند. چون واقعا این کار دولتی ها نیست.
**به نظرتان چه مبلغی برای هزینه های فرهنگ و هنر باید اختصاص داده شود؟
امسال هفت هزار و صد میلیارد تومان در بودجه کل کشور در بخش فرهنگ در نظر گرفته شده است. بخشی که به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داده شده، هزار میلیارد است. شش هزار میلیارد در حوزه های دیگر صرف می شود. اشکالی ندارد که مراکز پژوهشی و حوزوی هم اعتبار بگیرند و کار انجام دهند. اما باید نوعی هماهنگی و هم گرایی وجود داشته باشد. مثل ارکستری که هرکسی سازی دستش است.
اما این ساز باید هماهنگ نواخته شود. الان بودجه های کلانی داریم که عمدتا در خارج از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هزینه می شود به این قضیه هم معترض نیستیم. چون ما هم از بودجه ای که داریم به هنرمندان و انجمن های فرهنگی و هنری کمک می کنیم. اما استفاده از این بودجه ها باید ساماندهی شود که هماهنگ شوند. این خلأ درحال حاضر وجود دارد.
**درست است زیر نظر دولت نیستند، ولی اولین جایی که در بحث مسائل فرهنگی بدان اعتراض می شود، وزارت ارشاد است و فقط این وزارتخانه در نوک پیکان حملات قرار می گیرد، نظیر مسئله حجاب بانوان. نظرتان چیست؟
بارها گفته ایم در برخورد با آسیب های اجتماعی و مشکلات فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تنهایی مسئول نیست. ما دستگاه حاکمیتی هستیم که برای کتاب و روزنامه و فیلم و... مجوز صادر می کنیم. اما دستگاه هایی هستند که تأثیرات شان بیشتر از ماست، مثل صداوسیما که حداقل ٣٠، ٤٠ شبکه ملی و استانی دارد و می تواند در ارتقای فرهنگ کشور نقش مؤثری داشته باشد. باید دید صداوسیما در برخورد با آسیب های اجتماعی چه کرده است. حوزه های علمیه، ائمه جمعه و جماعات، ٧٠ هزار مسجد در سطح کشور، شخصیت های علمی و فرهنگی و نخبگان جامعه می توانند در جامعه نقش داشته باشند.
**وقتی به دستگاهی اعتبار داده می شود متناسب با آن باید پاسخ گویی وجود داشته باشد. کدام یک از دستگاه های فرهنگی به جز فرهنگ و ارشاد پاسخ گو هستند؟
هیچ کدام دولتی نیستند.
**صداوسیما تابه حال چند بار پاسخ داده است؟ واقعا قرار نیست کاری برای ساماندهی این وضعیت انجام شود؟
اساس این مسئله از گذشته در بودجه کشور گذاشته شده و بیش از دو دهه است که بسیاری از نهادها در بودجه کل کشور ردیف اعتباری دارند.
**با نهادها و جاهایی مواجه هستیم که اسامی شان اصلا به گوشمان نخورده اما اعتبار دریافت می کنند، یعنی این قدر بودجه پژوهشی داریم؟ خروجی پژوهش در کشورمان مگر چقدر است؟
اینها کارهای پژوهشی و چاپ کتاب انجام می دهند و خیلی هایشان فعال هستند. ما معترض به تخصیص بودجه ها به این مراکز نیستیم. باید کنترلی باشد که در ازای بودجه دریافتی بهترین فعالیت را انجام دهند. الان این نظارت صورت نمی گیرد. یکی از راه ها این است که سازمان مدیریت و برنامه ریزی و مجلس توافق کنند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان دستگاه حاکمیتی، نظارت فرهنگی اعمال کند.
**نه اینکه مورد نظارت همان سازمان ها واقع شود!
نظارت مالی را سازمان مدیریت انجام می دهد، اما نظارت فرهنگی را باید دستگاهی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام دهد.
**تعامل تان با کمیسیون فرهنگی جدید چطور است؟ کمیسیون قبلی که اصلا جواب گو نبود. با بقایای کمیسیون قبلی در کمیسیون جدید چه می کنید؟
ترکیب کمیسیون این بار خیلی با دولت همراه تر است. درمجموع ترکیب کمیسیون امروز بهتر از دوره قبل است و امیدواریم تعامل مان بیشتر شود. جلسه ای برای معارفه و ارائه برخی برنامه ها و سیاست هایمان به اتفاق مجموعه مدیران ارشد وزارت ارشاد با کمیسیون فرهنگی داشتیم و امیدوار هستیم در این دوره بتوانیم با مجلس بهتر کار کنیم. الان چند طرح داریم که بعضی ها مثل حمایت از مالکیت فکری سال گذشته لایحه آن به مجلس داده شده است. لایحه ای درباره قانون مطبوعات آماده کرده ایم که باید به مجلس بفرستیم و مجلس باید همراهی داشته باشد که این قانون تصویب شود.
**اما نگرانی در جامعه مطبوعات وجود دارد. در دوره ای که مجلس همراه دولت نبود، در کمیسیون فرهنگی افرادی بودند که سر برخی از فیلم ها را به راحتی بریدند! الان چندان پذیرفتنی نیست که باز به عنوان عضو کمیسیون همراه دولت باشند. نظرتان چیست؟
در گذشته هم به این صورت بود که نظرات برخی از اعضای کمیسیون که ارائه می شد اگر قابل قبول بود، توجه می کردیم در غیر این صورت توجهی نمی شد. بعضی رسانه ها طوری مطرح می کنند که گویا در گذشته هم تحت فشار کمیسیون فرهنگی و مجلس بعضی اقدامات را انجام می دادیم و جلو فیلمی را می گرفتیم. نه این طور نبود. بلکه براساس تشخیص خودمان بود که اگر احساس می کردیم فیلمی مشکل دارد، وارد عمل می شدیم.
**یعنی فقط براساس تشخیص خودتان برخی از فیلم ها مثل «قصه ها» و «خانه پدری» را توقیف کردید؟
البته ما خودمان به این نظر رسیده بودیم. در دوره گذشته روزانه پیامک هایی فرستاده می شد که چرا فلان کنسرت در فلان جا اجرا شده، یا فلان تئاتر اشکال دارد و... خرده گیری های زیادی مرتبا انجام می شد که البته در بعضی موارد درست بود و ترتیب اثر داده می شد، ولی مواردی که مورد قبول نبود به تشخص و وظیفه قانونی خودمان عمل می کردیم.
**سؤال من این است که خانم لاله افتخاری، عضو سابق کمیسیون فرهنگی، درآن زمان بنا بر اظهارات خودشان در تلویزیون، وقتی در فیلمی نمی دیدند، چگونه درباره سینما نظر می دادند؟
این را باید از خودشان بپرسید.
**چرا دولت بودجه های عمرانی را صرف سالن سازی تئاتر نمی کند؟ برای مثال، تالار وحدت سالن مخصوص اجرای موسیقی است و نه سالن نمایش.
بودجه های دولت واقعا کفاف نمی دهد دولت برای صرف بودجه اولویت هایی دارد که در بخش غیرفرهنگی خیلی پررنگ هستند. الان در سفرهای استانی در بخش های مختلف مثل آب و فاضلاب و... بودجه صرف می شود اما در مورد مجتمع های فرهنگی و هنری کمتر این اتفاق می افتد. سیاستی که دولت دنبال می کند این است که مجتمع ها به بخش خصوصی واگذار شود منتها بدون تغییر کاربری که تعدادی هم واگذار شده و تعدادی در دستور کار است و حتی مجتمع های نیمه تمام هم با تسهیلات بسیار زیاد به راحتی قابل واگذاری به بخش خصوصی است.
به اندازه اعتباری که در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده، تلاش شده است. سالن هایی که سال گذشته در «تئاترشهر» بازسازی شد خیلی کمک کننده بود. الان هم دنبال تأمین اعتبار هستیم برای اینکه سالن اصلی را بازسازی کنیم. از شهرداری ها کمک می گیریم که در خاوران پردیس تئاتر را راه اندازی کنیم و امکانات خیلی خوبی فراهم کرده اند.
چند سالن تئاتر مجهز آماده بهره برداری است. مجتمع «صبا» در خیابان شریعتی در حال آماده سازی است برای اینکه به افزایش فضای تئاتر کمک کند تا جایی که بتوانیم، برای توسعه این فضا از دولت و شهرداری کمک می گیریم. در ولنجک هم زمین وسیعی را از سازمان زمین و مسکن گرفته ایم که اختصاص داده شده برای اینکه شش، هفت سالن تئاتر ساخته شود و اگر به نتیجه برسد، کمک خوبی برای ایجاد فضای جدید خواهد بود.
**به دلیل اعتبار فرهنگ و هنر ایران درسطح جهانی به مکانی ثابت مثل کاخ جشنواره نیاز داریم تا بتوانیم جشنواره های فیلم، تئاتر، موسیقی و... برگزار کنیم. دراین باره برنامه ای ندارید؟
از دیرباز به فکر این کار بوده ایم. اما به اعتبار زیادی نیاز دارد. همه کشورها کاخ بزرگ جشنواره دارند که در کنار آن هتل و امکانات اقامتی دارند. سالن های چندمنظوره برای موسیقی و تئاتر و برگزاری همایش های هزارنفره و دوهزار نفره نیاز است. چون اعتبار کلانی نیاز است. به نظرم با وضعیت کنونی دولت و منابعی که در اختیارمان است، نمی توانیم به این مهم دست یابیم.
*منبع: روزنامه شرق
**گروه اطلاع رسانی**9368**2
نظر شما
