اجتناب از کنسرواتیزه کردن فرهنگ

 روزنامه آرمان در صفحه گزارش اجتماعی گفت وگویی را با امیر محمود حریرچی، درباره ضرورت همسویی سنت ها با تحول های جامعه انتشار داد.

 نوروز، جشن بزرگ ایرانیان، با بهار آغاز می شود و براساس گاه شماری اخترشناسان، شروع سالی نو را نوید می دهد. زمزمه استقبال از نوروز در ایران و پاره ای از کشورهای جهان که از سنت های ایرانی پیروی می کنند، معمولا اوایل اسفندهرسال شروع می شود. اینک پس از قرن ها، نوروز از چنان اهمیتی برخوردار شده است که براساس مصوبات سازمان فرهنگی یونسکو وابسته به سازمان ملل، نخستین روز نوروز، روز طبیعت نام نهاده شده و اهمیتی بین المللی یافته است. 

در اصل مقوله سنت ها و فرهنگ جایگاه ویژه ای در بین ایرانی ها دارد. اما باید توجه داشت که سنت ها و فرهنگ یک جامعه در همه دوره ها یکسان نیست، بلکه به فراخور شرایط جامعه از حالتی به حالت دیگر متغیر است. در ضمن توجه به سنت ها یا فراموشی این امر در هر دوره زمانی متفاوت است. امیر محمود حریرچی معتقد است: باید بتوان سنت ها را با تحولات جامعه همسو و همراه کرد تا به این ترتیب جامعه بتواند به سنت های خود افتخار کند. آنچه می خوانید گفت وگوی «آرمان» با این جامعه شناس است.

**تغییر و تحولات اجتماعی تا چه حد می تواند رسوم گذشته را متحول کند؟

تغییر و تحولات بر اساس شرایط موجود بروز می کند. در اصل هر یک از شرایط اقتصادی، اجتماعی و... روی مسائل فرهنگی تاثیر گذار است. اگر تغییرات ناشی از گذشت زمان را نادیده بگیریم، بی شک درباره سنت یک باور کنسرواتیزم اعمال می شود؛ شرایط نه تنها هیچ دستاوردی به همراه نخواهد داشت، بلکه جامعه درمقابل این نوع از اندیشه ها ایستادگی می کند. در این شرایط دست اندرکاران چندان توجهی به این تغییرات نخواهند داشت. آنها در این نوع نگرش باور دارند مسائل به نحوی که خوشایند عده ای باشد پیش برود. در این شرایط بی شک هر یک از تغییرات در جامعه در وهله اول مبتنی بر شرایط اقتصادی است و این شرایط اقتصادی روابط اجتماعی را هم تغییر می دهد. برای مثال هم اکنون در جامعه ما مقوله ای تحت عنوان اعتماد اجتماعی تنزل یافته است. در جامعه کنونی افراد حتی در ارتباطات و دوستی ها هم نمی توانند به فرد مقابل اعتماد کنند دیگر چه برسد در نحوه معاملات و دیگر فعالیت های اجتماعی و اقتصادی. 

در اصل این امر تحت شرایط زمانی و خود خواهی ها در جامعه بروز کرده است. در شرایط کنونی جامعه، افراد فقط خودشان را می بینند و بالطبع در این نوع نگرش فقط به منافع خود می اندیشند و به دیگران چندان توجهی ندارند. باید توجه داشت که تحولات اجتماعی همیشه هم در جامعه مثبت نیست، فقط با ریشه یابی مشکلات در جامعه می توان به برنامه ریزی پرداخت تا به این ترتیب بتوان برای مشکلاتی که در جامعه وجود دارند راه حل هایی یافت. در غیر این صورت فقط با مشاهده ظاهر قضیه و محکوم کردن آن مواجه خواهیم بود که در این شرایط نتیجه ای به غیر از عدم رضایت از وضعیت موجود به بار نخواهد آورد و این کمکی به بهبود شرایط نمی کند.

**به نظر شما در مقابل تغییرات در آداب و رسوم باید چه کرد؟

جامعه بر اساس شرایط موجود مسیر خود را طی خواهد کرد. همان طور که قبل تر اشاره شد تغییرات براساس شرایط اقتصادی اعمال می شود. هم اکنون در جامعه ما نیازهای جدید ایجاد شده است و به این ترتیب جامعه مسیر خود را طی می کند و در این شرایط حفظ سنت ها چندان عملی نیست. برای مثال اگر چشم و هم چشمی ها در سنت نوروز ادامه پیدا کند، این سنت به مرور زمان کمرنگ تر خواهد شد و نقش خود را از دست می دهد. از دیگر سنت های سال نو می توان به چهارشنبه سوری اشاره کرد. در گذشته در این شب همه به دور هم جمع می شدند تا در کنار هم لحظه هایی همراه با نشاط و شادی داشته باشند، اما امروزه برخی از افراد در جامعه بر این باور هستند که چهارشنبه سوری بر خلاف باورها در کشور است و عده ای دیگر نیز بر این باورند که این سنت باید اجرا شود. در این شرایط نمی توان سنت ها را به عنوان بخشی از فرهنگ یک جامعه نادیده گرفت، بلکه باید بتوان سنت ها را با تحولات جامعه همسو و همراه کرد تا به این ترتیب جامعه بتواند به سنت های خود افتخار کند.

**تغییر خوب و تغییر بد درباره رسوم مختلف به چه معناست؟

این نوع نگرش دوگانه به مسائل سنتی و فرهنگی چندان ثمربخش نیست، بلکه باید این امر را در یک طیف در نظر گرفت و در یک طیف حرکت آن را مورد بررسی قرار داد. در این طیف باید به امور کمک کننده جامعه توجه شود. برای مثال اگر امروزه اعتماد اجتماعی در جامعه ایران تنزل یافته است، باید به چرایی این قضیه پرداخت. در حال حاضر پیام های گوناگونی در شبکه های اجتماعی مبتنی بر سبک و سیاق زندگی گذشتگان و معرفت و اعتماد افراد نسبت به یکدیگر رد و بدل می شود. عدم وجود چنین سبک و سیاقی در زندگی افراد جامعه نشان دهنده یک درد اجتماعی است. اگر این امر به عنوان یک طیف مورد ارزیابی قرار گیرد می توان تحول مبتنی بر رشد اجتماعی را در جامعه ایجاد کرد و این امر می تواند با رشد و تحول رو به رو باشد، اما به شرط اینکه این امر در قالب یک طیف مورد ارزیابی قرار گیرد. در این زمینه عده ای از افراد در مسندهای مختلف فرهنگی، تبلیغاتی و... تلاش می کنند که دیدگاه های خود را به جامعه القا کنند، این در حالی است که این طرز فکر به هیچ عنوان کارساز نیست.

**با توجه به نظریه های جامعه شناسان مختلف می توان توجه به سنت ها را در همبستگی اجتماعی تاثیر گذار دانست؟

با توجه به شرایط جدید کلان شهر تهران و نوع روابط موجود در آن، می توان به این امر اذعان داشت که شرایط اجتماعی در مسیری پیش می رود که دیگر اعمال دیدگاه های سنتی در آن قابل هضم نیست. در اصل امروزه انگیزه ها در بین افراد باعث ایجاد همبستگی اجتماعی می شود. ایجاد همبستگی اجتماعی موجب شکوفایی و رشد جامعه شود، تحقق این امر با توجه به مباحث ملی محقق می شود. برای مثال امروزه برای کاهش مشکلات محیط زیستی نیازمند عزم ملی هستیم؛ این در حالی است که در گذشته دغدغه محیط زیست و مسائل تحت عنوان آن در کشور وجود نداشت، اما هم اکنون هشدارهای محیط زیستی فراوانی بشر را تهدید می کند. در شرایط فعلی حفظ محیط زیست به یک سنت جدید تبدل شده است. 

با گذشت زمان برخی مسائل جدید مورد توجه بشر قرار می گیرد و رفته رفته این امور به سنت های جدید تبدیل می شود؛ به این ترتیب با ایجاد حس مسئولیت نسبت به محیط زیست در جامعه نوعی همبستگی نسبت به این قضیه ایجاد می شود. بنابراین همبستگی اجتماعی ضرورت بقای جامعه است و این امر منجر به رشد جامعه می شود. برای رشد جامعه ایجاد انگیزه عمومی برای افراد ضروری است. باید توجه داشت که در این امر نباید یک قشر خاص به تحمیل سلیقه خود به دیگران بپردازند. هم اکنون روابط در جامعه به شکل متفاوت وجود دارد. برای مثال در گذشته خانواده پدر سالار مورد قبول همگان بود، اما امروزه مقوله پدر سالاری چندان مورد تایید نیست. در ضمن در کنار سنت نوروز برخی سنت های گوناگون نیز در ایران باستان وجود داشت که در تقابل سنت های باستانی و غیر باستانی به فراموشی سپرده شده یا مورد بی توجهی قرار گرفته شده است.

*منبع: روزنامه آرمان