روزنامه اطلاعات در گزارشی چگونگی دست یابی به غذاهای سالم و پیشرفت تکنولوژی «کاشت»، «داشت» و «برداشت» را از نگاه کارشناسان بررسی کرد.
روزنامه اطلاعات در گزارشی چگونگی دست یابی به غذاهای سالم و پیشرفت تکنولوژی «کاشت»، «داشت» و «برداشت» را از نگاه کارشناسان بررسی کرد.
فراهم آوریِ غذای جهان امروز، وام دار به گُزینی کشاورزان در درازنای هزاران سال است. پیشرفت گام به گام تکنولوژی«کاشت»، «داشت» و «برداشت» نیز به یاری تولیدگران آمده است که بتوانند با بهبود گونه های گیاهی و دستکاری نژادهای جانوری، فراهم آور غذای میلیاردها ماندگاران کره زمین شوند.
در این سده ها، استفاده از کودهای شیمیایی و سم آفت های گیاهی، نقش بسزایی در افزایش محصولات کشاورزی و باغی و خوراک دام و فرآورده های لبنی داشته است؛ اما اینک و با به کارگیری بیرون از اندازه سم ها و کودها، بسیاری از محصولات گیاهی مانند گوجه فرنگی، توت فرنگی و خیار از دیدگاه متخصصان، نه غذاهای مفید، بلکه زیانبار و آغشته به سم، شناسایی شده است.
** راهکارهای بهبود محصولات کشاورزی
دکتر فرشاد رودبار کلاری- عضو انجمن ارگانیک ایران، با بیان این که برای بهبود کیفیت و چونیت محصولات کشاورزی، 2 راهکار متفاوت در پیش روست؛ می افزاید: توسعه محصولات دستکاری شده ژنتیکی؛ و دوم «ترویج محصولات اُرگانیک.» در دستکاری ژنتیکی(تراریخته) متخصصان و کارشناسان بیوتکنولوژی با گزینش و جداسازی و انتقال ژن های مقاوم به آفت و بیماری ها، توانسته اند در تولید محصولات کشاورزی، بستری را به لحاظ ژنتیک فراهم آورند که به کاهش کاربرد سم آفت بینجامد؛ که البته در برابر مفیدی فناوری نو، دودلی ها و پرسش ها و نگرانی های بسیار زیادی صف بسته است.
اما در راهکار دوم «توسعه و گسترش محصولات اُرگانیک»، دست اندرکارانش، به گونه ای هواداران محیط زیست نیز به شمار می روند و در فرایند تولید و فراوری پس از برداشت محصولات کشاورزی، از قوانین ویژه ای پیروی می کنند که سبب پایداریِ چرخه طبیعی در کشتزارها و باغ ها می شود.
این محصولات تولیدی بر پایه «شیوه تولید» و نه بر بنیاد «خصوصیات قابل اندازه گیری»، گواهی نامه محصول اُرگانیک دریافت می کنند.
عضو هیات علمی دانشکده بیولوژی دانشگاه فرایبورگ(آلمان) همچنین می گوید: از بنیاد، چرا اروپایی ها گرایش به محصولات ارگانیک دارند؟ تا دهه 1920 میلادی کنترل آفت ها و بهبود چونیت(کیفیت) زمین های زراعی، از سوی عوامل طبیعی انجام می گرفت و همه محصولات کشاورزی، ارگانیک به شمار می رفتند؛ اما در سال 1939 سم د.د.ت برای دفع مشکل حشرات، پا به میدان گذاشت.
در سال های جنگ دوم جهانی، در راستای پژوهش هایی روشن شد که گازهای سست کننده سیستم عصبی، می توانند حشرات را از میان بردارند؛ که خود سرآغازی برای دگرگونی های بنیادی در نهاده های کشاورزی شد.
او باور دارد:«گرچه گسترش و ترویج استفاده از مواد شیمیایی، منجر به خروج کشاورزی از روش های طبیعی شد؛ اما آغاز کشاورزی مدرن، سبب پیدایش جنبش ارگانیک مدرن شده است.
نخستین گردهمایی هواداران محصولات اُرگانیک در دهه 1940 میلادی در انگلستان رخ داد. البته انتشار کتاب بهار خاموشِ «راشل کارسون»، چرخشگاه(نقطه عطفی) در مبارزه با سم های شیمیایی بوده است. در کتاب این خانم، تاثیر کاربردِ دست دلبازانه سم د.د.ت در خفه کردن آوای پرندگان بی پناه، مورد واکاوی قرار گرفته است.»
** باورها و گرایش های غذایی
به گفته دکتر فرشاد رودبار کلاری، در آغاز از محصولات اُرگانیک ـ به سبب بهای بالا و کیفیت کمی پایین(در مقایسه با محصولات کشاورزی مدرن) ـ پیشواز چندانی نشد؛ اینک مردم کشورهای اروپایی در استفاده از محصولات اُرگانیک، باورهای کم وبیش همانند هم دارند.
برای نمونه، برآیند برخی پژوهش ها نشان داده است که در کشورهای هلند و آلمان، مصرف کنندگان محصولات اُرگانیک، از آن رو چرخشی در تغذیه خود به وجود آورده اند که نه فقط نگران وجود ترکیبات شیمیایی در مواد غذایی غیر ارگانیک اند، بلکه آلودگی های بیش از این در زیست محیط را بر نمی تابند.
او می گوید: در انگلستان و اسکاتلند، نخست تندرستی و سپس سلامت موادغذایی، سبب گرایش به مصرف مواد غذایی اُرگانیک است؛ و البته در همین راستا ملاحظات زیست محیطی نیز گنجانده می شود؛ ولی در میان مردمان نروژ، فقط اهمیت تندرستی است که مردم را به سوی خرید محصولات کشاورزی ارگانیک می کشاند. به هررو گرچه، گرانیکای گرایش مردمان اروپا به غذاهای ارگانیک، «تندرستی» است، اما کم کم توجه به چالش های زیست محیطی نیز به آن افزوده می شود.
بیشتر مصرف کنندگان محصولات ارگانیک در اروپای امروز، کنشگران محیط زیست اند (که به تندرستیِ خود اهمیت می دهند) و همچنین از برانگیزان مهم مردم برای رویکرد به این گونه تغذیه هستند ؛ غذاهایی بری از ترکیبات شیمیایی مانند سم و کود.
** چشم انداز آرمان ها
دکتر رودبار کلاری اظهار می دارد: از هدف های گسترشِ پرورشِ محصولات ارگانیک در اروپا، پیگیریِ کشاورزی پایدار است و گونه گونی در تولید محصولات ممتاز و توجه بیشتر به تنوعِ زیستی و تولید فرآوردههای دامی و شیریِ کیفی و نیز اهمیتدادن به گرایش های نوی مصرف کنندگان.
در تولید محصولات ارگانیک، به چرخه طبیعی کشتزارها توجه ویژه میشود و طراحیِ بازه های تولید محصول، به گونه ای است که پایداریِ چرخه طبیعی کشتزارها(نهادهِ مهم و نخست تولید) افزایش یابد. همچنین در کشتزارهای ارگانیک، از استفاده موجودات دستکاری شده ژنتیکی، برای بهبود کیفیت محصول، پرهیز می شود.
البته در این روش کشت وکار، در افزودن کود به خاک، در برخی موردها ایرادی وارد نیست اگر مواد آلی، از کشتزارهای ارگانیک دیگر باشد(برای جلوگیری از افزوده شدن مواد غیرارگانیک)، اگر از مواد طبیعی باشد، یا کودهای معدنی با قابلیت حلشوندگی کم؛(برای جلوگیری از گردآمدن موادمعدنی اضافه در محصول.) به هنگام نبود جایگزین نیز می توان از منابع غیرطبیعی تامین کرد.
** برچسب گذاری محصولات
«آن دسته از موادغذایی ارگانیک که بستر تولید آن ها دست کم 95 درصد استانداردها را داراست، می توانند برچسب ویژه ارگانیک دریافت کنند. در برچسب گذاری این محصولات، نه فقط نشان ویژه ارگانیک الزامی است، بلکه شماره ثبت سازمان گواهی گر نیز باید ارایه شود.»
دکتر رودبار کلاری، در ادامه سخن بالا می افزاید: برای نمونه، از شرایطِ وارداتِ محصولاتِ ارگانیک در کشورهای عضو اتحادیه اروپا، نام واردکنندگان باید در سیستم های کنترل محصولات ارگانیک اتحادیه اروپا ثبت شود. یا محصولات ارگانیک باید دارای گواهی نامه از سازمان های رسمی(در این راستا)باشند. گواهیِ محصولات ارگانیک میتواند از سوی سازمان ها و یا شرکت های گواهی گری داده شود که از سوی کشورهای اتحادیه اروپا به رسمیت شناخته شده اند و از قوانین(در این مورد) در آن کشورها پیروی می شود.
برای صادرات محصولات ارگانیک به اتحادیه اروپا، نیاز به ارایه گواهی «محصولات ارگانیک صادراتی» است. این گواهی نامه از سوی مسئولین مجاز کنترل محصولات ارگانیک در فرودگاه و یا بندر ورودی محصولات مورد بررسی قرار می گیرند و اگر مسئولین محلی، اعتبار گواهینامه ارگانیک را تایید کنند، محصولات برای انجام امور ترخیصی به گمرک فرستاده می شود.
** توسعه کشتزارهای ارگانیک
رودبار کلاری معتقد است که چشم انداز اتحادیه اروپا برای محصولات ارگانیک تا سال 2020 میلادی به 2 گروه بخش می شود؛ گروه نخست، امنیت پایدار غذایی بر پایه تولید محصولات ارگانیک و بهبود وضعیت اقتصادی روستاییان برای کشت، بذرهای ارگانیک تهیه می کنند و اصلاح یا به نژادی برای افزایش تنوع و ایجاد تحول در تولید محصولات ارگانیک با به حداقل رساندن افزودنی ها به کشتزارها را پی می گیرند، و در پی یافتن جایگزین طبیعی برای کودها و سم ها هستند و برای کاهش هزینه های تولید خوراک دام می کوشند.
گروه دوم نیز بر اختراعات نو و کاربردی در بخش کشاورزی تمرکز دارند؛ و به بررسی اثرات موادغذایی ارگانیک بر سلامت جوامع مصرف کننده اهمیت می دهند؛ و در پی تبیین سیاستی نو برای کشتزارهای ارگانیک هستند؛ و به بهبود شرایط و ضوابط گواهی محصولات ارگانیک می اندیشند و در ایجاد بانک اطلاعاتی برای درک بهتر وضعیت محصولات ارگانیک در بازار می کوشند؛ و چشم انداز آنان بهبود امنیت غذایی و توسعه قلمروهای روستایی در کشورهای آفریقایی است.
** گرانی فرآورده های ارگانیک
تاکنون نمایشگاه های جهانی زیادی در راستای شناسایی محصولات ارگانیک در ایران برپا شده است، چون هنوز این محصولات حتی در میان دهک میانه جامعه و دانش آموخته و آنانی که مطالعه روزانه دارند، شناخته شده نیست؛ و با توجه به پیشواز خوب مردم، شمار این نمایشگاه ها هر سال بیشتر می شود.
سلامت فرآورده های غذایی از چالش های مهمِ در پیش روی جامعه ها است و هدف از برگزاری نمایشگاه ها، ارایه 2 گزینه غذایی است، تا مردم خود یکی، یا ترکیبی از دوتا را(به سبب گرانی) برگزینند؛ چون برخی از گروه ها با وجود شناخت خوبی که در این مورد دارند و به آگاهی های خوبی رسیده اند، به سبب گرانی ارگانیکها، توان خریدش را ندارند و یا نمی توانند چرخشی بنیادی در تغذیه خود و با گرایش به ارگانیک ها به وجود آورند؛ بیگمان پشتیبانی از تولیدگران ارگانیک ها، به کاهش بهای این گونه غذاها خواهد انجامید و غذاهای ناسالم از سبد خرید مردم، کم کم حذف خواهد شد.
حسین پورمند دماوندی- کارشناس مواد غذایی در این مورد می گوید: در تهران تا کنون چند نمایشگاه به یاری سازمان میوه و تره بار شهرداری و با همکاری انجمن ارگانیک ایران و برای گسترش فرهنگ تغذیه نو برگزار شده است. بیگمان پایش مواد گیاهی و باغیِ ورودی به بازارچه ها از سوی این سازمان(به لحاظ بری بودن از آلودگی به سم و کود شیمیایی)، امیدوارکننده است و چشم اندازی می گشاید که در آینده، محصولات بازارچه ها رو به سوی غذاهای ارگانیک برود.
او می افزاید: بی گمان هرچه درخواست برای محصولات ارگانیک فزونی یابد، نمایشگاه های بیشتری تشکیل خواهد شد و مردم با شناسایی تولیدکنندگان معتبر، در پی محصولات برتر و ممتازتر و دارای برند خواهند بود و محل های عرضه محصولات ارگانیک، بیشتر ساماندهی خواهند شد و دیده بانی بهتری بر آن ها انجام خواهد گرفت. دسترسی به غذای سالم از نخستین حقوق شهروندان هر کشور است و در این جهت دولت ها باید بکوشند با استفاده از ابزارهای در دسترس، غذای سالم در اختیار شهروندان قرار گیرد.
در بسیاری از کشورها به سبب ناتوانی دولتها، فراهم آوردن غذایی سالم برای مردم با چالش های بسیار مواجه است و در بیشتر موارد، توجه به سلامت غذا از هیچگونه اهمیتی برخوردار نیست و بهانه در این مورد این است که تهیه حتی غذایی اندک برای جمعیت زیاد، سخت است، چه رسد به این که سلامت غذا نیز مورد ارزیابی قرار گیرد؛ این در حالی است که جهان پیشرفته، رو به سویی پیش می رود که شهروندان در سبد غذایی خود، به محصولات طبیعی و ارگانیک سهمی بیشتری بدهند.
در ادامه سخنان خود ـ حسین پورمند ـ می گوید: به هر رو برپاییِ نمایشگاه ها به دل گرمی تولیدکنندگان محصولات ارگانیک خواهد انجامید و توجه بیشتر مسئولان را در این مورد بر می انگیزد. پایش کیفیت محصولات کشاورزی ورودی به تهران و برپایی آزمایشگاه در میدان مرکزی میوه و تره بار از گام های مفید در این مورد است؛ که محصولات ورودی به پایتخت در فصل های گوناگون رو به استانداردشدن برود.
** غرفه های ویژه در میادین میوه و تره بار
اینک استان ها و شهرستانهای کشور نیز گواه نمایشگاه های ارگانیک و محصولات پاک است، تا در آن ها تولیدکنندگان از سراسر ایران با دست پر شرکت کنند و محصولاتی گوناگون گیاهی و لبنی به نمایش درآورند.
دماوندی در این باره می گوید: تولیدگران محصولات ارگانیک، الگوی خوبی برای دیگر کشاورزان خواهند بود و برای نمونه، بر نوع تولید کرمانشاه -که از تولیدکنندکان مهم محصولات کشاورزی در ایران است- تاثیر مثبت خواهد گذاشت و کشاورزان را به درنگ خواهد واداشت که به پیامدهای بد سم ها در فرآورده های باغی و کشتزارها اهمیت دهند و نیز به سلامت جامعه بیشتر بیندیشند؛ البته در این راستا مسئولین باید در راه تهیه بذر ارگانیک برای کشاورزان، گام بردارند.
تا زمانی که برنامه سیاست گذاران بر پایه تولید محصولات سالم و ارگانیک قرار نگیرد، تولید این محصولات غیررسمی، پراکنده و گران خواهد بود و مبارزه با آفت ها، به جای مبارزه بیولوژیک، با سم ها انجام خواهد گرفت. کارشناس مواد غذایی می افزاید: اینک شناخت شهروندان از محصولات ارگانیک بسنده نیست و در باره مفیدبودن آن، مردم کم می دانند و یا هیچ نمی دانند. در برخی نمایشگاه ها نیز برخی تولیدگران، فضای مناسبی برای به نمایش گذاشتن فرآورده های خود در اختیار ندارند.
در حالی که نمایشگاه ها کمک می کند که برخی محصولات، عمده و خرده، به فروش رسد و مصرف کنندگان نیز، کالاها را بدون دلال بازی و به بهای پایین تر بخرند، به ویژه آندسته از شهروندان که رژیم غذایی دارند و در پی غذاهایی هستند که به سبب توزیع نارسا، در سطح شهر قابل تهیه نیست.
او باور دارد: در بازپسین نمایشگاه ارگانیک در تهران، بیش از 100 تولیدگر محصولات ارگانیک ایرانی و خارجی شرکت کرد ه اند و نشان داده اند که چگونه می توان میلیون ها تن از محصول سبزی و صیفی گوناگون را با دیده بانی کارشناسان گیاه پزشکی، به دست مصرف کننده رساند. بی گمان بهترین جایی که می توان محصولات ارگانیک را به دست خریداران و مصرف کنندگان رساند، بازارچه های میوه و تره بار در سطح شهر است، که دارای دیده بانی خوبی است.
ولی این بازارچه ها فضای کافی برای ارایه 2 محصول ارگانیک و غیرارگانیک در کنار هم را ندارند؛ و از این رو اینک سطح فروش محصولات ارگانیک در میدان های میوه و تره بار محدود است و پاسخگوی نیاز شهروندان نیست.
در حالی که محصولات ارگانیک باید در همه میدان های میوه و تره بار، غرفه ای ویژه خود داشته باشند.
برای نمونه، اینک در بیشتر این بازارچه ها تهیه گوشت ارگانیک مرغ ممکن نیست و در برخی از فروشگاه های ارگانیک، حتی در تابستان ها گوشت مرغ به شیوه غیر بسته بندی و بیرون از یخچال، ارایه می شود. حسین پورمند دماوندی با این سخن که یک راه دیگر برای نهادینه کردن عرضه مدام محصولات ارگانیک، برپاییِ دایم نمایشگاه های این محصولات است، می افزاید: باید محل های مناسبی در چهارفصل سال، این محصولات را برای فروش ارایه کنند و خریداران، جاهایی پابرجا و همیشگی برای تهیه این گونه محصولات در دسترس داشته باشند، جاهایی که دیده بانی دایم بر مرغ و گوشت و میوه و سبزی ها انجام بگیرد.
همان گونه که گفته شد، محصولاتی که در کشور به نام ارگانیک عرضه می شود، باید در فرآیند تولید آن، هیچ گونه ماده شیمیایی کود یا سم استفاده نشده باشد اگر دیده بانی پیاپی وجود نداشته باشد، برخی با سواستفاده از این فضای باز، محصولات نا ارگانیک را به نام ارگانیک و با بهای بالا به دست مردم می رسانند.
برای نمونه گوشت مرغی که در پرورشش از آنتی بیوتیک و هورمون استفاده شده است، ارگانیک نیست. باید همه مواد غذایی مرغ، حتی ذرت مصرفی آن نیز غیرتراریخته و بدون سم یا کود شیمیایی تهیه شده باشد؛ که همه این ها جای خالی پژوهش و تحقیق را گوشزد می کند.
به گفته او، هنگامی که پژوهشگر و محقق و آموزشگر و مروج و واحدهای فناوری برتر در همه هفته های سال(نه فقط در هفته پژوهش) مورد تشویق و پشتیبانی قرار گیرند، می توان امیدوار بود که بخش ارگانیک در کشور ببالد و پیشرفت کند.
ناگفته نماند که طرح های زیادی در قلمرو آموزش بهره برداران، آموزش کاربردی و دیگر زمینه ها وجود دارد که زمین مانده و چشم به راه پشتیبانی است.
نظر شما
