جنگ ایران با امپراتوری دلار

روزنامه آرمان در صفحه اقتصاد به گزارشی درباره ضرورت کاهش وابستگی به دلار پرداخت.

در این گزارش که در شماره سه شنبه 20 بهمن 1394 خورشیدی به قلم حجت صالحی منتشر شد، آمده است: سال هاست فروش نفت در ایران و بسیاری از کشور های صادر کننده نفت، بر پایه دلار انجام می گیرد که با بالا رفتن و پایین آمدن قیمت این ارز، این کشور ها دچار مشکلات می شوند. از آنجا که فروش نفت در جهان بر مبنای دلار آمریکا سنجیده می شود، تغییر ارزش دلار در برابر دیگر ارز های جهان بر تصمیمات اوپک درباره میزان تولید نفت تاثیرگذار است. 

ایران به عنوان یکی از نخستین کشور هایی که طرح استفاده از یورو به جای دلار را مطرح کرد، می تواند آغازگر جنگ ارزی در جهان باشد. شاید ایران بتواند امپراتوری دلار را از بین ببرد، اما این مساله نیازمند مدیریت همه جانبه از سوی مسئولان اقتصادی است؛ چرا که دلار سال هاست به عنوان قدرتمند ترین واحد پول در جهان قدرت نمایی می کند. ایران با استفاده از سبد ارز های متنوع در معاملات نفتی و غیر نفتی خود می تواند میزان وابستگی خود را به دلار کاهش دهد و مانع از تاثیر نوسانات ارزی در اقتصاد شود. 

بعد از خرابی های جنگ جهانی دوم، در سال 1944، 44 کشور به دعوت روزولت، رئیس جمهوری وقت آمریکا کنفرانس برتن وودز را برگزار کردند. این کنفرانس برای تصمیم گیری درباره نظام پولی بین المللی پس از جنگ جهانی دوم برگزار شد که از این کنفرانس دو نهاد جهانی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی پدید آمد. در این کنفرانس، دلار بر حسب طلا و تمام پول های دیگر بر حسب دلار تعریف شد. آمریکا اعلام کرد آمادگی تبدیل هر میزان دلار به طلا را بدون هیچ گونه محدودیتی در نرخ تعیین شده دارد. 

سپس سایر کشورها ارزش پول های خود را بر حسب دلار تعریف کردند و بدین شکل امپراتوری دلار آمریکا آغاز شد. به مرور زمان کشور هایی که وام هایی از صندوق بین المللی پول گرفته بودند دریافتند که آمریکا دلار را پشتوانه ارزی آنها کرده و طلا را به عنوان پشتوانه خود قرار داده است. فشار های کشور های شرکت کننده در کنفرانس و وقوع جنگ ویتنام موجب شد تا در سال 1971 نیکسون، رئیس جمهوری وقت آمریکا به طور رسمی قانون تبدیل دلار به طلا را لغو کرد.

بعد از این ماجرا، در سال 1973 میلادی عربستان سعودی و آمریکا توافق کردند که نفت خام صادراتی عربستان به دلار آمریکا قیمت گذاری شود و به تدریج سایر صادر کنندگان نفت خام نیز تصمیم گرفتند، دلار آمریکا را ارز ذخیره ای و تجارت نفت و گاز تعیین کنند. در سال 1975 میلادی اعضای اوپک توافق کردند که نفت با دلار معامله شود، چون حجم معاملات نفت خام بیشتر از هر کالای دیگری در جهان بود و هنوز هم هست، تقاضا برای دلار آمریکا افزایش یافت و در نتیجه دلار به یک ارز جهانی تبدیل شد. این سیستم که آمریکا تاسیس کننده آن بود، به پترودلار معروف شد.

تاکنون تقریبا همه پرداخت های نفت و گاز با دلار آمریکا انجام می شده و می شود، بدون توجه به اینکه چه کشوری در کجای دنیا خریدار یا فروشنده نفت است. از آنجا که فروش نفت در جهان بر مبنای دلار آمریکا سنجیده می شود، تغییر ارزش دلار در برابر دیگر ارزهای رایج جهان بر تصمیمات اوپک درباره میزان تولید نفت تاثیر می گذارد. برای مثال وقتی دلار در مقایسه با دیگر ارزهای رایج افت نسبی یا شدید دارد، عایدی های حاصل از فروش نفت کشورهای عضو اوپک در برابر ارزهای دیگر کاهش می یابد و در نتیجه توان خرید آن کشور ها نیز تا حد زیادی کاهش می یابد؛ چرا که آنها همچنان نفت خود را به دلار می فروشند. صادرات نفت با ارزی جز دلار آمریکا نخستین بار در خاورمیانه، توسط عراق مطرح شد که به اتفاقاتی برای این کشور منتهی شد. تا آن زمان هیچ کشوری این مساله را مطرح نکرده بود تا اوپک هم درباره آن فکر کند. 

پس از عرضه شدن یورو، عراق اعلام کرد که قصد دارد در ازای نفتی که می فروشد به جای دلار آمریکا، یورو دریافت کند که باعث شد اوپک به فکر تجدید نظر در ارز فروش نفت و جایگزینی یورو به جای دلار افتد. پس از عراق، ایران در منطقه خاورمیانه، برای بیرون رفتن از سلطه دلار طرح هایی ارائه داد که هنوز اجرا نشده اند. تحلیلگران خارجی معتقدند که حرکت ایران برای فروش نفت خود به نرخی غیر از دلار آمریکا، برتری سیستم پترودلار را از بین می برد. ایران در سال های گذشته قصد داشت به جای دلار با چین، روسیه و هند با ارزهای خود آنان معامله نفتی انجام دهد. این اتفاق اگر رخ می داد و کشورهای دیگر هم به این سمت متمایل می شدند، جنگ ارزی علیه دلار شکل می گرفت که ایران، در راس این جنگ ارزی قرار داشت. از سوی دیگر تسلط دلار بر اقتصاد جهان از آمریکا یک ابر قدرت ساخته است.

حال باید دید که حذف دلار از معاملات ارزی مختلف به ویژه صادرات نفت چه تاثیراتی بر اقتصاد کشور های تک محصولی و وابسته به نفت دارد. از طرفی باید در نظر گرفت که بیش از 40 سال این معاملات با دلار صورت گرفته و عوض کردن این روند باعث چه مشکلاتی خواهد شد. شاید بتوان این طور اظهارنظر کرد که برتری دلار ایالات متحده رو به انحطاط به نظر می رسد یا اگر اینطور نباشد تا حدودی متزلزل شده است. همه این فرضیه ها زمانی تحقق می یابد که کشور های زیادی از این تئوری پیروی کنند. ایران به عنوان یکی از نفت خیز ترین کشور ها دارای جایگاه ویژه ای در این باره به حساب می آید.

یکی از ابزار های آمریکا برای اعمال تحریم ها علیه ایران، تحریم بانک مرکزی و بستن راه های ورودی برای ارز های خارجی به ویژه دلار بوده است؛ دلاری که مبنای معاملات نفتی است و به عنوان با اهمیت ترین محصول صادراتی ایران محسوب می شود. آمریکا در سال های اخیر، با این اقدام توانست بدون اینکه به ایران صادرات مستقیم چندانی داشته باشد، از ابزار دلار برای فشار بر ایران و اقدام علیه ندادن پول به کشور های خریدار نفت ایران کرد. بیش از نیم قرن است که دلار پرقدرت ترین پول مورد استفاده جهان است. معاملات میان کشور ها و تمام ذخایری که بانک های نقاط مختلف در دست دارند همگی به دلار است. 

طبق آمار های منتشرشده، ایران روزانه بین 700 هزار تا یک میلیون بشکه نفت می فروشد که با محاسبه آن به رقمی بیش از دو میلیارد و 500 میلیون دلار می رسیم که وابستگی ایران به درآمد نفتی خود به دلار را نشان می دهد. در بسیاری از کشور ها، حرکت به سمت سبد ارزی متنوع برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا آغاز شده است. کشور های اروپای شمالی که درآمد بالایی از نفت دارند، برای کاهش وابستگی به دلار و تاثیرات آن، از سبد ارزی متنوع استفاده کرده اند که متشکل از ارز تمامی کشور هایی است که به آنها نفت صادر می کنند. به این صورت این کشور ها با کنترل میزان منابع ارزی متنوع، از طریق ورودی از محل صادرات و خروجی از محل واردات محصولات خود را از تاثیرات دلار به اقتصاد دور نگه می دارند. استفاده از یوآن چین برای واردات به ایران در مقابل پول دریافتی از محل صادرات نفت به این کشور می تواند هیجانات موجود از کاهش دلار را به نحو چشمگیری کاهش دهد؛ اتفاقی که به نظر می رسد در ارتباط با تجارت با هند در حال رخ دادن است. 

اگرچه عملیاتی کردن این اقدام با توجه به اینکه سال ها دلار، ارز مرجع برای تمامی کشور ها مانند ایران بوده، مشکل است، اما با اتخاذ تصمیم ها و راهکار هایی از طریق فرصت های صادراتی کشورمان می توان از آن استفاده کرد. می توان برای آغاز این طرح، برای فروش گاز ایران که خریداران کمی هم ندارد، درخواست معامله از طریق ارز توافق شده کرد. با این اقدام ایران می تواند اقلام مورد نیاز وارداتی از آن کشور ها را بدون پرداخت دلار تامین کند. توجه به این امر می توانست یکی از مهم ترین اقدامات در پیاده سازی اقتصاد مقاومتی در برابر تشدید تحریم های خارجی در سال های گذشته باشد. با اتخاذ چنین تصمیماتی از طرف مسئولان نفتی کشور در جهت استفاده از ارز های متنوع بین المللی، دولت می تواند با کاهش وابستگی به دلار از بروز نوسانات شدید در قیمت دلار هم جلوگیری کند.

*منبع: روزنامه آرمان