ایران پس از سالها مذاکره با شش قدرت جهانی لغو رسمی تحریم‌های بین‌المللی را در 16 ژانویه جشن گرفت. ایران که از مدت‌ها قبل منتظر چنین لحظه‌ای بود فورا برای شروع پس گرفتن سهم خود در بازار انرژی جهانی اقدام کرد و مذاکرات گسترده‌ای را با مشتریان احتمالی و شرکت‌های بزرگ نفت و گاز جهانی برای افزایش تولید و توسعه ابزارهای تحویل انرژی از جمله خطوط لوله جدید و تاسیسات گاز طبیعی مایع (LNG) و نفتکش‌ها آغاز کرد.
در شرایطی که فرصت‌ها برای ایران فراوانند ایران باید دوران سختی را برای دستیابی به اهداف خود با توجه به کاهش قیمت نفت و گاز طبیعی سپری کند.
اگرچه ایران با چالش‌های بسیاری در بازار گاز طبیعی جهانی مواجه است اما این صنعت همچنین فرصت‌های بسیاری را در دوران پسابرجام برای ایران به همراه دارد.
ایران به دلیل غایب بودن از بازارهای انرژی و با توجه به مشکلات موجود در صنایع نفت و گاز خود قادر نخواهد بود که به آسانی تولید گاز طبیعی خود را افزایش دهد و انتظار موفقیت در این بازار را داشته باشد.
یکی از ویژگی‌های تعیین‌کننده در بازار گاز جهانی کنونی مقدار بالاتر بودن عرضه نسبت به تقاضا است.
یک فاکتور کلیدی در پایین آمدن تقاضای انرژی و به ویژه گاز طبیعی رشد کند کنونی اقتصاد جهانی است. به نظر می‌رسد که در دوران رکود مالی جهانی سال 2008 و رکود 2009 به سر می‌بریم و تاثیرات رکود دوم کاملا باقی مانده است در نتیجه تقاضا برای انرژی آنطور که انتظار می‌رفت افزایش پیدا نکرده است. به علاوه پیشرفت‌های تکنولوژیکی اخیر که بهره‌وری انرژی را افزایش داده به مصرف کمتر سوخت‌های فسیلی در جهان منجر شده و از رشد تقاضا فراتر رفته است.
در شرایطی که عرضه از تقاضا بیشتر است رقابت میان صادرکنندگان طبیعتا شدید می‌شود بنابراین واقعیت این است که ایران با رقابت بسیار سختی با رقبای تثبیت شده از جمله روسیه، قطر و ترکمنستان در زمینه صادرات گاز طبیعی مواجه است.
هیچ یک از این کشورها با تحریم‌هایی که ایران با آنها مواجه بوده روبرو نبوده‌اند و زمان کافی برای تثبیت خود به عنوان یک تولیدکننده و صادرکننده قابل توجه را داشته‌اند.
ایران به دلیل تحریم‌ها به سرمایه‌گذاری خارجی لازم، منابع مالی و فناوری پیشرفته دسترسی نداشته است.
ایران که دومین ذخایر گازی اثبات شده جهان را در اختیار دارد و به دنبال تولید ال‌ان‌جی است با رقابت به ویژه از سوی تولیدکنندگان بزرگ ال‌ان‌جی همچون قطر و آمریکا روبرو است.
قطر از سال 2006 بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌ان‌جی در جهان بوده و در سال 2014، 30 درصد سهم بازار را در اختیار داشته است اگرچه آمریکا هیچگاه جزو 10 صادرکننده بزرگ گاز در جهان قرار نداشته اما به دنبال افزایش صادرات خود به وسیله دسترسی به بازارهای دوردست از طریق صادرات ال‌ان‌جی به ویژه در شرق آسیا بوده است.
علاوه بر صادرکنندگان سنتی گاز طبیعی و تولیدکنندگان ال‌ان‌جی، ایران همچنین با رقابت از سوی کشورهای صادرکننده مجدد (کشورهایی که گاز طبیعی را می‌خرند و سپس به بازارهای جهانی می‌فروشند) مواجه است.
اسپانیا و آمریکا جزو کشورهایی هستند که بیشترین سهم را در این بازار دارند.
افزایش قابل توجه در کشورهای صادرکننده مجدد گاز بخش عرضه در معادله بازار جهانی گاز را سنگین‌تر کرده و در نتیجه به کاهش بیشتر قیمت‌ها منجر شده است.
علاوه بر عدم تعادل عرضه و تقاضا بازار جهانی گاز همچنین تحت تاثیر وضعیت ژئوپلتیک جهانی قرار دارد که خطراتی را برای امنیت عرضه انرژی و چرخه توزیع به همراه دارد.
مطمئنا موج اخیر مناقشات در جهان نگرانی‌هایی را در بین تولیدکنندگان، صادرکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد کرده است. برای مثال مناقشات بین روسیه و اوکراین و همچنین بین روسیه و ترکیه بازارهای اروپایی را به کاهش وابستگی خود به گاز روسیه به پیدا کردن منابع گازی باثبات‌تر که رفتار دوستانه‌تری داشته باشند متقاعد کرده است.
در این خصوص وضعیت ژئوپلتیک جهانی کنونی هم فرصت‌ها و هم چالش‌هایی را برای ایران به همراه دارد. از جنبه مثبت قضیه ایران از رابطه دوستانه‌ای با چین بهره می‌برد و می‌تواند از منابع مالی و سرمایه‌گذاری گسترده چین برای توسعه پروژه‌های انرژی خود استفاده کند. برای مثال شرکت‌های چینی می‌توانند در پروژه‌های جدید خط لوله و احداث کارخانه‌های ال‌ان‌جی از جمله زیرساخت‌هایی همچون انبارها و پایانه‌ها استفاده کنند.
علاوه بر این ایران می‌تواند به دنبال صادرات گاز طبیعی نسبتا کم هزینه خود (به لحاظ تولید) به کشورهای همسایه از جمله عراق و همسایگان جنوبی عرب خود باشد.
همچنین این کشور می‌تواند به دنبال قراردادهای جدید سواپ گاز با کشورهای همسایه از جمله جمهوری آذربایجان، روسیه و ترکمنستان باشد.
از سوی دیگر در زمینه صادرات مجدد ایران می‌تواند از کشورهای تولیدکننده در شمال گاز را وارد و آن را برای تحویل به مشتریان در اروپا یا هند به ال‌ان‌جی تبدیل و از طریق خلیج‌فارس و دریای عمان اقدام کند یا گاز وارداتی را به مشتریانی در جنوب آسیا از طریق خط لوله‌های آب‌های عمیق در دریای عربی صادر کند.
این وضعیت ژئوپلتیک همچنین چالش‌هایی را برای ایران به همراه دارد. تحولات مرزی اخیر در روابط بین ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس ممکن است تاثیر منفی روی برنامه‌های تهران برای سواپ گاز با همسایگان و همچنین توانایی ایران برای استفاده از تاسیسات ال‌ان‌جی به همراه داشته باشد.
به رغم این چالش‌های بسیار اقداماتی وجود دارد که ایران می‌تواند برای تقویت جایگاه خود به طور مستقل انجام دهد برای مثال جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از مزیت هزینه‌های نسبتا پایین تولید گاز برای توسعه استراتژی‌های قیمت‌گذاری و بازاریابی به منظور پیدا کردن بازارهای جدید استفاده کند.
ایران همچنین باید مصرف داخلی گسترده خود را با بالا بردن قیمت‌های داخلی کاهش دهد.
منابع گازی به دست آمده از چنین اقدامی به همراه تولید افزایش یافته از میدان گازی پارس جنوبی می‌تواند به طور مستقل صادر یا به عنوان سوخت پتروشیمی‌ها و حتی در تاسیسات ال‌ان‌جی برای تبدیل به فرآورده‌های باارزشی همچون گازوئیل، سوخت دیزل و متانون مورد استفاده قرار گیرد.
گاز طبیعی بیشتر همچنین می‌تواند در نیروگاه‌های گازی تولید برق برای صادرات به کشورهای همسایه استفاده شود. این امر می‌تواند جایگاه ژئوپلتیک ایران را در منطقه تقویت کند.
یک تحول مثبت دیگر برای ایران احیای صادرات معیانات گازی است که به دلیل تحریم‌ها تقریبا متوقف شده بود. سرمایه‌گذاری در این بخش مطمئنا فرصتی است که ایران از آن استفاده خواهد کرد اگرچه تلاش‌های ایران برای تقویت صنعت گاز طبیعی و به دست آوردن سهم بیشتر از بازار انرژی جهانی با موانعی مواجه خواهد شد فرصت‌ها برای ایران زیاد است و ایران می‌تواند از این فرصت‌ها به رغم کاهش قیمت‌های جهانی و ریسک‌های ژئوپلتیک استفاده کند.
نظر شما
