قلیانتان شیشه ای نباشد!

هفته نامه سلامت - در سال های اخیر مسوولان وزارت بهداشت، بارها خبر از افزایش مصرف قلیان، به ویژه در نوجوانان و دختران جوان داده اند. این در حالی است که به نظر می رسد قلیان یکی از مواد دخانی است که قبح سیگار را در میان بسیای از خانواده های کشورمان ندارد و خیلی ها در منزلشان قلیان دارند و آن را نوعی وسیله سرگرمی و دورهمی محسوب می کنند.

آمارهای وزارت بهداشت که در نشست خبری هفته بدون دخانیات، از زبان مسوولان بهداشتی وزارت بهداشت بیان شده نیز نشان می دهد که مصرف قلیان تا سال 86 روند نزولی یا ثابتی داشته اما از سال 88 که آخرین بررسی ها درباره مصرف روزانه قلیان رو به افزایش گذشته است. همین بررسی ها نشان می دهد مصرف قلیان در نوجوانان 13 تا 16 ساله 2 برابر شده که سهم دختران در این افزایش بیشتر از پسران بوده است.

در همین نشست از گزارش هایی یاد شده است که نشان می دهند در برخی از قلیان ها ماده مخدر شیشه وجود دارد. رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز بر وجود مواد آمفتامینی در برخی از قلیان ها ابراز نگرانی کرد.

قلیان این روزها پای ثابت تفریحات خیلی از جوانان است و بسیاری به این مساله توجه نمی کنند که خطر قلیان چند برابر خطر سیگار است. چندی پیش، رئیس انجمن انکولوژی، علاوه بر سرطان ریه، یکی از عوامل افزایش سرطان دهان را مصرف قلیان عنوان کرده بود. با تمام این حرف ها وجود شیشه در قلیان ها نگرانی را دوچندان می کند.

دکتر خسرو صادق نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با بیان اینکه وجود ماده محرک شیشه در برخی قلیان ها به تازگی برایمان به اثبات رسیده، توضیحمی دهد: «اخیرا توتون و تنباکوهایی رایج شده با عنوان معطر یا معسل که بوها و طعم های مختلفی دارد که 70 تا 80 درصد محتوای آنها موادی غیر از توتون است. درواقع، مواد شیمیایی، سمی و اسانس هایی که در این توتون ها به کار رفته است، عوارض بسیار خطرناکی برای بدن دارد که خیلی از آنها ناشناخته است، اما متاسفانه اتفاقی که اخیرا افتاده؛ این است که برخی از مراکز عرضه توتون، در کنار توتون هایشان مقداری مواد آمفتامینی مانند شیشه سرو می کنند.» 

دکتر صادق نیت با بیان اینکه خود قهوه خانه داران به صورت عامدانه شیشه را به توتون اضافه می کنند، ادامه داد: «این کار برای جلب مشتری و وابستگی بیشتر به قلیان صورت می گیرد تا مصرف کنندگان دفعات بیشتری برای کشیدن قلیان مراجعه کنند.»

موضوع مهم دیگری که رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در مورد آن هشدار می دهد، عوارض مصرف قلیان هایی است که علاوه بر موارد مضری که دراند، حاوی شیشه نیز هستند: «اگر فردی که از قلیان حاوی شیشه استفاده می کند، قبلا سابقه مصرف شیشه نداشته باشد و مقدار مواد آمفتامینی آن زیاد باشد، دچار مسمومیت می شود- ما مواردی داشته ایم که به دلیل شدت مسمومیت در بیمارستان بستری شده اند. 

اگر هم مقدار شیشه کم باشد، ممکن است مسمومیت ایجاد نشود و فرد دچار حالت سرخوشی شود و تصور کند به دلیل مصرف توتون است، در حالی که به مرور زمان وابستگی ایجاد می شود، تا جایی که فردی که گاهگاهی قلیان مصرف می کرده الان باید هر روز قلیان بکشد.»

دکتر صادق نیست در پاسخ به این سوال که آیا قلیان هایی که شیشه دارند قابل تشخیص هستند یا نه، به علایم بعد از مصرف اشاره می کند: «از روی علایمی که بعد از مصرف ایجاد می شود، می توان تشخیص داد که در توتون آن قلیان، شیشه هم به کار رفته یا نه. اگر میزان شیشه زیاد باشد، مصرف کننده بعد از مصرف دچار سردرد، افزایش ضربان قلب، توهم و بی قراری می شود ولی اگر میزان شیشه در آن کم باشد، ممکن است فرد اصلا متوجه نشود.» 

به گفته رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، واکنش افراد نسبت به مصرف مواد آمفتامینی با توجه به شرایط جسمی شان متفاوت است و نمی توان گفت اگر میزان شیشه کم باشد هیچ علامتی در فرد ایجاد نمی شود. ممکن است فردی دچار سرخوشی شود و در فرد دیگر علائم دیگری را شاهد باشیم...

هر وعده مصرف قلیان معادل 100 تا 200 نخ سیگار است و چون معمولا قلیان به صورت دسته جمعی کشیده می شود اطرافیان نیز در معرض دود آن هستند و حتی اگر قلیان نکشند سلامت آنها را نیز به مخاطره می اندازد.

دکتر صادق نیت که مسئول دبیرخانه ستاد کشوری مبارزه با دخانیات نیز است با بیان اینکه 90 درصد افرادی که سیگاری هستند قبل از 18 سالگی در معرض دود سیگار بوده اند، تاکید می کند: «نگرانی ای که در مورد دود قلیان وجود دارد این است که بچه ها در معرض آن هستند. از یک طرف، قبح مصرف دخانیات برایشان می ریزد و در آینده راحت تر مصرف کننده می شوند و از سوی دیگر چون سنین کودکی زمان رشد سیستم اعصاب است بچه هایی که در معرض دود قلیان و سیگار هستند احتمال اینکه در آینده به مواد دخانی وابسته شوند، بیشتر است. بنابراین توصیه ما این است که به خاطر فرزندانتان هم که شده قلیان و سیگار نکشید.»

دکتر صادق نیت در ادامه صحبت هایش به توتون های تولید داخل نیز اشاره می کند: «در حال حاضر در حال مطالعه ای هستیم تا ببینیم که توتون های تولیدی کشور از نظر آلودگی به موادی مثل شیشه در  چه وضعیتی هستند ولی آنچه مسلم است شیشه توسط عرضه کنندگان قلیان به توتون ها اضافه می شود.»

شاید اگر به جوان ها بگوییم که قلیان نیز می تواند فرد را دچار اعتیاد کند، این ادعا برایشان قابل باور نباشد، در حالی که این ترفند جدید کمپانی های دخانیات برای جلب بیشتر مشتری است.

دکتر محمدرضا معدنی، دبیر فراکسیون مبارزه با دخانیات مجلس با بیان این مطلب و انتقاد از عملکرد مسئولان نسبت به بستن قهوه خانه ها تاکید می کند: «از آنجایی که نیکوتین موجود در توتون و تنباکو 10 برابر از هروئین اعتیادآورتر است، با مصرف آنها در مغز گیرنده هایی فعال می شود که وقت فرد قلیان یا سیگار نمی شد دچار بی خوابی، بی قراری، اضطراب و تپش قلب می شود و برای آرام شدن به سمت مواد دخانی می رود.

شرکت های مواد دخانی با علم به این قضیه هر روز ترفند جدیدی به کار می برند تا مشتریانشان بیشتر شود. همچنین قلیان داران با شیوه های جدید در جوانان و نوجوانان اعتیاد ایجاد می کنند تا به طور مرتب به این مراکز مراجعه کنند و قلیان بکشند.» عضو هیات امنای جمعیت مبارزه با دخانیات با بیان اینکه توتون و تنباکوهای داخلی استاندارد خاصی ندارند، می گوید: «باعث تاسف است که شرکت دخانیات خودش استاندارد توتون و تنباکو را تعیین می کند در حالی که سازمان استاندارد باید این کار را بکند و ممکن است در توتون های داخلی نیز مواد آمفتامینی وجود داشته باشد.»

دبیر فراکسیون مبارزه با دخانیات مجلس به مثال معروفی اشاره می کند که بیانگر آثار قلیان است: «فردی در اثر کشیدن سیگار ظرف مدت 4 سال کل ریه اش را از دست داده؛ بنابراین آن ذهنیتی که شرکت های دخانی در ذهن جوان ها ایجاد کرده اند مبنی بر اینکه آب موجود در قلیان سموم آن را از بین می برد، کاملا دروغ است.» 

دکتر معدنی تاکید دارد افراد به مرور زمان به قلیان هایی که حاوی شیشه هستند وابسته می شوند و مجبور هستند بیشتر قلیان بکشند تا نیاز بدنشان تامین شود و از این طریق پول بیشتری به جیب شرکت های دخانی و قهوه داران خواهدرفت.

وی راه حل این معضل را اطلاع رسانی و ممنوعیت مصرف ذکر می کند و اعتقاد دارد: «به راحتی در اماکن تفریحی مانند فرحزاد و تجریش قلیان سرو می شود و این نشان از ضعف مدیریتی ماست. از طرفی، در صدا و سیما هنوز در فیلم ها و سریال ها هنوز مصرف دخانیان را نشان می دهند. بنابراین در عین حال که مردم را از مضرات قلیان آگاه می کنیم که حاوی آرسنیک، بنزن، فنول و هزاران ماده سمی و سرطان زای دیگر است، باید جلوی فروش مواد دخانی را نیز بگیریم.»

آنچه بیش از تمام این حرف ها و هشدارها اهمیت دارد این است که قلیان یک وسیله تفریحی و دورهمی است و جوان ها و خانواده ها برای تفریح به سمت قلیان می روند. بنابراین شاید بهتر باشد به جای ممنوعیت آن به فکر ایجاد تفریحاتی باشیم که جایگزین قلیان شوند.