توزیع عادلانه ریسک در صکوک

معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار بر ضرورت انتشار صکوک تاکید کرد و گفت: انواع صکوک نه تنها بهترین جایگزین برای اوراق قرضه است بلکه در بسیاری از موارد ابزار کاملتری از اوراق قرضه است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، علی سعیدی افزود: شرکت هایی که از طریق انتشار اوراق قرضه تأمین مالی می کنند، فقط به دارندگان اوراق بدهکار هستند بنابراین رابطه دایره مدیون وجود دارد پس اگر به هر دلیلی شرکت تأمین مالی کننده امکان پرداخت بدهی را نداشته باشد هیچ چیز دست دارندگان اوراق نیست در حالیکه در اوراق اجاره و سایر اوراق بهادار اسلامی پشتوانه دارایی وجود دارد. 

وی اضافه کرد: صکوک ابزاری نیست که بتوان آنرا از بازار سرمایه و فرآیند تأمین مالی کشور حذف کرد، بلکه کلیت صکوک برای تأمین مالی امری الزامی است و در سازمان بورس سالها کار شده تا صکوک در کشور پا بگیرد.

وی افزود: در شرایط نکول بانی، ریسک اوراق صکوک هم برای بانی هم برای دارنده اوراق کمتر از اوراق قرضه است. 

وی درباره تفاوت صکوک و اوراق قرضه گفت: شرکت هایی که از طریق انتشار اوراق قرضه تأمین مالی می کنند، فقط به دارندگان اوراق بدهکار هستند بنابراین رابطه دایره مدیون وجود دارد پس اگر به هر دلیلی شرکت تأمین مالی کننده امکان پرداخت بدهی را نداشته باشد هیچ چیز دست دارندگان اوراق نیست.

نائب رییس هیأت مدیره سازمان بورس ادامه داد: در اوراق اجاره و سایر اوراق بهادار اسلامی بر خلاف اوراق قرضه، پشتوانه دارایی وجود دارد در این موارد در صورتی که بانی یا منتشر کننده اوراق SPV یا واسط به وکالت از دارندگان اوراق (دارندگان اوراق مالک شرعی دارایی هستند و بانی صرفاً فقط از آن دارایی استفاده می کند)عدم توان بازپرداخت داشته باشد یا ورشکست شود یا هر مشکل دیگری پیش بیاید، SPV دارایی را در بازار به فروش می گذارد و پول خریداران اوراق را می پردازد.

به گفته سعیدی مبنای اوراق اسلامی وجود فیزیکال یک دارایی است که با استفاده از آن دارایی می شود در شرایط خطر مشکل را برطرف کرد بنابراین در این مدل ریسک برای بانی هم کمتر می شود.

وی درباره مزیت اوراق صکوک نسبت به اوراق قرضه با ذکر مثالی گفت: شرکتی هزار میلیارد ریال اوراق قرضه منتشر کرده اگر شرکت پس از بازپرداخت چند ماه دچار مشکل شود حتی اگر به پشتوانه اوراق قرضه دارایی برای ادای بدهی داشته باشد باید آن دارایی را به فروش برساند و از آنجایی که معمولاً شرکتها در شرایطی توان بازپرداخت ندارند که فرآیند اقتصادی دچار مشکل شده است، اقدام به فروش اموال بانی با مشکل مواجه می شود.

سعیدی دراین باره توضیح داد: به دلیل مشکلات کلان اقتصادی بانی اولاً در خود فروش دچار مشکل است ثانیاً مجبور است با ضرر دارایی را به فروش برساند و از طرفی دیگر مبلغ فروش دارایی می تواند تکافوی میزان بدهی را نکند در نتیجه شرکت هم بابت بدهی اوارق منتشر شده و هم بابت فروش دارایی به زیر قیمت دچار بحران می شود در حالیکه در اوراق اجاره اگر ناشر و بانی نتواند سود مردم را بدهد اصل دارایی (بدون در نظر گرفتن قیمت روز) به دارندگان اوراق داده می شود و بدین ترتیب ریسک به شکل عادلانه ای بین بانی و دارنده اوراق توزیع می شود. 

وی با اشاره به اوراق اجاره، مرابحه و استصناع به عنوان انواع مرسوم صکوک، گفت: علاوه بر صکوکی که تاکنون از آن استفاده می شده، تمام مسیر لازم برای انتشار اوراق منفعت، مضاربه و اوراق وکالت سپری شده و دستورالعمل های آن روی میز شرکتهای تأمین سرمایه برای استفاده گذاشته شده است. 

سعیدی با بیان اینکه اوراق صکوک متناسب با فضای سرمایه گذاری مورد استفاده قرار می گیرد، اظهار داشت: برای تأمین مالی تجارت، اوراق مضاربه و برای تأمین مالی سرمایه در گردش و تأمین دارایی، اوراق مرابحه خیلی مناسب است یا اوراق صکوک وکالت برای شرکتهای هلدینگ مناسب است چون شرکتهای سهامی خاص و کوچک که زیر مجموعه هلدینگ ها هستند به دلایلی چون عدم شهرت لازم امکان انتشار اوراق را ندارند، در نتیجه هلدینگ اوراق می فروشد و درآمد حاصل از فروش اوراق را متناسب با نیاز شرکتهای تابعه توزیع می کند که در این مدل، هلدینگ وکیل سرمایه گذاران است و می تواند برای شرکت های زیر مجموعه خود به صورت خرد خرد سرمایه گذاری کند. 

وی تصریح کرد: در صکوک وکالت در زمان انتشار اوراق همه پروژه ها و میزان مورد نیاز منابع مالی باید تعریف شده باشد بنابراین برای اینکه مدیران مالی شرکت ها بتوانند در کنار ابزارهای مالکیت، از طریق اوراق بهادار با درآمد ثابت تأمین مالی کند در بازارهای اسلامی انواع صکوک (با درآمد ثابت و غیر ثابت) طراحی شده است.

سعیدی با بیان اینکه توسعه صکوک از اولویت های سازمان بورس و اوراق بهادار است، گفت: یکی از برنامه های اصلی ما توسعه این ابزار است و اینکه شرکتهای بیشتری بتوانند از این امکان استفاده کنند اما از سالهای 90 به این طرف موانع زیادی برای توسعه این ابزار از خارج از نظام بازار سرمایه تحمیل شد.

نائب رییس هیأت مدیره سازمان بورس گفت: برای توسعه صکوک هنوز به اصلاح، تغییر و خلق خیلی از امکانات زیربنایی نیاز است به عنوان مثال باید ضمانت برداشته شود که البته فعلاً وجه ضمانت، اختیاری شده است یا اینکه ریسک صکوک با درآمد ثابت را بتوان از طریق رتبه بندی اعتباری از بین برد که برای تشکیل موسسات رتبه بندی سالهاست تلاش شده ولی تأسیس موسسات رتبه بندی مثل سایر نهادهای مالی نیست به طوریکه هم اکنون فقط برای کشورهای بزرگ و پرجمعیت راه اندازی این موسسات توجیه دارد. 

سعیدی با بیان اینکه برای افزایش کاربری صکوک تاکنون اصلاحات زیادی روی این اوراق انجام شده است، گفت: انواع صکوک می تواند با قیمت بازار منتشر شود به عبارتی نرخ سود صکوک می تواند با نرخ تورم تعدیل شود یا اینکه قابل تبدیل به سهام شرکت شود. 

خاطر نشان می شود، طراحی صکوک از سال 86 با ایجاد کمیته فقهی شروع می شود و پس از جمع آوری تمام اطلاعات داخلی به همراه دیدگاه مشاروان بین المللی و رفع برخی مشکلات مالیاتی در سال 87 با تدوین قانون توسعه ابزارها در اسفند 89 اولین صکوک برای شرکت هواپیمایی ماهان به میزان 30 میلیارد تومان با سر رسید 5 ساله منتشر شد.

ابزارهای مالی اسلامی (صُکوک)، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند که برپایهٔ یکی از قرارداد های مورد تأیید اسلام طراحی شده اند و دارندگان اوراق به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه ای از دارایی ها و منافع حاصل از آن ها می باشند.