خانه ای که بومیان کیش آن را به موزه تبدیل کردند

بانکداری ایرانی ـ سرویس گردشگری و مناطق آزاد:  خانه با مساحت یک هزار و ۲۰۰ متر حدود ۲۰۰ سال پیش با ۱۵ اتاق ساخته شد. این خانه متعلق به  صاحب اصلی آن یعنی مرحوم حاج عبدالله بن شاهین شخصیت معروف و محبوب کیش است که تاجر مروارید و صاحب یکی از بزرگترین لنج های بادبانی آن زمان بود که به حرفه تجاری و گلافی (لنج سازی) نیز مهارت داشت و این منزل از سه نسل قبل از خود به ارث برده بود.

این خانه یکی از قدیمی ترین خانه های محله سفین قدیم با برخورداری از سبک معماری کاملا بومی است. که برای بومیان نسل های گذشته کیش بویژه اهالی روستای تاریخی سفین قدیم منزلت و جایگاه ویژه ای دارد چون بیشتر آنها مکتب خانه و فراگیری قرآن را در این خانه گذرانده اند. در واقع این خانه حکم مدرسه محله سفین را دارد.

این خانه به منظور معرفی تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم، معیشت و صنایع دستی منحصر به فرد بومیان کیش، پس از موافقت صاحب آن، آقا حسینی و اخذ مجوز لازم از سازمان منطقه آزاد کیش در فروردین ۱۳۹۳ با هدف اشتغالزایی برای بومیان محله و تحقیق و توسعه گردشگری پایدار برای جزیره کیش به خانه مردم شناسی بومیان کیش تبدیل  و تمامی اتاق ها و فضاها با حفظ معماری سنتی و با استفاده از مصالح بومی بازسازی و سبک زندگی بومیان کیش در ۸۰ سال پیش باز زنده سازی شد.

گردشگران جزیره وقتی وارد این موزه می شوند با نمایش زنده شیوه معیشت و کار بومیان کیش در گذشته آشنا شده و از ابزار و وسایل مورد استفاده بومیان کیش در قدیم دیدن می کنند و با شیرینی و قهوه عربی پذیرایی می شوند. قرار است در آینده  اسناد  و مدارک قدیمی موجود از بومیان کیش نیز در این خانه به نمایش در آید و زنان هنرمند بومی نقش حنا روی دستان گردشگران ببندند و نام و غذای محلی و دریایی عرضه کنند.

یکی از بخشهای دیدنی این خانه حوی المجلس یا حیاط مجلسی است این خانه داری دو حیاط است حیاط مجلسی آن مخصوص میهمان های مرد است. این حیاط از یک در اختصاصی، یک اتاق تابستانه (مجلس)، یک اتاق زمستانه، انبار خرما، انبار ابزار صید و شناورها و یک حلقه چاه برخوردار است.

در حیاط اندرونی که مخصوص خانواده بوده و مردان غریبه و نامحرم حق ورود به آن نداشتند، اتاق خواب های زمستانه و تابستانه، آشپزخانه، مکتب خانه، اتاق میهمان زنان، انبار خرما، انبار علوفه و محل نگهداری گاو و گوسفند و یک حلقه چاه وجود دارد و دارای درب ورودی مخصوص خانواده بوده است.

اتاق تابستانه مخصوص مردان با برخورداری از یادگیری تاقچه ای در بخش حیاط مجلسی خانه قرار دارد که مختص میهمانان مرد بوده که به خانه می آمدند و نشان از میهمان نوازی و ارزش والای میهمان برای بومیان دارد زیرا از نظر بومیان کیش، میهمان حبیب خداست و حسن استقبال از میهمان را جزء وظایف شرعی و دینی خود می دانند، جلوی این اتاق سایبانی از دعن(شاخه های بهم بافته نخل) قرار داردکه در بعد ازظهر تابستان پذیرای بزرگان محله و میهمانان بوده. به طور کلی به خاطر جایگاه اجتماعی ویژه صاحب این خانه در کیش که به کرم و میهمان نوازی نیز معروف بوده خانه تقریبا در تمامی ایام سال پذیرای میهمان های دور و نزدیک بوده است.

جدای از اتاق مجلسی که محل پذیرایی و خواب میهمانان در فصل تابستان بوده، اتاق دیگری هم در حیاط مجلسی قرار دارد که سبک آن زمستانه و رو به آفتاب است، این اتاق فاقد هیچگونه پنجره و بادگیر بوده و مورد استفاده میهمانان مرد در فصل زمستان بوده است. نکته جالب توجه این است که تمامی اتاق های این خانه، چه اتاق های مخصوص میهمان و چه خانواده دارای حمام مستقل به خود بوده که در قسمتی از اتاق ساخته می شد و به آن «قطیعه» گفته می شد و نشان از اهمیت دادن بومیان به نظافت و پاکیزگی بوده است. در این اتاق ابزار و وسایل بومیان کیش در ۸۰ سال پیش در معرض نمایش قرار داده شده است.

چندول اصطلاح بومی انبار خرما و محل بدست آوردن شیره طبیعی خرماست. فناوری استحصار شیره خرما مختص بومیان کیش بوده و سابقه ۶۰۰ ساله دارد (آثار به جا مانده از شهر تاریخی حریره)   تاکنون این شیوه در هیچ جایی از ایران مشاهده نشده است. چندول عبارت از اتاقی با ابعاد ۲ در ۲ متر یا بزرگتر که محل نگهداری چند صد کیلو خرما بود، یکی از الزام های انبار کردن خرما این بود که در معرض وزش باد نباشد زیرا خرما در معرض باد سریع خشک می شد. بنابراین چندول را در گوشه ای از حیاط می ساختند و در آن زنبیل های حصیری خرما را انبار می کردند. بعد از مدتی شیره خرما از سبدها تراوش می کرد برای استفاده از شیره، کف انبار را با استفاده از ساروج نفوذ ناپذیر و پشته درست می کردند جوی ها با شیب ملایم به گوشه ای از چندول که دارای حفره ای جهت جمع شدن شیره بود، تنظیم می شد تا شیره خرما در آن جمع شود و بدون نباز به ورود به داخل چندول شیر خرما را هر چند روز جمع آوری می کردند.

به علت مصرف بالای خرما (خانواده، میهمانان، خدمه، جاشوهای لنج) این خانه دارای دو انبار چندول است که آثار شیره و هسته های خرما از ۸۰ سال پیش در یکی از این انبارها هنوز موجود است.

بومیان کیش اتاقی به نام مضیف یا اتاق تابستانه برای استفاده در تابستان داشتند که با سبک معماری خاصی ساخته می شد. این اتاق را بر روی سکویی با ارتفاع ۱.۵ متری نسبت به سطح زمین و پشت به آفتاب، احداث می کردند و دور تا دور آن پنجره و بادگیرهای تاقچه ای ایجاد می کردند، در هنگام تابستان بادگیرها و پنجره ها را باز می کردند تا هوا در آن جریان پیدا کند و باعث خنک شدن اتاق شود. این اتاق تنها در تابستان استفاده شود و زمستان بادگیرهای آن با سنگ و چوب و گل پوشانده می شد. غیر از بومیان کیش در استان خوزستان هم می توان تعداد مضیف دید که هنوز کارآیی دارد.

آنها در مطبخ نیز قسمتی از حیاط را دیوار چینی و مسقف می کردند و با اختصاص دریچه هایی برای تهویه و خارج شدن دود ناشی از آشپزی جهت پخت و پز استفاده می کردند. این نوع آشپزخانه در نداشت و اغلب در فصل تابستان از آن جهت پخت و پز غذا، نان های محلی، آسیاب کردن گندم و جو استفاده کردند بومیانی که بضاعت مالی کمی داشتند به جای استفاده از دیوار از دعن (برگ های بافته شده درخت خرما) جهت ساخت آشپزخانه استفاده می کردند. آشپزخانه این خانه با همان سبک قدیم احیاء شده و وسایل قدیمی پخت و پز در آن قرار داده شد. هنوز برنج و نمک و نشاسته چهل سال پیش در این مکان قابل مشاهده است.

اتاق خواب اصلی صاحب خانه که دیوارهای آن با آینه ها بزرگ و کوچک و تاقچه های آن با ظروف چینی و اشیاء زینتی آن زمان تزئین شده و محتوی وسایلی از قبی صندوق های چوبی ۸۰ ساله، رادیو و تلویزیون قدیمی (با قدمت ۴۰ سال) و یک تخت دو نفره چوبی با قدمت ۸۵ سال که صاحب خانه از سفرهای خود به هندوستان خریداری کرده است. این اتاق هم مانند دیگر اتاق ها از حمام مخصوص به خود برخوردار است. این اتاق جزء قدیمی ترین اتاقهای خانه است و علت استحکام آن استفاده از ساروج به عنوان مصالح بومی بوده. این اتاق تا حدود ۴۰ سال پیش مورد استفاده اعضای خانواده قرار می گرفته است.

یکی از اتاق های معروف این خانه همان مکتب خانه ای است که بومیان کیش برای یادگیری خواندن و نوشتن به آنجا می رفتند. این خانه حکم مدرسه روستای سفین را داشته زیرا از چهار نسل پیش بومیان تا چهل سال پیش در این خانه قرآن را آموزش و ختم می کردند و برای همین این خانه برای آنها ارزش و اعتبار خاصی دارد و یادآور خاطرات دوران کودکی آنهاست. بیت الافروخ (خانه پسران) اصطلاحی که به اتاق مکتب خانه و محل آموزش قرآن اطلاق می شود. به علت اینکه در فرهنگ بومیان امر آموزش قرآن اغلب توسط زنان بومی صورت می گیرد (که به آن ملاهیه می گفتند) این اتاق در قسمت حیاط اندرونی ساخته شده است. دختران و پسران ۶ تا ۹ سال علاوه بر یادگیری قرآن، اصول اخلاقی، مهارت های زندگی و اجتماعی را به طور عملی آموزش می دیدند.

این خانه یک سالی می شود که به عنوان موزه در سطح جزیره شناخته شده است. حتی برای آن بلیت ورودی به قیمت ده هزار تومان تعبیه شده و گردشگران چند ساعتی را در این خانه صرف شناخت فرهنگ بومی کیش می کنند فارغ از همه جاذبه های مدرن و شیک کیش.

منبع: مهر