طرح اصلاحیه نظام کارمزد قرار است پذیرندگان را هم وارد سیستم پرداخت کارمزد کند. طبق اطلاعات «راه پرداخت»، بر این اساس قرار است پذیرنده‌ها (پایانه‌های فروش) به ازای تراکنش‌های کمتر از ۶۰۰ هزار تومان مبلغ ثابت ۱۲۰ تومان کارمزد و به ازای تراکنش‌های بیش از ۶۰۰ هزار تومان ۰.۰۰۰۲ (دو ده‌هزارم) مبلغ تراکنش تا سقف چهار هزار تومان کارمزد پرداخت کنند. اما اجرایی‌شدن این طرح چه تأثیری روی کار پذیرندگان خواهد داشت؟ این پرسشی است که در این گزارش ابعاد آن را بررسی کردیم. رئیس کمیسیون نرم‌افزارهای پخش، فروشگاهی و اصناف سازمان نصر تهران در این خصوص پیش‌بینی می‌کند حدود ۷۵ درصد از کارت‌خوان‌های بازار تعداد تراکنش بالا دارند و با اجرای این طرح باز هم پی‌اس‌پی‌ها هزینه‌های کارمزد آنها را متحمل خواهند شد.
سال‌ها بود که فعالان شبکه بانک و پرداخت بر ضرورت اصلاح نظام کارمزد تأکید می‌کردند. در تمام این مدت درخواست‌های مبنی بر تغییر رویه دریافت کارمزد با وعده‌های بی‌سرانجام مسکوت می‌شد، تا اینکه با شروع سال جدید اخباری مبنی بر اینکه بانک مرکزی دستورالعمل اصلاح نظام کارمزد را تدوین کرده، منتشر شد.
هرچند مصوبه این دستورالعمل هنوز علنی نشده، اما برخی منابع مطلع جزئیات جسته‌وگریخته‌ای از اصلاحات را به «راه پرداخت» اعلام کرده‌اند؛ طبق این اطلاعات و پیرو این دستورالعمل، در کنار بانک دارنده کارت و بانک حساب پذیرنده، برای اولین‌بار خود پذیرندگان نیز وارد سیستم نظام کارمزد خواهند شد.
نحوه پرداخت کارمزد آنها هم بر اساس طرح بانک مرکزی به این صورت است که به ازای تراکنش‌های کمتر از ۶۰۰ هزار تومان مبلغ ثابت ۱۲۰ تومان کارمزد و به ازای تراکنش‌های بیش از ۶۰۰ هزار تومان ۰.۰۰۰۲ (دو ده‌هزارم) مبلغ تراکنش تا سقف چهار هزار تومان باید کارمزد پرداخت کنند.
این در حالی است که در نظام کارمزد فعلی پذیرندگان یا همان کارت‌خوان‌ها هیچ کارمزدی پرداخت نمی‌کنند و حالا دریافت کارمزد از آنها یک عادت جدید محسوب می‌شود و با چالش‌هایی مواجه خواهد بود. اولین نکته‌ای که اصناف و ذی‌نفعان نظام کارمزد در سمت پذیرندگان نسبت به آن گلایه دارند این است که چرا سهم مشورتی و هم‌اندیشی در جریان تدوین طرح اصلاح کارمزد نداشته‌اند. جلسات مشورتی و راهبردی طرح اصلاح نظام کارمزد در بانک مرکزی بیشتر با حضور فعالان بانکی و مدیران بانکی انجام شده و به گفته مظاهر مرجانی، رئیس کمیسیون نرم‌افزارهای پخش، فروشگاهی و اصناف نصر تهران، عدم حضور بخش خصوصی در تدوین این طرح اتفاق نامیمونی است.
به گفته او، سازمان نصر تهران مدت‌ها قبل، پیشنهاداتی را برای اصلاح نظام کارمزد به بانک مرکزی ارائه کرده بود، اما هیچ جلسه‌ای در این راستا برگزار نشد و «حالا می‌شنویم که قانون اصلاح نظام کارمزد بی‌سروصدا و بدون حضور متخصصان تدوین شده است.»
پی‌اس‌پی کارمزد پذیرنده را پرداخت خواهد کرد
نکته دیگری که طرح اصلاحیه کارمزد در صورت اجرایی‌شدن ممکن است با آن مواجه شود، بحث عملکرد پذیرندگان با تراکنش بالاست.
بانک مرکزی پیش‌بینی کرده بعد از اجرای دستورالعمل اصلاح نظام کارمزد، ۴۱ درصد از کل پایانه‌های فروش فعال در کشور (هشت میلیون و ۱۰۰هزار پایانه)، کارمزد پرداختی روزانه زیر هزار تومان و ۶۲ درصد از کل ترمینال‌ها (پایانه‌های فروش)، کارمزد پرداختی روزانه زیر دو هزار تومان خواهند داشت؛ این ۶۲ درصد در واقع پایانه‌های فروشگاهی خرده‌فروشانی هستند که تعداد تراکنش بالا و حجم مبلغ تراکنش پایین دارند. ۳۸ درصد از مجموع پایانه‌های فروش که شامل کارت‌خوان‌های با حجم تراکنش بالا هستند، کارمزد روزانه بالای دو هزار تومان خواهند داشت.
اما این پیش‌بینی‌ها در عمل سویه‌های دیگری نیز خواهد داشت و آن هم نوع ارتباط پی‌اس‌پی‌ها و پذیرندگان است. در حال حاضر برخی پی‌اس‌پی‌ها برای افزایش سهم تعداد تراکنش‌هایشان، با پذیرندگان اصلی و پرتراکنش معامله کرده، صندوق فروشگاهی و تجهیزات و نرم‌افزارهای فروشگاهی رایگان در اختیارشان گذاشته و حتی در ازای تراکنش، به آنها پول پرداخت می‌کنند. بنابراین پذیرنده طی این سال‌ها نه‌تنها در پرداخت کارمزد سهمی نداشته، بلکه برای ادامه همکاری با موجی از خدمات و پیشنهادهای متفاوت روبه‌رو بوده است؛ حالا با طرح جدید بانک مرکزی به جای پیشنهادهای تشویقی از آنها پول درخواست می‌شود.
طبق اعلام رئیس کمیسیون نرم‌افزارهای پخش، فروشگاهی و اصناف نصر تهران حدود ۲۴ درصد از کارت‌خوان‌های بازار، دستگاه‌هایی هستند که بالاترین حجم تراکنش را دارند و در مقابل ۷۵ درصد از کارت‌خوان‌ها تعداد تراکنش بالا دارند. پیش‌بینی مظاهر مرجانی از سرنوشت اجرایی طرح اصلاح نظام کارمزد این است که پی‌اس‌پی همچنان سهم کارمزد پذیرندگان با تعداد تراکنش بالا را پرداخت کند؛ چراکه برای پی‌اس‌پی‌ها جذب پذیرندگان با تعداد تراکنش بالا بسیار مهم است.
کارمزد اجباری استفاده از کارت‌خوان در دوران نبود پول نقد
یکی دیگر از نگرانی‌ها در صورت اجرایی‌شدن طرح اصلاح کارمزد، طفره رفتن اصناف از دریافت پول به شیوه کارت‌خوان است که کارمزدی پرداخت نکنند. مرجانی این نگرانی را بدون موضوعیت می‌داند و معتقد است چون پول نقدی در حال حاضر در دست مردم نیست، به شیوه‌ای جز کارت‌خوان یا پرداخت الکترونیک نمی‌توانند خریدوفروش‌های خود را انجام دهند. او همین نکته را نوعی اعمال بی‌عدالتی نسبت به مصرف‌کننده نهایی می‌داند.
از ابتدای سال ۱۴۰۲ نبود پول در خودپردازها به چالش‌های اقتصادی کشور اضافه شده؛ تا حدی که از مغازه‌داران و جایگاه‌داران سوخت با کشیدن کارت در دستگاه‌های کارت‌خوان از آنها درخواست پول نقد می‌کنند.
مرجانی معتقد است در این شرایط که خودپردازها یا پول نقد ندارند یا فقط چک‌پول‌های ۱۰۰ و ۲۰۰ هزار تومانی ارائه می‌دهند و مبالغ خردتر چون ۲۰، ۱۰ و ۵۰ هزار تومانی قابل دریافت نیست، دریافت کارمزد به ازای استفاده از کارت‌خوان حالتی اجباری دارد و عادلانه نیست.
او معتقد است سهم پذیرنده در پرداخت کارمزد منجر به کاهش استفاده از کارت‌خوان نمی‌شود؛ چراکه اصلاً پولی وجود ندارد که بتوان آن را جایگزین تراکنش با کارت کرد.
