بانکداری ایرانی- مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور از وارد شدن داده‌های نقشه پهنه گسلی ۶ کلانشهر به فاز داوری خبر داد و با بیان اینکه پس از تایید، این داده‌ها منتشر خواهد شد، گفت: علاوه بر آن نقشه فرونشست دشت‌های ۴ استان در دستور کار است که امیدواریم تا پایان سال جاری منتشر شود.
دکتر رضا شهبازی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اجرای پروژه تهیه نقشه گسل‌های کلانشهرها، با تاکید بر اینکه تهیه این نقشه‌ها یک پروژه ادامه‌دار است، افزود: کلیه طرح‌ها در این زمینه در جریان است و اینکه بخواهیم به زودی اطلاعاتی از این پروژه اعلام کنیم با چالش‌هایی مواجه هستیم؛ چرا که شناسایی گسل در کلانشهرها کار دشواری است، زیرا گسل‌ها با عوارض شهری و ساخت و سازها پوشیده شده است.
وی با تاکید بر اینکه بر این اساس شناسایی گسل‌ها در مناطق شهری با روش‌های رایجی که گسل‌ها شناسایی می‌شوند، دشوار است، خاطر نشان کرد: در برخی مواقع شرایطی فراهم شد که بتوانیم به گسل‌ها دسترسی داشته باشیم که نمونه آن احداث بزرگراه همت به سمت شمال کرج است که به طور تصادفی در فرآیند خاکبرداری، گسل شمال تهران به سمت شمال شهر کرج نمایان و باعث شد که تیم تحقیقاتی ما مطالعاتی را بر روی این گسل انجام دهند.
شهبازی با تاکید بر اینکه این مطالعات در کلانشهرهای "تهران"، "کرج"، "مشهد"، "تبریز"، "کرمان" و "شیراز" به صورت مشخص در حال اجرا است، ادامه داد: از سوی دیگر سازوکار اجرای این پروژه و اعلام نتایج آن در سازمان زمین شناسی پیچیده است؛ چرا که قبل از آنکه داده‌ها در اختیار عموم قرار گیرد، باید در شورای ارزیابی این سازمان مورد داوری قرار گیرد و در صورت تایید این شورا، نتایج به مرحله انتشار خواهند رسید.
وی تاکید کرد: داده‌های مربوط به پروژه نقشه گسل‌ها در مرحله داوری در شورای ارزیابی این سازمان قرار دارد و اگر مورد تایید قرار گیرد، در سال آینده اطلاعات جدیدی درباره گسل‌های برخی از کلانشهرهای کشور منتشر خواهیم کرد.
تهیه نقشه‌های جدید فرونشست در دشت‌های پر مخاطره کشور
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور تهیه نقشه‌های جدید فرونشست دشت‌های کشور را از دیگر برنامه‌های در دستور کار این سازمان نام برد و خاطر نشان کرد: این نقشه‌ها در سطح ملی تهیه می‌شود که امیدواریم نقشه‌های فرونشست زمین تا پایان سال جاری آماده شود.
وی با اشاره به خطر فرونشست بسیاری از دشت‌های کشور، اظهار کرد: این پدیده به صورت ویژه در دشت‌های استان‌های البرز، تهران و سمنان و به ویژه اصفهان وجود دارد که تهیه نقشه پهنه فرونشست این مناطق در دستور کار ما قرار دارد.
شهباری با تاکید بر اینکه دشت‌های استان اصفهان در شرایط نامناسب فرونشست قرار دارند، گفت: نرخ فرونشست در دشت اصفهان به عنوان یک مؤلفه بالا است، اما وقتی با سایر مؤلفه‌ها بررسی می‌شود خطر فرونشست را بیشتر می‌کند؛ چراکه این پدیده در مناطق مسکونی، جمعیتی و جاده‌ها که زیرساخت و امکانات وجود دارد و سازه‌های حساسی مانند نیروگاه و فرودگاه احداث شده، رخ داده است.
این محقق حوزه مخاطرات با اشاره به موقعیت زمین‌شناسی خاص و اقلیم خشک و نیمه خشک استان اصفهان با تاکید بر اینکه دشت اصفهان چشم‌انداز خوبی به لحاظ تغذیه آبخوان‌ها ندارد، توضیح داد: زاینده‌رود به عنوان عامل تغذیه آبخوان‌ها خشک است و این شرایط دشت‌های اصلی استان اصفهان را با چالش فرونشست روبرو کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد دشت‌های پیرامون منطقه که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرد و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان و ورزنه بسیار متأثر از فرونشست است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به اینکه فرونشست زمین در اصفهان از دهه ۴۰ آغاز شد و از دهه ۸۰ به عنوان مخاطره خود را نشان داد، یادآور شد: دشت کاشان-اردستان که رودخانه دائمی ندارد، به بارش وابسته بوده و این در حالی است که کشور در مدت یک دوره ۲۰ ساله (از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۷) که خشکسالی را تجربه کرد و از همین بازه زمانی فرونشست به صورت عمده در سطح کشور رخ داد.
به گزارش ایسنا، فرونشست زمین که به آن زلزله خاموش می‌گویند، پدیده‌ای است که بر اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد که در نتیجه آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به صورت ناگهانی فرو می‌نشیند. این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل خیزی مناطق تأثیر می‌گذارد.
بر پایه نتایج مطالعات اخیر سازمان زمین‌شناسی، دشت اصفهان به ویژه مناطقی که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرده، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار بسیار متأثر از پدیده فرونشست هستند.
بررسی ۳۵ محدوده مطالعاتی (دشت) به لحاظ سطح آب زیرزمینی و فرونشست در استان اصفهان حاکی است که از این تعداد ۸ محدوده آزاد، ۱۷ محدوده ممنوعه و ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی بوده و آثار فرونشست زمین در این ۲۷ دشت ممنوعه مشاهده شده است.
۸ محدوده آزاد که وضعیت مناسب‌تری از نظر سطح آبخوان دارند شامل مناطق "انارک"، "نائین"، "خور"، "جندق"، "بیاضه"، "بختیاری"، "گاوخونی" و "چوپانان" است؛ اما ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی دشت‌های "مهیار شمالی"، "مهیار جنوبی"، "کاشان"، "گلپایگان"، "اصفهان- برخوار"، "اردستان"، "باد- خالدآباد"، "دامنه"، "مورچه خورت" و "نجف‌آباد" را شامل می‌شود که همگی درگیر فرونشست زمین هستند.
نبود توازن بین برداشت و تغذیه آبخوان عامل فرونشست
برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی خارج از توان آبخوان و نبود توازن بین برداشت و تغذیه منابع آب زیرزمینی از مهمترین عوامل بروز فرونشست زمین است، به گونه‌ای که بیش از ۹۰ درصد فرونشست‌ها در ایران و جهان با برداشت از منابع آب زیرزمینی ارتباط مستقیم دارد.
آمارها نشان می‌دهد استان اصفهان در چهار دهه اخیر نزدیک به ۱۲ میلیارد متر مکعب کسری مخازن آب زیرزمینی داشته است و بیشترین کسری مخازن آب و فرونشست زمین در استان در امتداد رودخانه زاینده رود و باغات بوده است.
