به گزارش فارس، مسئله تامین آب برخی از استان‌های واقع در مناطق محروم کشور، هفته‌هاست که محل بحث بسیاری از نمایندگان مجلس، کارشناسان و مسئولین حوزه آب واقع می‌شود.
در این بین عوامل زیادی برای پوشش این مشکلات عنوان می‌شود، عده‌ای معتقد هستند کم‌کاری دستگاه‌های اجرایی کشور زمینه بروز این مشکلات است. بخش دیگری نحوه قانون‌گذاری برای آب را به عنوان منشاء مشکل معرفی می‌کنند و در نهایت بسیاری از مسئولان کمبود منابع مالی را به عنوان دلیل اصلی مشکل مطرح می‌کنند.
به منظور پیگیری این مشکلات به سراغ حمیدرضا کشفی، معاون راهبری و نظارت بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور رفتیم و گفتگویی پیرامون چالش‌های صنعت آب کشور ترتیب دادیم.
مشروح این گفتگو به شرح زیر است:
*یارانه آب عادلانه توزیع نمی‌شود
فارس: در ابتدای بحث بهتر است اشاره‌ای به اتفاقات هفته گذشته پیرامون مسائل سیستان و بلوچستان داشته باشیم. به نظر شما دلیل ارائه برخی گزارشات از عملکرد نامناسب شرکت آب و فاضلاب در نقاط مختلف کشور چیست؟
کشفی: در شرایط کنونی با مشکلاتی در نقاط مختلف کشور مواجه هستیم که متاسفانه به صورت ویژه و جهت‌دار از سوی برخی منعکس می‌شود. در همین راستا و به منظور پوشش خلاء اطلاع‌رسانی به وجود آمده، ظرف 2 هفته گذشته با نظر وزیر نیرو نسبت به تشکیل کمیته‌ی ملی اطلاع‌رسانی اقدام کردیم. بنابراین ما در یک فرآیند سیستماتیک، اطلاع‌رسانی اقداماتی که همکاران ما انجام می‌دهند را در دستور کار خواهیم داشت. متاسفانه در سال‌های گذشته نتوانستیم نسبت به اطلاع رسانی دقیق فعالیت‌های خود اقدام کنیم. البته شاید همکاران ما این‌قدر درگیر کارها هستند، زمانی برای ارائه فعالیت‌ها برایشان باقی نمی‌ماند. گرچه این کارها جزئی از وظایف ذاتی سازمان‌های ذی‌ربط ما هست.
در ارتباط با عملکرد دستگاه‌های مرتبط با صنعت آب و فاضلاب کشور باید گفت، بر خلاف همۀ محدودیت‌های موجود، کارها با روال خوبی درحال انجام‌شدن است. در یکی دوسال گذشته همۀ کالاهای اساسی کشور به نحوی افزایش قیمت داشته و ابزار کار ما به شدت گران شده ولی این اتفاق برای قیمت آب صورت نگرفته است. همین الان با یکی از کارخانه‌های معروف لوله‌سازی کشور گفت‌وگویی داشتم که علت افزایش قیمت لوله را، گران‌شدن قیمت مواد اولیه مثل آهن عنوان کرد. بنابراین تمام داده‌های سیستم ما به میزان زیادی گران شد ولی کیفیت خدمات‌رسانی ما روزبه‌روز مطلوب‌تر می‌شود. تاکید می‌کنم ما تکذیب نمی‌کنیم که جایی مشکل کمبود آب دارد، نداریم. مشکل داریم و باید آن را رفع کنیم. تمام اولویت‌های ما این هست که این موضوع را حل کنیم. ولی در واقعیت باید نیمۀ پر لیوان در بخش آب و فاضلاب حتما دیده بشود.
فارس: یکی از مباحث مرتبط پیرامون مسئله تامین آب، اختلاف قیمت تمام شده و قیمت فروش آن است. در حقیقت قیمت‌گذاری آب از نظام تعرفه‌گذاری پلکانی متناسب با قیمت تمام شده پیروی نمی‌کند و همین امر زمینه زیان انباشت را مهیا کرده است، نظر شما پیرامون این مبحث چیست؟
کشفی: در شرایط کنونی تعرفه‌گذاری قیمت پلکانی هست ولی با قیمت تمام‌شده فاصله بسیاری دارد. در این رابطه ما از دولت درخواست کردیم، تا جایی که امکان دارد قیمت تمام‌شده را به قیمت تعرفۀ دریافتی نزدیک کند. در حال حاضر برای تامین آب متعارف، متوسط قیمت تعرفه فروش حدود 450 تا 500 تومان است و قیمت تمام‌شده نزدیک 1800 تومان برای شرکت تمام می‌شود. این رقم برای تامین آب غیرمتعارف که با آب‌شیرین‌کن تهیه می‌شود، بالای 10 هزار تومان قیمت دارد. با این شرایط این اختلاف بین تعرفه باعث می‌شود که شرکت‌های آب و فاضلاب نتوانند به‌موقع سامانه‌های خودشان را سر و سامان بدهند.
خیلی از شرکت‌های آب و فاضلاب همین الان درگیر حقوق آب‌داران و حقوق‌های معوق پرسنل خود هستند که اولویت اصلی آن‌هاست. واقعیت این هست که حتما تعرفه نکته مهمی در پایداری خدمات‌رسانی ما به مردم است. با وضعیتی که ارتباط دولتی دارد، بهتر است بتوانیم تعرفه را منطقی کنیم نه اینکه لزوماً افزایش بدهیم. وقتی شما سبد هزینۀ خانوار را مشاهده می‌کنید، می‌بینید هزینه آب وزن چندانی در بین سایر هزینه‌ها ندارد و گرفتن قیمت منطقی آن سبب وارد شدن فشار اقتصادی نمی‌شود.
از سوی دیگر در شرایط کنونی عمده مصرف آب توسط دهک‌های بالای درآمدی است و یارانه به کسانی تعلق می‌گیرد که شاید نیازی به آن نداشته باشند.
*مجلس و شورای اقتصاد از پیشنهادات ما استقبال نمی‌کنند
فارس: ابزارهای شما برای جلوگیری از این روند غیر منطقی و ناعادلانه تعرفه‌گذاری چیست؟
کشفی: ابزار ما برای پیگیری این موضوع پیشنهادات و پیگیری‌های ما از مجلس و شورای اقتصاد هست که با استقبال روبرو نمی‌شود به دلیل اینکه اذعان دارند هزینه‌ها باید ثابت بماند در حالی‌که هزینه‌های ما روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند.
فارس: در بحث پیرامون تعرفه‌گذاری، ممکن است به مطالبات عقب مانده شرکت آب و فاضلاب اشاره‌ای کنید؟
کشفی: اگر بخواهم یک آمار کلی به شما بدهم، ما 119 طرح آبرسانی به پیوست قانون بودجه داریم که تا پایان سال مالی یعنی شهریورماه، 14 هزار 500 میلیارد تومان به صورت دفتری به آن‌ها پول تعلق گرفته است. برای اینکه همین 119 پروژه را تمام کنیم، 67 هزارمیلیارد تومان پول به قیمت امروز لازم داریم، این مطالبات فقط برای طرح‌های آبرسانی پیوست بودجه است. معنی این هست که تعداد زیادی طرح آبرسانی داریم که اولویت هم دارد ولی در پیوست بودجه نیست. به دلیل اینکه دولت ماده 23 نمی‌دهد که این طرح‌ها شروع بشود و ما از ردیف‌های متمرکز مثل تنش آبی کمک می‌کنیم. همچنین مطالبات طرح‌های آبرسانی تا پایان شهریور 99، بالغ بر 3.3 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. در سال 99 برای طرح‌های آبرسانی، 1.9 هزار میلیارد تومان پول داریم. حدود 96 درصد به ما تخصیص دادند که 40 درصد آن نقد و مابقی آن اسناد خزانه اسلامی است.
در حوزه فاضلاب در بحث پیوست بودجه، 195 طرح فاضلاب شهری داریم که باز تعداد زیادی از شهرها، طرح فاضلاب ندارد ولی اولویت دارد اما سازمان برنامه و بودجه به دلیل تعداد طرح‌های زیادی که در بودجه هست، طرح جدیدی باز نمی‌کند و منتظر اتمام طرح‌های عقب مانده است. در این طرح‌ها تا پایان 98، حدود 9 هزار میلیارد تومان هزینه شده که اعتبار لازم 38 هزار میلیارد تومان است. تازه این اعداد دفتری است و هر چه پروژه جلوتر می‌رود، باید این ارقام تغییر کند و مابه‌التفاوت آن‌ها داده بشود.
مطالبات طرح‌های فاضلاب ما تا پایان شهریور سال99، بالغ بر 18 هزار میلیارد تومان است. در همین سال ما 1.5 هزار میلیارد تومان اعتبار مصوب داریم که 63 درصد آن را تخصیص دادند که باز 30 درصد آن به صورت نقدی و مابقی به صورت اقساطی و اسناد خزانه هست. این کلیتی درباره پروژه‌های پیوست بودجه است، ما تعداد زیادی طرح داریم که اصلا در بودجه نیست.
در همین راستا، پیشنهاد برداشت 150 میلیون یورو از محل صندوق ذخیره ارزی برای تکمیل طرح‌های اولویت‌دار دارای تنش آبی پیشنهاد دادیم، یعنی جاهایی که مطمئن هستیم تنش داریم و به دنبال حل آن‌ها هستیم.
*اهواز سیستم جمع‌آوری آب سطحی ندارد
فارس: بعد از سیل سال 98، یک ردیف 100میلیون یورویی از صندوق توسعه ملی برای حل مشکلات آب و فاضلاب اهواز اختصاص داده شد که مقرر شد 50 میلیون یورو آن در سال 99 پرداخت بشود. طبق اطلاعات موثق پس از گذشت 6 ماه این پول به اهواز نرسید. این ناهماهنگی از کجا نشات می‌گیرد؟
کشفی: این امر به صندوق توسعه ملی و ورودی‌های آن برمی‌گردد که قرار بود از این محل پرداخت بشود. درحال حاضر حدود 280 میلیارد تومان با نرخ یورو نیمایی پرداخت شده است. همکاران ما در شرکت آب و فاضلاب اهواز در حال پیگیری فرآیند ارجاع کار از مبادی قانونی هستند که کار انجام بشود و فعالیت را شروع کنند. خوشبختانه در اهواز بسته فنی خوبی بستیم که هم مسائل بازسازی انجام بشود و هم مسائل توسعه و نوسازی که با اجرای آن‌ها، انتظار می‌رود، مشکلاتی که امروز مبتلا به آن هستیم حل و فصل بشود.
فارس: با اختصاص این بودجه آیا می‌توان ادعا کرد، مشکلات آب و فاضلاب اهواز به طور کامل حل می‌شود؟
کشفی: ما در فروردین ماه 96 برآورد مالی تکمیل تصفیه‌خانه‌ها، خطوط و شبکه‌های فاضلاب اهواز را در قالب صورت‌جلسه‌ای به سازمان مدیریت و وزارت نیرو دادیم. بشود. حتی 1 ریال از آن صورت جلسه‌ها محقق نشد و ما نتوانستیم این کار را انجام بدهیم. خوشبختانه با نظر مثبتی که رهبری داشتند به جهت پیگیری‌هایی که هم از طرف وزارت نیرو و هم از طرف مبادی محلی بود، ایشان موافقت کردند که 50 میلیون یورو در سال 99 برداشت بشود.
مشکل اصلی اهواز مسطح بودن شهر و وجود نداشتن سیستم جمع‌آوری آب‌های سطحی است. غیر از یکی دو ناحیه کوچک شهر اهواز که این سیستم را دارد، تقریبا هیچ جای دیگر این سیستم را ندارد و در مواقع بحرانی و بارش‌های شدید، به غلط از سیستم جمع‌آوری فاضلاب برای دفع آب‌های سطحی استفاده می‌کنند. در حالی که سیستم جمع‌آوری فاضلاب در شهر اهواز به صورت مجزاطراحی شده است. حالا شهر اهواز اصلا سیستم جمع‌آوری آب سطحی ندارد و تقریبا هر سال هزینه‌های هنگفتی برای لای‌روبی شبکه انجام می‌دهیم. در شهرهای مشابه شهر اهواز که مسطح هست، سیستم‌های خوبی تابه‌حال کار شده است و حتما باید این سیستم جمع آوری آب سطحی در دستور کار قرار گیرد. در لای‌روبی‌ها شبکه فاضلاب ما، انواع و اقسام نخاله خارج می‌کنیم که اصلا شبکه فاضلاب اهواز را از حیز انتفاع خارج کرده است.
مشکل بعدی قدمت 30 ساله شبکه فاضلاب است، حدود 50 درصد از این شبکه فرسوده است و نیاز به بازسازی دارد. سیلی هم که آمد و جریان آب را برعکس کرد و فاضلاب را در لوله‌های شهری جریان داد، باعث شد که فشار مضاعفی به شبکه وارد شود و ریزشی‌شدن شبکه‌های ما در جاهای مختلف، شدت بیشتری پیدا کرد.
*از شبکه فاضلاب اهواز تیر برق خارج کردیم
فارس: اگر ما در زمستان، مشابه بارش‌های پارسال را داشته باشیم، به نظر شما وضعیت اهواز نگران‌کننده خواهد بود؟
کشفی: اگر دوباره سیل اتفاق بیافتد، و بارشی چند 10 برابر معمول داشته باشیم، آب‌گرفتگی خواهیم داشت. ما کارهای پیش‌گیرانه مقطعی انجام دادیم. مثلا 1 ماه پیش در اهواز مانور لای‌روبی راه‌اندازی کردیم که انواع و اقسام تجهیزات مانند واترجت از استان‌های تهران، اصفهان، هرمزگان به اهواز رفت و شبکه فاضلاب این شهر را را لای‌روبی کرد. هیچ جای دنیا شما نمی‌بینید که از شبکه فاضلاب، نخاله ساختمانی یا تیر چراغ برق خارج کنند ولی خب این اتفاق در اهواز افتاد.
از هفته آینده عملیات لای‌روبی را برای شهرهای اقماری اهواز شروع می‌کنیم که شامل 10 شهرستان هستند. اینکه شما فکر کنید ما این کار را بکنیم، دیگر آب‌گرفتگی نخواهیم داشت، این‌گونه نیست ولی کاهش پیدا می‌کند. تا وقتی که کلکتورهای اصلی شهر اهواز نیاز به بازسازی داشته و اصلاح نشود، ریزش خواهیم داشت و در صورت ریزش یا باید سریع به جایی دیگر منتقلش کنیم یا اینکه از کلکتور قبلی بالا می‌زند. البته خیلی از آب‌گرفتگی‌ها مربوط به جمع‌آوری آب‌های سطحی است و ربطی به فاضلاب ندارد.
فارس: چطور ممکن است با اختصاص 100 میلیون یورو از صندوق ذخیره ارزی باز هم شاهد وجود مشکلات در شهر اهواز باشیم؟
کشفی: آب سطحی مربوط به شهرداری است و ربطی به این 50 میلیون یورو ندارد. اصلا شما فرض کنید امروز شبکه فاضلاب اهواز تکمیل شده است، باز هم به سیستم آب سطحی نیاز داریم هرچند این مشکل کم می‌شود و ریزش‌ها از بین می‌رود، ولی آن سیستم برای فاضلاب طراحی شده نه آب سطحی و حتما باید سیستم آب سطحی هم تکمیل بشود.
*سرانه مصرف آب در هیچ استانی 15 لیتر نیست
فارس: در گزارشات نمایندگان مجلس آمده است که سرانۀ مصرف آب برای هر نفر در سیستان و بلوچستان 15 لیتر برای هر نفر است؟ آیا این سرانه را به عنوان آمار قطعی تایید می‌کنید؟
کشفی: ما یک چیزی به نام الگوی مصرف آب داریم و الگویی که برای کشور از سال 98 تدوین شده است، بر این مبنا بوده است که هر نفر در روز اگر 150 لیتر مصرف بکند، در بُعد خانوار شهری می‌شود ماهی 15 مترمکعب. این الگوی مصرف روی کاغذ هست و الگوی مصرف متناسب با بعد خانوار تغییر می‌کند. در واقعیت آب موجودی که در شبکه توزیع می‌شود و در اختیار مردم قرار می‌گیرد و مردم مصرف می‌کنند، می‌گوییم الگوی مصرف موجود یا فعلی یعنی جمع کل متر مکعب مصرف سال تقسیم بر جمعیت در روز که می‌شود سرانه به ازای هر نفر در شبانه‌روز. در کشور ایران در حال حاضر، میانگین سرانۀ مصرف آب خانگی به طور متوسط 150 لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز هست و سرانۀ کل حدود 189 لیتر به ازای هر نفر در روز به صورت واقعی است. این آمار برای شهری مانند تهران حدود 190 لیتر به ازای هر نفر در روز است. استان‌هایی مانند خراسان رضوی و سیستان بلوچستان سرانۀ مصرف کمتر از میانگین دارند ولی در هیچ کجای ایران سرای کل مصرف عدد 15 لیتر نیست.
احتمالا آمار مجلس شورای اسلامی برای تانکر آبرسانی سیار هست که ما بر اساس استاندارد 15 لیتر برای آن‌ها تأمین می‌کنیم که آب شرب هست. درخواست و پیگیری ما این هست که این 15 لیتر را ارتقا بدهیم و به 30 لیتر برسانیم که این موضوع هم بحث‌های خودش را دارد که ما چه تعداد تانکر باید اضافه کنیم و هزینۀ تانکرها را چه کسی می‌دهد؟ امسال در حال پیگیری بودجه برای ردیف مجزای آبرسانی سیار هستیم اما به طور کلی ما هنوز بدهی به راننده‌های تانکر داریم که پرداخت نکردیم.
فارس: آیا یک برآورد اقتصادی شده است که هزینۀ تانکر آبرسانی با هزینۀ یک شبکه توزیع مقایسه بشود؟
کشفی: اصلا تانکر هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ فنی، فقط آب شرب جابجا می‌کند و برای بهداشت این میزان آب کم است و معمولا مجبور می‌شوند از منابع دیگری استفاده کنند. این‌طور نیست که اگر شبکه ایجاد کنیم مشکل حل می‌شود؛ مثلا در استان سیستان و بلوچستان، منابع ما خشک شده است یعنی اگر 10 سال پیش می‌توانستیم روی 10 چاه حساب کنیم، الان مجبور هستیم از دوردست آب بیاوریم که در این‌صورت هزینه‌ها افزایش پیدا می‌کند و با بودجه ما این کار انجام نمی‌شود و باید تأمین اعتبار اصولی انجام بشود.
فارس: بحث پایانی گفتگو ما پیرامون مسئله آب شیرین‌کن‌هاست، آیا مصوبات برنامه ششم توسعه در زمینه تامین 30 درصد از آب لازم برای حاشیه 100 کیلومتری نوار ساحلی جنوب کشور به سرانجام رسید؟
کشفی: طبق ماده 36 برنامه ششم، 30 درصد از آب مناطق جنوبی کشور باید از آب‌شیرین‌کن‌ها تأمین بشود. براساس نیاز امروز ما هم حدود 30 درصد را تأمین می‌کنیم و به اهداف برنامه‌ریزی رسیدیم گرچه نقاطی داریم که مشکل تأمین آب دارد و مناقصات در حال اجرا هم داریم که در آن نقاط آب‌شیرین‌کن‌ها را توسعه می‌دهند.
در ارتباط با آب‌شیرین‌کن‌ها ذکر این نکته ضروری است که هزینه تامین آب پایدار از این واحدها در دنیا برای هر متر مکعب آب معادل 80 تا 100 سنت است و در ایران این هزینه بین 60 تا 70 سنت برآورد می‌شود. باید توجه داشته باشیم که تامین مالی و خرید تضمینی این آب یکی از اساسی‌ترین مشکلات پیش روی ماست و اگر دولت به فکر این مشکل نباشد شاهد خاموشی آب‌شیرین‌کن‌ها هستیم.
