توسعه بازار بدهی با فناوری بلاک‌چین

چندی است در خبرها مطالبی درخصوص بلاک‌چین و مزایای منحصر به فرد این تکنولوژی به چشم می‌خورد. حوزه مالی نیز یکی از صنایعی است که به شدت تحت تاثیر این تکنولوژی قرار می‌گیرد.

قبل از ورود به تعریف بلاک‌چین باید بدانیم که این تکنولوژی زیرمجموعه‌ای از فناوری دفترکل توزیع شده (Distributed Ledger) است.  به زبان خیلی ساده می‌توان گفت که این فناوری از دو بخش «دفترکل» و «توزیع شده» تشکیل شده است. در ادبیات حسابداری «دفترکل» دفتری است که در آن انواع حساب‌ها به‌طور جداگانه ذخیره و نگهداری می‌شود. به عبارتی دفترکل به نوعی پایگاه ذخیره‌سازی داده‌های مالی است.

حال فرض کنیم این دفترکل به جای اینکه به‌صورت متمرکز و در یک مکان مشخص (مثلا گاوصندوق شرکت) نگهداری شود، بین همه افراد واجد شرایط «توزیع می‌شود». در این حالت دفترکل در اختیار تمامی افراد واجد شرایط (خصوصی یا عمومی) قرار خواهد گرفت. اما چگونه دفترکل بین افراد مختلف توزیع می‌شود؟  فرض کنیم نویسنده این مقاله اولین دفترکل یک شرکت را ایجاد می‌کند (که به آن جنسیس می‌گویند). سپس یک نسخه از این دفترکل را به‌صورت مستقیم (بدون دخالت واسطه) و به‌صورت رمزنگاری شده در اختیار نفر دوم قرار می‌دهد. نفر دوم می‌داند که این دفترکل را از نفر اول (یا همان جنسیس) گرفته است. سپس نفر دوم یک نسخه دیگر از این دفترکل را به‌صورت مستقیم (بدون دخالت واسطه) و به‌صورت رمزنگاری شده در اختیار نفر سوم قرار می‌دهد و نفر سوم نیز می‌داند که دفترکل را از نفر دوم گرفته است و این رویه به همین صورت ادامه دارد. در این شیوه دفاترکل به‌صورت زنجیره‌وار به هم متصل می‌باشند و امکان «ارجاع» به نفر قبلی ممکن است.

حال فرض کنید، نفر بیستم سعی در تغییر محتوای دفترکل دارد! در این حالت محتوای دفترکل نفر بیستم متفاوت از نفر نوزدهم و ماقبل آن خواهد شد که به دلیل عدم تطابق محتوای دفترکل نفر بیستم با نفرات قبلی (که به علت ارتباط زنجیره‌وار با نفرات قبلی قابل تشخیص است) امکان تغییر در محتوای دفترکل وجود ندارد، مگر اینکه حداقل ۵۱درصد افراد دارنده دفترکل (۲۰نفر × ۵۱درصد = ۱۱نفر) با این تغییرات موافق باشند (به عبارتی افراد بر سر تغییر محتوای دفترکل به «اجماع» برسند)! با توجه به مقدمه فوق حال می‌توان مفهوم بلاک‌چین را درک کرد:  «بلاک‌چین پایگاه داده توزیع شده و مبتنی بر اجماع است که به‌صورت مستمر رکوردهای ثبت شده را به رکوردهای قبلی ارجاع داده و به این صورت توانایی پایگاه داده را در برابر بازنگری غیرمجاز تقویت می‌کند.»

با توجه به ویژگی‌های گفته شده، مهم‌ترین مزایای بلاک‌چین شامل موارد زیر است:

افزایش شفافیت: پایگاه داده در فناوری بلاک‌چین به‌صورت غیرمتمرکز است بنابراین محتوای آن در اختیار همه افراد واجد شرایط قرار دارد و خبری از پنهانکاری نیست.

کاهش خطا و تقلب: تغییر محتوای پایگاه داده در فناوری بلاک‌چین نیازمند اجماع اکثریت افراد است (حداقل ۵۱ درصد افراد ‌باید با تغییرات موافقت کنند). این ویژگی امکان تغییر ناخواسته داده‌ها و تغییرات دارای مقاصد متقلبانه را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.

حذف واسطه‌ها: یکی از ویژگی‌های فناوری بلاک‌چین ارتباط همتا به همتا است که بر اساس آن هر شخصی می‌تواند مستقیما با کاربر نهایی (EndUser) ارتباط داشته باشد. با استفاده از این ویژگی نیاز به استفاده از واسطه‌ها از بین می‌رود.

افزایش سرعت و کاهش هزینه‌ها: تمرکززدایی از پایگاه داده و لزوم اجماع برای تغییر محتوای پایگاه داده نیاز به استفاده از فرآیندهای کنترلی و بازرسی را کاهش داده و سرعت اجرای عملیات را افزایش می‌دهد. همچنین با حذف واسطه‌ها، هزینه انجام کارها نیز کاهش می‌یابد.

اوراق منفعت یکی از انواع اوراق بدهی است که بانی بر پایه منافع آتی خود اقدام به انتشار این اوراق می‌کند. به‌طور کل در این شیوه «بانی» قصد دارد به پشتوانه منافع آتی خود اقدام به جذب منابع مالی از «سرمایه‌گذاران» کند (سرمایه‌گذاران به‌عنوان کاربران نهایی (EndUser) شناخته می‌شوند و مابقی ارکان انتشار به‌عنوان واسطه بین بانی و سرمایه‌گذاران می‌باشند):

حال فرض کنید در فرآیند انتشار اوراق منفعت واسطه‌ها حذف شوند! به عبارتی، بانی و سرمایه‌گذاران مستقیما با هم در ارتباط باشند و تمامی تعهدات، نقل و انتقالات و حتی کنترل‌های صورت گرفته توسط نهادهای نظارتی به‌صورت خودکار و در کمترین زمان ممکن انجام شود! اما چگونه؟!

قراردادهای هوشمند یک پروتکل کامپیوتری برای تنظیم قراردادها است که برای مشارکت، تایید یا اجرای مفاد یک قرارداد خاص فعال می‌شود.

این نوع قراردادها به‌صورت تضمینی و بدون نیاز به شخص ثالثی اجرا شده و تراکنش‌های آن قابل پیگیری و غیرقابل بازگشت است. این نوع قراردادها امنیت بیشتر و هزینه کمتری داشته و از بروز اشتباهات رایج (خطاهای انسانی و...) جلوگیری می‌کند. از این قراردادها می‌توان برای اجرای هوشمند مفاد قراردادهای بازار بدهی استفاده کرد.

به‌عنوان مثال پروتکلی طراحی شود که ضمن عرضه اوراق به اشخاص متقاضی (و درج مالکیت هر شخص به روی سند اوراق منفعت)، در پایان زمان پذیره‌نویسی مالکیت اوراق فروش نرفته را به متعهدپذیره‌نویسی منتقل کرده و وجه آن را در زمان مقرر (t+1) از حساب آن شرکت کسر و پس از انتقال منافع بانی به سرمایه‌گذاران(نهاد واسط)، مبالغ مربوطه را به‌صورت خودکار به حساب بانی واریز کرده و سپس کارمزدهای انتشار را به‌صورت خودکار محاسبه و پرداخت کند.

 در مواعد سررسید نیز اصل و سود اوراق مذکور به‌صورت خودکار از حساب بانکی بانی کسر و به حساب سرمایه‌گذاران واریز شود و در صورت نبود وجه کافی در حساب بانی مبالغ مربوطه به‌صورت خودکار از حساب ضامن کسر و به حساب سرمایه‌گذاران واریز می‌شود و موضوع عدم ایفای تعهدات نیز به‌صورت خودکار به کمیته سازش و هیات داوری ارسال شود و در نهایت تمامی رویدادهای فوق در بستر یک شبکه به‌صورت غیرمتمرکز ذخیره شود که غیرقابل تغییر نیزباشد.

«قراردادهای هوشمند دنیایی بدون واسطه را فراهم می‌آورد. در قراردادهای هوشمند، شخص یا نهادی قادر به کنترل یک قرارداد نیست و وقتی مفاد یک قرارداد صحیح باشد، این قرارداد به‌صورت کاملا خودکار اجرا می‌شود.»

در حال حاضر از پلت‌فرم اتریوم (Ethereum) برای اجرای قراردادهای هوشمند استفاده می‌شود. اتریوم یک پلت‌فرم غیرمتمرکز است که هیچ‌گونه احتمال از کارافتادگی، سانسور، تقلب یا دخالت اشخاص ثالث برای برنامه‌هایی که روی آن اجرا می‌شوند، وجود ندارد.

«از پلت‌فرم اتریوم می‌توان برای حذف واسطه‌ها در بازار بدهی استفاده کرد؛ همچنین می‌توان پلت‌فرم‌های بومی را برای این‌کار توسعه داد.»