زلزله پدیده‌ای طبیعی است که با شناخت دقیق آن می‌توان آسیب‌های آن را تا حدی کاهش داد و از تبدیل‌شدن آن به بلایی خانمان‌سوز جلوگیری کرد؛ البته منظور از شناخت، پیش‌بینی زمان وقوع زلزله نیست.
بانكداري ايراني - زلزله پدیده‌ای طبیعی است که با شناخت دقیق آن می‌توان آسیب‌های آن را تا حدی کاهش داد و از تبدیل‌شدن آن به بلایی خانمان‌سوز جلوگیری کرد؛ البته منظور از شناخت، پیش‌بینی زمان وقوع زلزله نیست.
احمد مسجدجامعی در سرمقاله ای در روزنامه شرق، نوشتت: ژاپن کشوری است که در تکنولوژی، پیشرفته است و با زمین‌لرزه‌های بسیاری سروکار دارد اما تاکنون موفقیتی در پیش‌بینی زمان وقوع زلزله نداشته است. گفته می‌شود در حادثه سال 2011 حدود هشت دقیقه پیش از سونامی ناشی از زلزله، وقوع آن را از طریق موبایل و رادیو و تلویزیون اعلام کرده بودند.
این اتفاق هرچند اگر در کف اقیانوس آرام هم رخ داده باشد، امری کم‌سابقه و برای قطع آب و برق و گاز که می‌توانند حوادث بعدی را به دنبال داشته باشند، کافی است اما برای ترک مناطق ناامن و اقداماتی که آسیب‌های سونامی را در مناطق ساحلی کاهش دهد، به‌هیچ‌وجه کافی نیست. ایران کشوری است روی خط زلزله و از نظر تحلیل نقشه‌های پهنه‌بندی خطر زلزله، در منطقه‌ای با خطر نسبی بسیار زیاد قرار گرفته است. در چنین شرایطی رفتارهای پیشگیرانه برای مقابله با بحران‌های ناشی از زلزله و مدیریت خسارات وارده در هر دو بُعد جانی و مالی اهمیت زیادی دارد.
زلزله بم که پنجم دی یادآور آن حادثه تلخ است، واقعه‌ای بزرگ با هزینه‌های انسانی و مالی بسیار بود که درعین‌حال تجربه‌های مفید و ارزنده‌ای به‌جا گذاشت و مهم‌ترین اسناد پیشگیری از بحران نیز به پس از آن برمی‌گردد. از جمله آن تلاش‌ها تصویب چند سند مهم در این زمینه بود که نخستین آنها طرح جامع امداد و نجات کشور در سال ١٣٨٢ و آخرین آنها درباره اقدامات لازم برای آمادگی و کاهش آسیب‌های زلزله احتمالی تهران است.
این سند در سال 1389 به تصویب هیئت وزیران رسید و در آن وظایف دستگاه‌های مختلف بیان شده است؛ مثلا پیش‌بینی شده که در صورت وقوع زلزله نیاز به چندده‌هزار تخت بیمارستانی خواهد بود که مسئولیت تأمین این تخت‌ها برعهده دانشکده‌های علوم‌پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی گذاشته شد.
درعین‌حال، می‌دانیم بالاترین ظرفیت بیمارستانی در تهران برای یک واحد متمرکز هزار تختخواب است و از سوی دیگر بسیاری از بیمارستان‌ها هستند که احتمالا مانند بیمارستان سرپل ذهاب، در برابر زلزله مقاومت نخواهند کرد و آسیب خواهند دید. آب آشامیدنی مورد نیاز مجروحان و بازماندگان خود موضوعی بسیار حیاتی است که تأمین آن را برعهده شرکت آب و فاضلاب گذاشتند.
این شرکت همچنین وظیفه دارد تأمین آب بهداشتی برای امور غیرشرب را نیز برای صدها هزار مجروح یا آسیب‌دیده و بازمانده مستقر در اردوگاه‌ها و مناطق بحران‌زده عهده‌دار شود. وظیفه‌ای که برعهده هلال‌احمر گذاشته شده، آمادگی در اسکان اضطراری صدها هزار نفر آسیب‌دیده است.
هلال‌احمر همچنین باید در تأمین مایحتاج ضروری و سالم همین تعداد افراد نیز اقدام کند. امداد و نجات ده‌هاهزار زیرآوارمانده نیز برعهده این سازمان خواهد بود. آتش‌نشانی تهران باید آمادگی فرونشاندن و مقابله با هزاران حریق را داشته باشد.
نگاهی به گزارش‌های موجود از واقعه پلاسکو بیندازیم. فداکاری و ایثار پرسنل آتش‌نشانی در آن حادثه هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد، اگرچه می‌شد جلوی جان‌باختن شهدای آتش‌نشان را گرفت.
در کنار آن اما این پرسش جا دارد که تجهیزات و تکنولوژی موجود برای چنین مأموریتی کافی خواهد بود؟ موضوعی که پس از حادثه تلخ خیابان جمهوری در سال ٩٢ بارهاوبارها به مسئولان وقت تذکر داده شد. تهران در برابر زلزله ایمن نیست. پایتخت با سه گسل مهم احاطه شده است. گسل تهران در شمال، گسل مشاء در شمال‌شرق و گسل ری در جنوب. از سوی دیگر خشک‌سالی‌های دو دهه گذشته و برداشت غیراصولی آب‌های زیرزمینی برای تأمین آب مورد نیاز باعث شده سطح و حجم آب به‌طور وسیعی کاهش یابد. این امر به گفته زمین‌شناسان، باعث کاهش فشار در لایه‌های زمین شده و احتمال جابه‌جایی زمین در دو سوی گسل را تشدید می‌کند.
در چنین شرایطی احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های با دوره‌های بازگشت صد تا ٢٠٠ سال و با بزرگای هفت ریشتر یا بیشتر به طرز معنا‌داری بالا می‌رود. اگر به شواهد تاریخی نیز رجوع کنیم می‌بینیم آخرین زلزله‌های بزرگ تهران در سال‌های 1044 و 1209 خورشیدی با بزرگای ٦,٥ و ٧.١ ریشتر در فاصله حدود 50 کیلومتری از مرکز تهران کنونی در دماوند و شمیرانات رخ داده است. در تهرانگردی دو سال پیش دیداری از مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران - که متأسفانه در ایران به اندازه جهان شناخته‌شده نیست- داشتیم و برایمان جالب بود که گروهی از شخصیت‌های علمی شبانه‌روز و در طول سال به‌طور پیوسته وضعیت ایران و منطقه را از نظر لرزه‌خیزی رصد و ثبت می‌کنند و همین امر موجب شد که در سال گذشته جایزه تهران به این مرکز اختصاص یابد.
در چنین شرایطی سؤال جدی و بایسته این است که سازمان‌ها و نهادهای مسئول تاکنون برای فراهم‌آوردن امکان اجرای اسناد و مصوبات بالادستی چه کرده‌اند؟ فراهم‌آوردن گزارش نتایج این اقدام‌ها اولین قدم ضروری است.
پس از آن باید نقص‌ها و کاستی‌ها را شناسایی و رفع کرد. در یک نگاه کلی و حتی پیش از فراهم‌آمدن این گزارش‌ها به نظر می‌رسد که هنوز آمادگی‌های لازم برای اجرای طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران وجود ندارد و حتی معلوم نیست که چه مرجع یا مراجعی باید آن را پیگیری کنند.
زلزله چند شب گذشته تهران به‌خوبی همه‌چیز را نشان داد و صدها هزار شهروند تهرانی شاهد بلاتکلیفی و بی‌برنامگی مدیران و برنامه‌ریزان در چنین شرایطی بودند. اینکه مدیران با تمجید از برخورد مردم با زلزله، کاستی‌ها را بپوشانند چاره کار نیست.
این از نخستین وظایف شورای شهر تهران است که رسیدگی به این مهم را در اولویت کار خود قرار دهد.
*منبع:روزنامه شرق،1396،10،6
نظر شما
