با شدت یافتن بحران قطع رابطه میان قطر و همسایگانش، واشنگتن نه‌تنها قصدی برای خاتمه این غائله ندارد بلکه با ریختن بنزین سعی در دمیدن بر آتش بحران دارد.
روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی نوشت: با شدت یافتن بحران قطع رابطه میان قطر و همسایگانش، واشنگتن نه‌تنها قصدی برای خاتمه این غائله ندارد بلکه با ریختن بنزین سعی در دمیدن بر آتش بحران دارد.
در گزیده ای از این گزارش آمده است: ترامپ روز جمعه در «باغ رز» کاخ سفید اعلام کرد که «وقت آن رسیده قطر به تامین تروریسم و ایدئولوژی افراطی خود» خاتمه دهد. «دیوید اسمیث» و « صبرینا صدیقی» در گزارش خود در گاردین می‌نویسند این اظهارنظر صریح ترامپ پس از آن صورت می‌گیرد که برخی کشورهای عرب در یک اقدام اقتصادی و دیپلماتیک هماهنگ به تحریم قطر و انزوای این کشور روی آورده‌اند. در هفته گذشته هم ترامپ در یک «توفان توییتری» به قطر تاخته بود. روز جمعه ترامپ در محوطه کاخ سفید اعلام کرد در سفری که به ریاض داشت رهبران عرب به او اصرار کردند که «قطر را به چالش بکشد» زیرا این کشور «حامی گروه‌های افراطی» است و به‌دنبال «نزدیکی به ایران» است. ترامپ در سخنان روز جمعه خود افزود: «ما باید تصمیم می‌گرفتیم. آیا باید در جاده‌ای آسان گام می‌گذاشتیم یا در نهایت باید یک اقدام سخت اما ضروری اتخاذ می کردیم؟ ما باید تامین مالی تروریسم را متوقف می ساختیم. دولت قطر متاسفانه به لحاظ تاریخی در سطوحی بسیار بالا تامین‌کننده تروریسم است.»
این سخنان ترامپ موجب شد تا کشورهای عربی علاوه بر تحریم اقتصادی و دیپلماتیک قطر مبادرت به تحریم 12 سازمان و 59 فرد قطری کنند که پیوندهایی با شبه نظامیان اسلامگرا دارند؛ برخی از این شبه نظامیان یا قطری هستند یا پیوندهایی با این کشور کوچک دارند. به نوشته گاردین برخی از این سازمان ها، موسسات خیریه مالی قطری هستند و افراد هم شامل تاجران، سیاستمداران و مقام‌های ارشد خانواده حاکم می شوند.
اکنون در واشنگتن یک نزاع درگرفته است: نزاعی در میان مقام های کاخ سفید و نزاعی میان اعراب. آمریکا بار مسوولیت و برخورد را به دوش کشورهای عربی گذاشته و از آنجا که خود تمایل به مداخله مستقیم ندارد برخی «اقمار» خود را بسیج کرده تا کشوری را که پا از گلیم خود درازتر کرده مجازات کند. از سوی دیگر، قطر اقامتگاه گروه هایی است که در فهرست تروریسم کاخ سفید و به تبع آن در فهرست تروریستی اعراب هستند: اخوان المسلمین، حماس و طالبان. از آنجا که تصمیمات اعراب تابعی است از تصمیمات آمریکا، بنابراین، این فهرست تروریستی باید عملا پوششی شود برای اقدامات مخرب عربستان، امارات و دیگر کشورهای عربی برای تامین مالی تروریسم. اگر در اینجا قطر محکوم می شود و کاسه و کوزه ها بر سر این کشور شکسته می شود به این دلیل است که فضای لازم برای تاخت و تاز دیگر کشورها در سایر نقاط بحران خیز منطقه به ویژه در سوریه و عراق فراهم شود.
اما نزاع در واشنگتن. اکنون پایتخت آمریکا به عرصه نزاع میان مقام‌های کاخ سفید و کشورهای عربی با یکدیگر تبدیل شده است. وقتی پدرخوانده در درون خود دچار اختلاف است طبیعی است که فرزند خوانده ها نیز آدرس را اشتباه بگیرند.
اما میان کشورهای عربی با یکدیگر نیز این بار در واشنگتن نزاع درگرفته است. اگرچه دولت قطر پیش‌تر اعلام کرده بود که خواستار مداخله قاطعانه واشنگتن است و این مداخله را «ضروری» خوانده بود اما مواضع ترامپ عملا آب پاکی را روی دستان دولت قطر ریخت. مشعل بن حمد آل ثانی، سفیر قطر در واشنگتن، گفت: «معتقدیم که توانایی ترامپ برای حل وفصل بحران به ناکجا آباد ختم می شود.» سفیر امارات در واشنگتن هم به استقبال سخنان ترامپ رفته و گفت: «امارات از رهبری ترامپ در به چالش کشیدن حمایت مشکل ساز قطر از تروریسم و افراطی گری خرسند است. گام دیگر این است که قطر این نگرانی را مورد تایید قرار داده و تعهد برای بازنگری در سیاست های منطقه ای خود را مورد اذعان قرار دهد.»
** بحران قطر: برد- برد برای آمریکا
بحران قطر با همسایگان عربش این باور را در بسیاری از محافل مطرح کرده که بحران خاورمیانه به هر ترتیب بازی دو سر «بُرد» برای آمریکاست. «کریستوفر دیویدسون»، مدرس دانشگاه دورهام، در تحلیلی برای «میدل ایست آی» می نویسد سیاست های غیرشفافی که در مورد کلیت دولت های عربی وجود دارد به این شایعه دامن زده که دولت های عربی مخالف قطر ممکن است «سناریوی ترور» را علیه مقام‌های قطری در پیش گیرند. او معتقد است بحرانی که این بار میان قطر با همسایگان عربش پیش آمده شدیدتر از بحران قبلی در دهه گذشته است.
** تروریست کیست؟
عبدالله العریان، استاد تاریخ در دانشگاه جورج تاون، در یادداشتی برای الجزیره (به عنوان یکی از بازوهای قدرت قطر در تقابل با مخالفانش) می نویسد سفر ترامپ به منطقه سرآغاز بحران در این منطقه و برای قطر بود. او معتقد است محور سفر ترامپ «مبارزه با تروریسم» بود و این عبارت لقلقه زبان او و متحدان عرب این کشور بود. پس از سخنان ترامپ بود که متحدان عرب واشنگتن «تروریسم» را ورد زبان خود کردند و هر که با آنها و با اقتدارگرایی و فسادشان مخالف بود را با یک تیغ راندند. این استاد دانشگاه معتقد است که اعراب، قطر را سیبل خود قرار دادند و این کار هم با چراغ سبز ترامپ انجام گرفت.
با شکست انقلابیون در منطقه و فروکش کردن موج بهار عربی، سرکوب ها از سر گرفته شد. در مصر، اخوانی ها سرکوب شدند و در سایر نقاط منطقه هم همین طور. قطر به عنوان کشوری ضد نظم موجود در منطقه ترسیم شد. العریان معتقد است تنبیه قطر به خاطر اتهامات گذشته است، اما این نبرد در ظاهر قطر را هدف گرفته است اما در بطن امر این تلقی را منتقل می‌کند که مسیری مستقل از روش غالب در میان اعراب مجازات در پی دارد. در واقع، العریان نوک پیکان تروریسم را متوجه همتایان عرب می داند و می نویسد تروریسم نه از قطر بلکه از کشورهایی مانند امارات، سعودی، بحرین و اسرائیل سرچشمه می گیرد که خود ناقضان اساسی حقوق بشر هستند.
** بحران بر سر چیست؟
با علم به اینکه محاصره یک کشور عربی از سوی همسایگانش برای اولین بار است که در تاریخ کشورهای عربی رخ داده اما باز هم این سوال مطرح است که انگیزه اصلی در پس قطع ارتباط اعراب با قطر چیست؟ «جمال الشیال»، خبرنگار الجزیره که برنده جوایزی بین المللی شده و عنوان خبرنگار ارشد این شبکه را یدک می کشد، در تحلیلی برای «میدل ایست آی» می نویسد در جهان عرب دو رویکرد در مورد بهار عربی وجود دارد: یک رویکرد امارات – عربستان بودند که با تمام قوا برای زمینگیر کردن بهار عربی تلاش کردند. رویکرد دوم از آن قطر بود که در گوشه و کنار، خفا و آشکار به حمایت از برخی جنبش ها در دل جهان عرب می پرداخت. حمایت از اخوان و النهضه مصادیق آن هستند که در قاموس ریاض- ابوظبی گناهی نابخشودنی تلقی می شد. او معتقد است دلیل مهم تر دیگری وجود دارد که باعث شد اعراب حاشیه خلیج‌فارس علیه قطر بشورند.
** برخی مولفه‌های منطقه‌ای
در بحران قطر برخی بازیگران منطقه ای مانند ترکیه، مصر و پاکستان هم مجبور به نقش آفرینی هایی شده اند. دلیل حضور آنها در بحران درون جهان عرب چیست؟
الف) مصر. شاید این سوال مطرح شود که مصر را به کشورهای عضو خلیج فارس چه؟ اما این کشور دلایل موجهی برای خود دارد. «محمد المصری»، استاد مطالعات فرهنگ و رسانه در موسسه مطالعات تکمیلی دوحه، معتقد است بهار عربی موجب شد اخوان المسلمین به مدت یکسال قدرت را به دست گیرد. در این میان، الجزیره و دولت قطر تمام قد به حمایت از آنها پرداختند. اما وقتی عبدالفتاح السیسی روی کار آمد رویکرد سرکوب (اعم از اخوان و تمام مخالفان سیاسی) را در پیش گرفت. برخی از اعضای اخوان به دوحه رفتند و در قطر اسکان یافتند. بنابراین، وقتی السیسی روی کار آمد انقلاب مصر را «انقلابی شکوهمند» و ارتش مصر را «ناجی» نامید و متعهد شد که به نبرد با «گروه های تروریستی» بپردازد.
ب). ترکیه. «بیرک بورا» تحلیلگر الجزیره، می نویسد ترکیه روابط دفاعی خود با قطر را به مثابه ستون جدایی ناپذیر ژست استراتژیک خود در منطقه می بیند. آنکارا با دایر کردن یک پایگاه نظامی در قطر، این کشور را عمق استراتژیک خود در جهان عرب می داند زیرا به این وسیله از امکان تاثیرگذاری بر معادلات برخوردار می شود.
ج) پاکستان. اسلام‌آباد به عنوان تنها کشور دارنده سلاح هسته ای در جهان اسلام دارای وزن قابل‌توجهی است. این کشور می داند اگر وارد رقابت‌های درونی جهان عرب شود ممکن است در سیاست خارجی خود «دچار التهاب» در روابط با برخی دوستان منطقه ای شود. «نفیس زکریا» تحلیلگر پاکستانی می‌گوید کشورش همواره خواهان وحدت جهان اسلام است. اگرچه اسلام آباد دارای روابط اقتصادی و مالی نزدیک با آل‌سعود است و این نظامیان پاکستانی هستند که تشکیل دهنده گارد امنیتی کاخ سعود هستند و در مقابل، این عربستان است که به تاسیس مدارس سلفی در پاکستان یاری می‌رساند اما رویکرد اسلام آباد بیشتر میل به بی طرفی در قضایای جهان عرب دارد.
*منبع: روزنامه دنیای اقتصاد، 1396.3.21
نظر شما
