بارندگی در استان هرمزگان، سبب شد دو سد استان که منبع آب شرب بودند، حجم بالایی را ذخیره کنند. اتفاقا در منطقه هرمزگان، وقتی یکی از دریچه های سد را برای مانور تخلیه رسوب باز کردیم، در منطقه شایعه شد که سد شکسته است و فردا صبح که دریچه‌ها بسته شد، این شایعات هم تمام شد.
روزنامه شرق در گفت و گو با محمد حاج رسولی ها مشاور وزیر نیرو، نوشت: بارندگی در استان هرمزگان، سبب شد دو سد استان که منبع آب شرب بودند، حجم بالایی را ذخیره کنند. اتفاقا در منطقه هرمزگان، وقتی یکی از دریچه های سد را برای مانور تخلیه رسوب باز کردیم، در منطقه شایعه شد که سد شکسته است و فردا صبح که دریچه‌ها بسته شد، این شایعات هم تمام شد.
در ادامه این گفت و گو آمده است: شکسته شدن سد را رد می کند. وقتی از او می پرسم چند روز پیش فرماندار جهرم خبر داد که سد خاکی منطقه محمدآباد شکسته، مگر نمی دانند که آنچه شکسته شده سد نیست، می گوید: نمی دانند نه اینکه جوسازی باشد. محمد حاج رسولی ها، مشاور وزیر نیرو و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب، در گفت و گوی خود با «شرق» بالکل پس زمینه سدستیزی را پشت این ماجرا رد می کند و معتقد است کسی نیست که با سد مشکل داشته باشد. البته سخن او کمی اغراق آمیز است؛ زیرا مخالفان سدسازی هم کم نیستند. او در این گفت وگو از آنچه در جریان سیلاب استان فارس رخ داده می گوید و از عملکرد موفق سد سلمان فارسی.
** در پی چند روز به طور مکرر، خبر شکسته شدن سد «جهرم» در استان فارس منتشر و تکذیب شد. ماجرا از چه قرار بود؟
وزارت نیرو از روز شنبه هفته گذشته، سیلاب در استان فارس را پیش بینی کرده بود و بر همین اساس تمام سدهای حوضه های تحت تأثیر این بارندگی را شناسایی کرده بود. یکی از حوضه هایی که پیش بینی می شد بارندگی خوبی در آن اتفاق بیفتد، حوضه «موند» بود. حوضه ای که بخش عمده ای از آن در استان فارس و بخش دیگری از آن در استان بوشهر قرار دارد. بارندگی ای که در این حوضه ها رخ داد، بارندگی تقریبا کم نظیری به لحاظ دوره های بازگشت بود. بارش ها در استان فارس، قبل از این بارش های اخیر، ٧٣ میلی متر بود، بعد از این بارش ها، این بارندگی به ٢٥٠ میلی‌متر به طور میانگین در سطح استان فارس رسیده بود، یعنی ٢٤٣ درصد رشد داشت. این بارندگی عمدتا در شهرستان های جهرم و فسا رخ داد. خوشبختانه سد سلمان فارسی در این منطقه وجود داشت که از نظر فنی، از همه لحاظ آماده آب گیری بود. در این ماجرا، کل سیلابی که در بالا دست این حوضه قرار داشت، به وسیله این سد ذخیره شد بدون اینکه کوچک ترین مشکل فنی وجود داشته باشد؛ بنابراین حدود ٣٥٠ میلیون مترمکعب، آب در این سد در طول این سیلاب ذخیره شد و اکنون حجم این سد حدود ٦٠٠ میلیون مترمکعب است. این سد، دبی لحظه‌ای ١٨٠٠ مترمکعب در ثانیه را گرفت و اگر این سد نبود، کل شهرهای پایین‌دست این منطقه، آسیب‌های بسیار زیادی می دید و قطع به یقین، تلفات بالایی می داشت.
** ماجرای شکسته شدن سدی به نام «جهرم» چه بود؟
«جهرم» سد نبود، بلکه یک طرح تغذیه مصنوعی مرتبط با مباحث آبخیزداری و تغذیه آب به آبخوان هاست. حوضچه های کوچکی که طراحی می شود تا وقتی در رودخانه ای دبی پایه ای اتفاق می افتد، به استخرهای کوچکی که در برخی نقاط بالادست چاه ها وجود دارد منتقل شود تا تأخیر در حرکت آب ایجاد کرده و تغذیه آب در سفره‌های زیرزمینی انجام گیرد؛ حدود ١١ حوضچه تغذیه ای که هرکدام حدود ٥٠ تا ٦٠ هزار مترمکعب، ذخیره دارند، در آنجا وجود داشت که به سبب حجم بالای آب ورودی، حدود سه یا چهار حوضچه از آنها، تخریب شد که حجمی حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠ هزار مترمکعب ذخیره داشت. این حجم یک هزارم ٣٥٠ میلیون مترمکعب آبی که در سد سلمان فارسی ذخیره شده، هم نیست و بسیار رقم کوچکی است. این حجم، در مقابل سیلابی که رخ داده عددی نیست. این حوضچه ها، حوضچه های بسیار کوچکی هستند و آبی که در درون آنها وجود دارد، سبب تخریب نمی شود.
** ما در این مدت شاهد بودیم که برخی مسئولان هم از این به گفته شما «طرح تغذیه آب» به عنوان «سد» یاد کردند؛ برای نمونه فرماندار ویژه جهرم هم از سد خاکی منطقه محمدآباد یاد کردند. مسئولان نمی دانند سد نبوده؟
من جنبه منفی را نمی بینم. به هرحال، من پزشک نیستم، ممکن است اصطلاحاتی مطرح شود که ندانم چیست. این هم همین گونه است. ممکن است به یک بند خاکی که روی رودخانه بسته شده و مسیر آب را منحرف می کند، در اصطلاح محلی، سد خاکی بگویند. شاید عرف شده باشد. ضمن اینکه در آن منطقه دو، سه سد هم وجود دارد که قدیمی است و آسیب هم ندیده اند. طرح هایی که روی رودخانه ها مثل ایستگاه های پمپاژ و... یا دوره بازگشت کوچک طراحی می شود و مانند سد روی آب سرریز بزرگ در نظر نمی گیرند. ازآنجا‌که به لحاظ ریالی هزینه کمتری به آنها تعلق می گیرد، این سازه‌ها عموما به همین دلیل با دوره بازگشت ٢٥ سال در نظر گرفته می شوند. سیلابی که آنجا رخ داده، سیلابی ٥٠ساله بود، اما سد سلمان فارسی با دوره بازگشت هزارساله طراحی شده است.
** متولی طرح‌های تغذیه آب، کدام وزارتخانه است؟ نیرو یا کشاورزی؟
این طرح‌ها زودبازده هستند و به‌همین‌دلیل هم وزارت جهاد کشاورزی تحت عنوان طرح های آبخیزداری اجرا می کند و هم وزارت نیرو. سد فقط مختص وزارت نیرو است، اما چنین طرح هایی می تواند به‌صورت مشترک انجام شود. برای آنها همچنین از اعتبارات استانی بهره گرفته می شود.
** اینکه برخی مدام روی این مسئله تأکید می کنند که «سد» شکسته است، گمان می رود رویکرد سدستیزی را دنبال می کند و حتی اگر در وهله اول از ناآگاهی سرچشمه بگیرد، مورد حمایت عده‌ای خاص قرار می گیرد و مدام بر آن طبل کوبیده می شود. عقیده شما در این رابطه چیست؟
تصور نمی کنم این اتفاق هدف دار بوده باشد. فرماندار یا معاونت عمرانی استانداری این منطقه، با وجود اینکه این اخبار پیچید، از عملکرد سد سلمان فارسی، ابراز رضایت کرده بودند. فکر نمی کنم انگیزه خاصی در‌این‌میان دنبال می شد، زیرا اگر انگیزه ای وجود داشت تا این حد سد سلمان فارسی را تأیید نمی کردند. نه تنها این سد، سد رئیسعلی دلواری در بوشهر هم رکورد بالایی را برای خود ثبت کرد و دبی بالای هزارو ٥٦٦ مترمکعب را کنترل کرد و اگر نبود، روستاهای منطقه آبپخش بوشهر، تلفاتی جدی را به خود می دیدند. به‌هرحال شرایط بحران شرایط سختی است و اظهارنظرهایی را به دنبال می آورد و کارکردن در این شرایط سخت است. بارندگی در استان هرمزگان، سبب شد دو سد استان که منبع آب شرب بودند، حجم بالایی را ذخیره کنند. اتفاقا در منطقه هرمزگان، وقتی یکی از دریچه های سد را برای مانور تخلیه رسوب باز کردیم، در منطقه شایعه شد که سد شکسته است و فردا صبح که دریچه‌ها بسته شد، این شایعات هم تمام شد. چنین شایعاتی را درزمینه سیلاب خوزستان در اوایل سال درباره سد دز داشتیم. وقتی دریچه‌های تحتانی سد را که پر از رسوب است، باز کردیم، بلافاصله شایعه شد که سد دز هم شکست؛ اما خب همه اینها شایعه است و بین مردم محلی می پیچد.
** خب علت این‌همه ترس از سد چیست؟ چرا مردم اعتماد نمی کنند؟
این پدیده ای نیست که اتفاق نیفتاده باشد. بر فرض، سدی با دوره بازگشت هزارساله طراحی شده باشد، اگر سیل دوهزارساله اتفاق بیفتد، شاهد خطراتی خواهیم بود و خسارات بالایی هم خواهیم دید. چندی پیش در فضای مجازی، از سدی که در آمریکا شکسته بود، عکسی منتشر شد. به‌هرروی مردم این صحنه ها را می بینند و ابراز نگرانی می کنند؛ هرچند معمولا اگر سیستم های هشدار سدها روشن باشند، با وقوع هر خطری اطلاع رسانی خواهد شد. ما در قبال سرریزهایی که ممکن است روی دهد، در کل کشور و در همه سدها اطلاع رسانی کرده ایم. همین چند روز پیش، درباره سد نسا در استان کرمان، چهار، پنج ساعت پیش از وقوع سرریز، به مقام‌های استان اعلام کردیم که از شامگاه، این سد سرریز خواهد کرد. به‌هرحال مردم در حاشیه روستاها از منازلشان تخلیه شدند و در مکان‌هایی با تراز بالاتر اسکان داده شدند و بعد هم به سکونتگاه هایشان بازگشتند.
** شما اشاره کردید که در سطح جهان این رویدادهای وجود داشته است. ما چنین سابقه ای را در کشور داشته ایم؟
شاید یک سد کوچک که در واقع یک بند خاکی بود، در سیل استان گلستان در دهه ٧٠ تخریب شد؛ اما سد بزرگی که در کشور چنین شرایطی داشته باشد، من به خاطر ندارم.
** آیا هیچ گاه پیش آمده که بحران های این چنینی، دستاویز عده ای برای مخالفت شود؟ و مدام بر این طبل کوبیده شود که خطاهایی از سوی دولت و وزارت نیرو رخ می دهد؟
هیچ‌کس ساخت سد را در نفس خودش رد نمی‌کند... .
** عده ای آن را هم رد می کنند.
نه ایرادی که وجود دارد، این است که اگر سدی ساخته شود و حقابه زیست محیطی برای آنها در نظر گرفته شود، هیچ ایرادی بر آن نیست؛ اگر سدی ساخته شود که به‌هرحال آب شرب مناطق را تأمین کند، چه کسی اعتراض خواهد داشت؟ اگر حقابه زیست محیطی به جای اینکه برای مصرف استفاده شود، در رودخانه به شکل جریان پایدار وجود داشته باشد، هیچ کس نمی تواند نفس سدسازی را نفی کند؛ اما ایراد معمولی که گرفته می شود، این است که در این سدها حقابه زیست محیطی رعایت نمی شود؛ به ویژه در سال های خشک سالی؛ وگرنه اگر کشور با شرایط مناسب مواجه باشد، هیچ یک از این سدها، آثار و تبعات منفی زیست محیطی نخواهد داشت. تنها در دوران خشک سالی است که ممکن است جابه‌جایی حق زیست‌محیطی را به سایر مصارف داشته باشیم.
** پرسش من را پاسخ ندادید؛ اینها انتقادهایی است که به موضوع محیط زیست مطرح می شود؛ اما من درباره جوسازی هایی پرسیدم که ممکن است بر پایه واقعیت نباشد و در واقع سیاسی باشد.
نه؛ دلیلی ندارد که کسی جوسازی کند. اگر افراطی انجام شود، ممکن است به چالش کشیده شود؛ اما اصلا هیچ کارشناسی نمی تواند با نفس سدسازی مخالف باشد. شاید بیشتر در موضوع افراط روی سدسازی نکاتی را داشته باشند. شاید در حوضه هایی در بالادست و پایین‌دست، سدهایی خارج از ظرفیت رودخانه ساخته شده باشد که این موضوع هم از این منظر بحث می شود. یکی از بحث های سدسازی هم همین کنترل سیلاب است. منظورم تنها این سیل اخیر نیست؛ بلکه جلوی سیل های سهمگین در استان خوزستان با دبی‌های پایین گرفته می شود. بسیاری از سدهای ما این وظیفه را انجام می دهند؛ هرچند افراط سدسازی در برخی حوضه ها ممکن است این شائبه را برای مخالفان سدسازی به وجود آورده باشد؛ اما در کل مخالفت نمی کنند.
*منبع: روزنامه شرق، 1395.12.3
نظر شما
