تاثیر نهضت ترجمه در ارتباطات فرهنگی

نعمت ییلدیریم (Nimet Yildirim) با ترجمه کامل شاهنامه فردوسی توانست در بیست و چهارمین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برگزیده شود. او استاد و مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آتاتورک ترکیه است.

به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا، نعمت ییلدیریم معتقد است رابطه محکم و دیرینه زبان فارسی و زبان ترکی در طول تاریخ نقش تعیین‌کننده‌ای در روابط ایران و ترکیه داشته است. او با ترجمه کامل «شاهنامه فردوسی» توانست حرکت شاهنامه و فردوسی‌شناسی را برای نخستین‌بار به جریانی پویا در ترکیه تبدیل کند.

گفت‌وگوی تسنیم با این فعال فرهنگی در ادامه منتشر می‌شود.

تسنیم: کمی از خودتان بگویید.نخستین آغاز مترجمی یا علاقه به این هنر و زبان فارسی از کجا شکل گرفت؟

اهل ارزروم هستم و پس از به پایان رساندن دوره کارشناسی در این شهر، مقطع کارشناسی ارشد را در استانبول ادامه دادم. برای دوره دکتری به ارزوروم برگشتم و به عنوان عضو هیأت علمی شروع به کار کردم.

دانشگاه آتاتورک که از آن به عنوان یکی از بزرگترین دانشگاه‌های ترکیه یاد می‌شود، دارای دانشجویان بسیاری است که در گروه زبان و ادبیات فارسی، مقطع لیسانس و بالاتر مشغول به تحصیل هستند. اکنون که 25 سال از خدمتم در زمینه زبان و ادبیات فارسی می‌گذرد، توانستم ترجمه آثار فاخر و برجسته فارسی چون شاهنامه به زبان ترکی استانبولی را در کارنامه فعالیت خود قرار دهم. 

17 جلد کتاب در خصوص زبان و ادبیات فارسی ترجمه و چاپ کردم و «دستور زبان فارسی» اولین کتابی بود که موفق به ترجمه آن به زبان ترکی استانبولی شدم. به دلیل استقبال فراوانی که از این کتاب به عمل آمده، اکنون هشتمین چاپ آن را سپری می‌کند. پس از آن، به ترجمه کتاب «تاریخ ادبیات ایران» اقدام کردم. این کتاب 6 جلد است که جلد اول آن، 3 سال قبل ترجمه و جلد دوم طی دو ماهه آینده چاپ و روانه بازار ترکیه می‌شود. کتاب «اساطیر ایرانی» از دیگر آثاری است که با برنامه‌ریزی‌های به عمل آمده، چاپ دوم آن در آینده‌ای نزدیک انجام می‌شود.

اثر دیگری است که در راستای طرح «تاپ» با همکاری وابستگی فرهنگی ایران در ارزروم از سوی انتشارات پنهان، منتشر شد کتاب «فرهنگ ایران» (از زرتشت تا سعدی و از سعدی تا شاملو) بود. در این کتاب، به عناوینی چون زرتشت پیامبر ایرانی و آموزه‌هایش، اوستا کتاب مقدس زرتشت، آب در میتالورژی ایرانی و مراسم مقدس در مورد آب، آتش در فرهنگ ایرانی، ارداریف و ارداریف‌نامه، اندرز اشنار دانا، رودکی سمرقندی، فردوسی و شاهنامه، زبان‌های ایرانی، ادبیات وحکایات فارسی، دین‌های قدیمی ایران و باورهای دینی قدیمی، حبسیه و شکواییه در ادبیات فارسی، نگاه سعدی شیرازی به حکمرانان و مدحیه و موضوعات قهرمانی در ادبیات تصوف ایران اشاره کردم.در بخشی دیگر، حکایات قهرمانی، عصر نیما در شعر فارسی، شعر سپید احمد شاملو، متافیزیک در شعر فارسی، ادبیات کودتا در شعر فارسی، تاریخ دستور زبان فارسی، مقدمه‌ای بر دستور زبان فارسی، فارسی نوین در متون ادبی و دینی ایران آمده است.

تسنیم: چگونه شد که به فکر ترجمه کامل شاهنامه افتادید؟

سال‌های طولانی زبان‌‌های عربی و فارسی پا به‌ پای زبان ترکی در سرزمین‌های وسیع امپراطوری عثمانی گسترش یافت و در همان زمان، شاهنامه چندین بار ترجمه شد که مهم‌ترین آن، ترجمه شریفی بود.

شاهنامه بارها به صورت کامل و ناقص در ترکیه ترجمه شده است، همینطور حدود 20 هزار بیت شاهنامه را استاد مانجاتی لوگال به زبان ترکی استانبولی ترجمه کرده بود که در سال 1905 میلادی در ترکیه منتشر شد. این کتاب اولین ترجمه شاهنامه به زبان ترکی است اما ترجمه کاملی از این اثر بزرگ ایرانی وجود نداشت، بنابراین تصمیم گرفتم باقیمانده ابیات شاهنامه را ترجمه کنم و به همراه 20 هزار بیت استاد لوگال منتشر کنم.

نجاتی لوگال استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آتاتورک بود که در سال 1964 میلادی فوت شد. من جلد اول شاهنامه را که اغلب آن ترجمه‌های لوگال بود با نسخه ژولیوس مهلو مصحح فرانسوی مقابله کردم و این جلد توسط  یکی از معتبرترین انتشارات ترکیه با عنوان «کابالچی» منتشر شد.

خوشبختانه امسال با پشتیبانی طرح «تاپ» و همکاری نمایندگی فرهنگی ایران در ارزروم توانستم مراحل ترجمه، چاپ و نشر این اثر ارزشمند را اجرا کنم و جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را در کارنامه افتخارات خود قرار دهم.

تسنیم: شاهنامه دارای چه ویژگی‌هایی بود که اقدام به ترجمه این اثر فارسی به زبان ترکی استانبولی کردید؟

بوستان و گلستان سعدی بزرگ، سال‌های بسیاری به عنوان کتاب اخلاق درس داده شده است و این کتاب بیشترین کتابی بوده که در دوره عثمانی به مردم آموزش داده می‌شد. در دو دهه اخیر ایران‌شناسان ترک آثار گرانقدری چون آثار عطار، حافظ و مولانا را به زبان معاصر ترک ترجمه کرده‌اند؛ اما حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر نامدار ایرانی با درک عمیق نیاز زمانه خود و خلق اثر شاهنامه با محتوای فرهنگی و حماسی، فرهنگ و هویت ایرانی را به رشته تحریر در آورد و ثمرات تلاش‌های آن شاعر نامدار منجر به آن شد که امروز علاوه بر ایرانیان، برخی از کشورهای منطقه و جهان به زبان شیرین فارسی سخن بگویند.

ما در داستان‌سرایی شاهنامه می‌توانیم چنین داستان‌های زیبایی داشته باشیم و در کنار آن داستان‌ها نیز، اطلاعات تاریخی و فرهنگی بسیاری از ایران کهن و با تمدن غنی بدست آوریم. فردوسی با خلق اثر ارزشمند شاهنامه کاری کرد تا هر فردی در جای جای جهان با فرهنگ قوم ایرانی پیوند داشته باشد، به طوریکه از این خانه گنج استاد بهره‌مند شود و بر مُباهات پارسی‌زبانان اضافه کند.

تسنیم: راهکاری برای شناساندن این اثر ارزشمند در ترکیه دارید؟

سرمایه‌های ما همان مشترکات فرهنگی است که با ما قرابت دارند. ایران و ترکیه دارای یک سابقه دیرینه تمدنی، تعاملی و تبادل فرهنگی در ادوار گذشته بوده و هستند. زبان فارسی از دیرباز مورد توجه ترکان بوده که به همین منظور، با توجه به جایگاه و رشد علمی روزافزون و ظرفیت‌های موجود در دانشگاه‏‌های ترکیه و علاقه‌مندی دانشجویان ترک زبان به زبان فارسی نشست‌های ادبی در خصوص مفاخر و مشاهیر ایران چون «سعدی»، «مولوی» و «حافظ» برگزار می‌شود. اکنون درصدد آن هستیم تا زمینه برگزاری گردهمایی با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در آنکارا مهیا شود و از ترجمه کامل کتاب شاهنامه رونمایی کنیم. همچنین، سلسله نشست‌های تخصصی فردوسی‌شناسی در دانشگاه و گفت‌وگو با رادیو استانبول را در راستای اجرای این اهداف قرار می‌دهیم. وظیفه امروز ما، شناساندن هرچه بهتر و بیشتر اثر فاخر و ارزشمند حکیم ابوالقاسم فردوسی توسط هنرمندان و فرهیختگان علمی و هنری به مردم ترکیه است.

تسنیم: آثار بزرگان ادب فارسی چه جایگاه و اهمیتی در ترکیه دارند؟

رابطه دیرینه زبان فارسی و زبان ترکی در طول تاریخ نقش تعیین‌کننده‌ای در روابط ایران و ترکیه داشته است. درگذر تاریخ ترک آثار ادیبان و شاعرانی چون مولوی، شیخ اجل سعدی، استاد سخن حافظ و ... جزئی از فرهنگ و ادب ترکی ما شد و مورد توجه و قبول قرار گرفت، به طوریکه در محافل علمی و ادبی خود از اشعار این بزرگان یاد می‌شود. همچنین، بسیاری از دانشمندان و ادیبان و شاعران ترک بر این متون زیبا و ارزشمند ادبی شروح و حواشی و تعلیقات نوشتند.

آثار بزرگان ادب فارسی چون مثنوی مولوی، گلستان سعدی، دیوان حافظ، پندنامه عطار به ‌عنوان آثار مشترک اسلامی در مدارس عثمانی تدریس می‌شد. به این وجه سال‌های طولانی زبان‌‌های عربی و فارسی پا به‌ پای زبان ترکی در حوزه‌های علمی و فرهنگی سرزمین‌های وسیع امپراطوری عثمانی، گسترش عظیمی پیدا کرد و مورد توجه قرار گرفت.

با تأسیس جمهوری ترکیه در ساخت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیربنایی کشور دگرگونی‌های عظیم انقلابی صورت گرفت. یکی از این تحولات بزرگ انقلابی، تلاش برای ساده و سره کردن زبان ترکی بود. از این رو در دانشگاه‌های نوپای ترکیه در کنار زبان‌های مختلف جهان مانند چینی، هندی، اردو و زبان‌های اروپایی، کرسی‌های آموزش زبان‌های عربی و فارسی ایجاد شد. از آن زمان به بعد، این زبان‌ها تنها در سطح دانشگاهی تدریس می‌شوند. علاوه بر آن، زبان فارسی در کرسی‌های زبان و ادب ترک، تاریخ، فلسفه و در دانشکده‌های الهیات به‌ عنوان یک درس اختیاری تدریس می‌‌شود. تاکنون هزاران دانشجو از این کرسی‌‌ها فارغ ‌التحصیل شده‌‌اند و بسیاری از آن‌ها با زبان و فرهنگ ایران سر و کار دارند.

تسنیم:‌ در خصوص چگونگی تحول ترجمه آثار فارسی به زبان ترکی استانبولی بگویید.

ما در ترکیه با پشتیبانی رایزن و سرکنسول‌گری ایران توانستیم از طریق طرح «تاپ»، کتاب‌های فاخری فارسی را به زبان ترکی استانبولی ترجمه کنیم. نمایندگان فرهنگی ایران جهت اجرای این طرح، علاوه بر تشویق نویسنده جهت ترجمه آثار متعدد فارسی به زبان‌های دیگر، انتشارات را نیز پشتیبانی می‌کنند.

طرح «تاپ» به منظور تشویق ترجمه و نشر آثار فارسی به زبان‌های دیگر، بخشی از هزینه‌های ترجمه و نشر کتاب در زبان مقصد را در قالب طرح حمایتی تقبل می‌کند که در راستای آن، مترجمان و ناشران معتبر بین‌المللی جهت ترجمه و نشر آثار فارسی به سایر زبان‌ها مشارکت مادی و معنوی کرده و آثار فاخر فارسی در حوزه معارف اسلامی و علوم انسانی را در بازار نشر جهانی عرضه و توزیع می‌کنند.

تسنیم:‌ مترجمان دو کشور تا چه اندازه در انتقال فرهنگ دو کشور مؤثر بودند؟

ترجمه در میان اقوام غیر همزبان، رابطه‌ای فرهنگی به وجود می‌آورد که مترجمان و کارشناسان فرهنگ با فعالیت خود نشان‌ می‌دهند با توجه به جنبه گفتمانی زبان، می‌توان مفهوم اصلی را به طور کامل به مخاطب منتقل کرد و از این طریق ارتباطات عمیق و ریشه‌دار فرهنگی که زمینه‌ساز روابط مشترک می‌شود را فراهم کرد.

در گذشته از ترجمه آثار فارسی به زبان ترکی استانبولی چندان حمایتی نمی‌شد، اما امروز با توجه به ایجاد کرسی‌های زبان فارسی، اجرای پروژه‌های تحقیقاتی زبان فارسی در دانشگاه‌ها و همچنین، علاقه‌مندی دانشجویان این رشته شاهد تعامل مترجمان دو کشور هستیم. امیدوارم در آینده‌ای نزدیک با همکاری نمایندگی فرهنگی ایران این سطح از روابط بیش از پیش توسعه یابد.