خناسان نتوانستند رابطه او با رهبری را برهم بزنند

 روزنامه جوان در گفت و گو با آیت الله سیدهادی خسروشاهی به بررسی حیات فکری و مبارزاتی آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی پرداخت و به نقل از وی نوشت: برخی از خناسان و دشمنان انقلاب سعی کردند در ارتباط ایشان با رهبری خلل ایجاد کنند که خوشبختانه به دلیل تجربه و درایت ایشان موفق نشدند.

در ادامه در گزیده ای از این گفت و گو می خوانیم: محقق ارجمند آیت الله سیدهادی خسروشاهی، از دوستان و یاران دیرین زنده یاد آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی بوده و با وی تعاملات فرهنگی و سیاسی فراوانی داشته است. وی در آستانه اربعین درگذشت این شخصیت نامدار انقلاب و نظام، درگفت وشنودی که پیشروی دارید، به بازگویی پاره ای خاطرات خویش از آن مرحوم پرداخته است. امید آنکه تاریخ پژوهان و علاقه مندان را به کار آید. 

**جنابعالی برای نخستین بار از چه مقطعی و چگونه با مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی آشنا شدید؟ در رفتار ایشان چه خصایل و ویژگی هایی برجسته می نمود؟

بسم الله الرحمن الرحیم. آشنایی بنده با مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی از مدرسه حجتیه که هر دو در آن حجرهای داشتیم، آغاز شد و سپس در درس تفسیر علامه طباطبایی در مسجد حجتیه ادامه یافت. ایشان بسیار پرشور و جست وجوگر بود و انسان بی اختیار متوجه حضور پرنشاط ایشان می شد. 

در سال 1338 در کنار انتشار ماهنامه «مکتب اسلام» که اساتیدی چون آیات: ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی تبریزی، حسین نوری همدانی و ایشان مطلب می نوشتند، سالنامه ای به نام «مکتب تشیع» هم به مدیریت آقای هاشمی رفسنجانی، شهید باهنر و مرحوم شیخ محمدرضا صالحی کرمانی منتشر شد که بنده با آن نشریه هم همکاری می کردم و به شکل تقریباً منظمی برای این دو نشریه و برخی دیگر مطلب می نوشتم. 

**نقش ایشان در آغاز و تداوم نهضت امام خمینی را چگونه ارزیابی می کنید؟ 

مرحوم آقای هاشمی از ابتدای نهضت امام جزو فعال ترین مبارزان و مخصوصاً در تکثیر و توزیع اعلامیه های روشنگرانه و ضد استبدادی امام و سایر مراجع بسیار کوشا بود. بعد از سرکوب نخستین نهضت امام توسط رژیم شاه، ایشان پیشنهاد انتشار یک نشریه مخفی و ماهانه حوزه علمیه را با نام «بعثت» داد و با کمک مبارزانی چون حضرات آقایان مرحوم ربانی شیرازی، مرحوم علی حجتی کرمانی، محمدتقی مصباح یزدی، سید محمود دعایی و اینجانب انتشار یافت و البته گاهی هم دیگر دوستان مانند شهید باهنر، آقای محمدجواد حجتی مقالاتی می نوشتند و به وسیله طلاب شهرها، تقریباً در سراسر کشور توزیع می گردید. 

**اولین دستگیری شما به اتفاق ایشان در چه مقطعی اتفاق افتاد؟ از این رویداد چه خاطراتی دارید؟

اولین بار پس از ترور حسنعلی منصور توسط اعضای جمعیت مؤتلفه اسلامی، آقایان ربانی شیرازی، صادق خلخالی، شیخ رضا گلسرخی کاشانی، انصاری شیرازی، هاشمی رفسنجانی و بنده، دستگیر و زندانی شدیم؛ یعنی ما را شبانه همراه با چند مأمور مسلح به تهران فرستادند. ابتدا ما را به خانه ای بردند و در اتاقی حبس کردند که نه فرش داشت و نه بخاری و هوا هم بسیار سرد بود! آخر شب آدم قلدر و گردن کلفتی آمد و اسامی تکتک افراد را پرسید و وقتی نوبت به من رسید به مأموران گفت:«این یکی را تحویل ساقی بدهید تا حسابی از او پذیرایی کند!» من از رادیوی «پیک ایران» وابسته به توده ای ها شنیده بودم که ساقی مأمور شکنجه توده ای ها بوده و از شنیدن اسمش ترسی در دل احساس کردم، ولی خود را به خدا سپردم و سعی کردم بر اعصاب خود مسلط باشم. 

فردا صبح ما را به زندان قزل قلعه بردند و تحویل ساقی دادند. همین که او چهار کلمه حرف زد، فهمیدم همشهری است! ما آذری زبان ها کافی است که یک همشهری پیدا کنیم، زود «اُخت» می شویم و در نتیجه کارها رو به راه می شود! با همان لهجه آذری پرسید: «چه خار کردی؟» من که همشهری پیدا کرده بودم، دل و جرئت پیدا کردم و گفتم: «دوستان شما در قم کار و کاسبی ندارند و هر روز یک عده از ماها را دستگیر میکنند و میفرستند تهران. دیشب هم سرهنگ مولوی آمده بود سراغ ما و می گفت: باید مرا تحویل شما بدهند که از من پذیرایی شود!» خندید و گفت: «ایلَدَ! غلط کردی که گفتی! او که رئیس اینجا نیست!» البته منظورش این بود که سرهنگ مولوی غلط کرده که این حرف را زده! او که رئیس اینجا نیست. 

غیر از بنده، آقای جهانتاب و نبوی را هم به زندان قزل قلعه تهران آورده بودند. در آنجا در بند یک، شادروان داریوش فروهرِ همیشه در زندان را دیدم. در بند دو هم همه دستگیرشدگان حوزه علمیه قم و افرادی چون مرحوم حاج مرتضی تجریشی و چند معلم یا عضو حزب توده که حدود 20 نفر می شدند، زندانی بودند. در بند دو آقای صادق خلخالی را دیدم. به تقلید از ساقی پرسید: «چه خار کردی؟» معلوم شد که ساقی این سؤال را از همه پرسیده است! 

آقای هاشمی و آقای گلسرخی را از بند دو بیرون بردند. وقتی پرسیدم، گفتند که آنها را به انفرادی برده اند. آیت الله انواری و سایر اعضای دستگیرشده مؤتلفه هم در بندهای انفرادی بودند. چند روز بعد، از سرباز ترک زبانی که غذای بخش عمومی را میدآورد و برای انفرادی ها هم غذا می برد، از حال آقای هاشمی و آقای گلسرخی پرسیدم. اول نمی خواست حرف بزند، ولی وقتی با او به زبان ترکی حرف زدم و فهمید همشهری هستیم، نطقش باز شد و قول داد که از آنها خبر بگیرد و برایم بیاورد. چند ساعت بعد در فاصله هواخوری در حیاط زندان، پیش من آمد و گفت آن دوستت را که ریش ندارد، خیلی اذیت کرده و پایش را با اتو سوزانده اند و حالا هم پایش عفونت کرده و او را به بهداری ارتش برده اند! اما آن یکی حالش خوب است. 

**به چه جرمی ایشان را شکنجه دادند؟ چه اعترافی می خواستند بگیرند؟ 

پرویز ثابتی مقام ارشد امنیتی رژیم شاه و مهمترین مسئول کمیته مشترک، در کتاب خاطراتش با عنوان «دامگه حادثه» که چند وقت پیش منتشر شد، ادعا کرده اسلحه ای را که محمد بخارایی با آن منصور را کشت، توسط آقای هاشمی تهیه شده و در اختیار او قرار گرفته بود. برای اینکه ایشان را در این امر وادار به اعتراف کنند، به شدت شکنجه شان دادند و بعد هم به چند سال زندان محکوم کردند. البته بعضی از اعضای محترم حزب مؤتلفه اسلامی هم اخیراً در مصاحبه های خود روی این نکته تکیه و آن را تأیید کرده اند. 

**پس از آزادی چه مسئولیت هایی به عهده ایشان قرار گرفت؟

ایشان پس از آزادی از زندان، همچنان در همه عرصه های مبارزه پیشگام و پیشتاز بود و پس از پیروزی انقلاب هم همیشه فعال بود و مسئولیت های خطیری چون نمایندگی حضرت امام در مسئله دفاع مقدس، ریاست مجلس، ریاست جمهوری، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و ریاست مجلس خبرگان رهبری به عهده ایشان بود. 

**جنابعالی در عرصه های گوناگون با آقای هاشمی ارتباط و تعامل داشتید. از منش فردی و سلوک شخصیتی ایشان چه خاطراتی دارید؟

خاطرات بنده از ایشان که فراوان است اما در این میان به یک مورد که نمایانگر نحوه رفتار و منش اخلاقی ایشان است، اشاره می کنم. مرحوم آقای هاشمی داشت در یک زمین 280 متری موقوفه آستانه حضرت معصومه(س) در قم خانه ای می ساخت که پارکینگ آن بسیار کوچک بود. به ایشان گفتم در این پارکینگ که ماشینی جا نمیگیرد. ایشان گفت ماشین من فولکس است و جا می گیرد! بالاخره یک وقتی، ایشان تصمیم گرفت به تهران بیاید و من هم قصد داشتم ازدواج کنم و لذا خانه خود را در یخچال قاضی به مبلغ 15 هزار تومان فروختم و خانه آقای هاشمی را به 28 هزار تومان خریدم. ایشان 7 هزار تومان به بانک رهنی بدهکار بود که قرار شد اقساط آن را من بپردازم و تتمه بدهی را هم به تدریج پرداخت کنم. 

این قضایا گذشت تا دوره ای که پس از پیروزی انقلاب، ایشان رئیس مجلس شد و دیداری دست داد. از من پرسید: «با آن منزل قم چه کردید؟» جواب دادم: «هنوز هست!» گفت: «چرا سند نمی زنید؟» گفتم: «قولنامه داریم که از نظر من کافی است» گفت: «از نظر من کافی نیست، چون اولاً موقعی که فهرست دارایی و املاک مسئولان نظام را بخواهند، این خانه جزو دارایی من محسوب می شود، در حالی که نیست. ثانیاً در صورتی که برایم اتفاقی بیفتد، شما با وراث دچار مشکل می شوید.» حرف حساب جواب نداشت، لذا به دفتر آستانه قم رفتم و سند خانه را به نام خودم زدم. سرانجام هم دو سال پیش برای تکمیل کتابخانه مرکز بررسی های اسلامی که در شهرک پردیسان قم احداث شد، آن منزل را به مبلغ 400 میلیون تومان فروختم که در توسعه و پیشرفت پروژه کتابخانه مؤثر بود. 

**ظاهراً در ماجرای انتصاب شما به سفارت واتیکان از آقای هاشمی قدری دلگیری پیدا کردید. ماجرا از چه قرار بود؟

پس از پیروزی انقلاب، با توجه به شناخت و لطفی که حضرت امام به بنده داشتند، طی حکمی مرا به عنوان نماینده خود در وزارت ارشاد منصوب کردند. بنده هم حقیقتاً طی دو سال مسئولیت مطبوعات و تبلیغات خارج از کشور به گونه ای خستگی ناپذیر کارکردم، اما وزیر وقت و سه معاون او ـ که بعدها معلوم شد به کجا وابسته هستند و ظاهراً طرفدار تز «اسلام منهای روحانیت»بودند ـ با وجود سابقه دوستی با بنده، حضور نماینده امام را درکنار خود برنمی تابیدند. ما هم مجبور بودیم به خاطر بقای انقلاب، رفتارهای آنها را تحمل کنیم. 

بالاخره این اوضاع عوض شد و آن وزیر رفت و وزیر بعدی که آمد، اساساً کل وزارت را منحل کرد و در نتیجه اغلب کارمندان به من رجوع می کردند که چه کنند و متأسفانه من هم کاری نمی توانستم انجام دهم، لذا به جماران رفتم و به حاج احمد آقا گفتم که دیگر این وضعیت برایم قابل تحمل نیست و می خواهم استعفا کنم. حاج احمد آقا گفت: «استعفا از نمایندگی امام نه سابقه دارد و نه به صلاح است. شما به جای استعفا بهتر است از وزارت ارشاد دور شوید و به عنوان سفیر به خارج از کشور بروید!»

از آنجا که بنده از قبل، با مجاهدان الجزایر آشنایی و در زمینه مبارزه با امپریالیسم، از طریق نشر مقالات آنها در ایران همکاری داشتم، آن کشور را انتخاب کردم، ولی بعد از یکی دو هفته شهید رجایی گفت:«به توصیه برخی از دوستان، صلاح دیده شد که به واتیکان بروید، چون شما با مسیحیت آشنایی دارید و برای شناخت بیشتر از این تشکیلات، سفرتان به واتیکان به مصلحت نزدیکتر است.» بعد هم افزود:«منظور از برخی دوستان آقای هاشمی است.»

تازه متوجه شدم ماجرا، ربطی به شناخت بیشتر از مسیحیت توسط بنده ندارد و بنده آنقدر که ضرورت داشت، مسیحیت را می شناختم. قضیه این بود که بعضی از دوستان تمایل نداشتند سفارت مهم و تأثیرگذاری چون الجزایر، در اختیار خودشان نباشد و مرا هم خوب می شناختند که در چارچوب قانون و اختیارات سفیر، قطعاً به تشخیص خود عمل خواهم کرد و چندان تابع دستورات خارج از وزارت نخواهم بود و شاید این موضوع برای آنها قابل تحمل نبود. 

من با توجه به شناختی که از کشور الجزایر و با توجه به ارتباط وثیق و دیرینه ای که با رهبری مجاهدین آنجا در خارج از الجزایر داشتم، مطمئن بودم که بسیار بیشتر از کسانی که قرار بود به آنجا اعزام شوند، مفید خواهم بود و بسیار بهتر از آنها می توانم پیام انقلاب اسلامی را به مردم الجزایر برسانم، اما برای اینکه صدمه ای به انقلاب نوپای اسلامی نخورد و بهانه به دست مخالفان انقلاب نیفتد، سکوت کردم و حرفی هم به کسی نزدم. البته این توصیه هم هیچ وقت باعث نشد عقیده ام نسبت به آقای هاشمی تغییر کند یا از ارادتم به ایشان کاسته شود. هرگز هم این موضوع را به ایشان نگفتم و گلایه هم نکردم. 

**در مقطع کنونی و پس از واقعه ارتحال ایشان، این دوست دیرین را بیشتر با چه خاطراتی به یاد می آورید؟ 

همانطور که عرض کردم، آقای هاشمی رفسنجانی در دوران طلبگی فوق العاده فعال، پرتلاش و کوشا بود. در کنار فعالیت های سیاسی، یک شخصیت برجسته علمی هم داشت. آثاری که از ایشان به جا مانده اند، از جمله کتاب هایی که در زمینه تفسیر قرآن کریم نوشت هاند، بهخوبی جایگاه پژوهشی ایشان را نشان میدهد، منتها چون ایشان همواره در زمینه سیاست فعال بود و مسئولیتهای خطیری را به عهده داشت، وجهه علمی ایشان چندان جلوه نکرد. به علاوه مدیر بسیار زیرک و هوشمندی بود و به همین دلیل هم چه در دوران مبارزه که از پرچمداران نهضت امام بود و چه پس از انقلاب، مسئولیت های مهمی چون فرماندهی جنگ را با شایستگی انجام داد.

با این همه انسان بسیار متواضعی بود و در طول مدتی که با ایشان دوستی داشتم و به بیش از نیم قرن می رسد، هر بار که در دفتر کارش به دیدارش میرفتم، حتی یک بار هم پشت میز خود ننشست و همیشه روی صندلی در کنارم یا روبه رویم مینشست که نشانه ادب، اخلاق انسانی و تواضع او بود. ایشان با صبر، تحمل و درایت فوق العاده، خدمات شایانی به انقلاب اسلامی کرد. 

آخرین بار که با ایشان ملاقات کردم، در باره کسانی که به ایشان تهمت میزدند و سعی می کردند ایشان را ترور شخصیت و تخریب کنند، در پاسخ به سؤال من گفت: «من همه را حلال کرده ام، مگر کسانی که بهعمد دروغ گفتند و مغرضانه تهمت زدند که آنها را به خدا واگذار می کنم.» البته برخی بی مهری هایی که علیه ایشان صورت گرفت، در تاریخ معاصر ما بی سابقه نیست. شهید بهشتی هم از سوی دشمنان و مزدوران مورد هجمه های سنگین بودند. همین طور آیت الله کاشانی، شهید نواب صفوی و دیگران، اما نکته تأسف برانگیز در باره مرحوم آیت الله هاشمی این است که ایشان از سوی برخی خودی ها مورد تهاجم بود، آن هم از سوی کسانی که ادعاهای بزرگ داشتند. 

در این زمینه، برخی از خناسان و دشمنان انقلاب سعی کردند در ارتباط ایشان با رهبری خلل ایجاد کنند که خوشبختانه به دلیل تجربه و درایت ایشان موفق نشدند. در هر حال جای تأسف بسیار است که نظام یکی از چهره های تأثیرگذار و ارزشمندش را از دست داد. بی تردید جای خالی ایشان به این آسانی ها پر نمی شود، همچنان که جای خالی بسیاری پر نشد. 

*منبع: روزنامه جوان، 1395.11.27