در تاریخ، خوانین و حکام کار اصلی خود را حکومت بر رعیت می دانستند. اما وقایعی که در دو سه قرن اخیر در جهان رخ داد، چهره جدیدی از سیاست را ترسیم کرد. رعایا «مردم» و «شهروند» شدند و در سیاست نقش مستقیم پیدا کردند.
روزنامه همدلی در گفت و گو با کارشناسان، نوشت: در تاریخ، خوانین و حکام کار اصلی خود را حکومت بر رعیت می دانستند. اما وقایعی که در دو سه قرن اخیر در جهان رخ داد، چهره جدیدی از سیاست را ترسیم کرد. رعایا «مردم» و «شهروند» شدند و در سیاست نقش مستقیم پیدا کردند.
در این گفت و گو آمده است: همراه با نقش پیدا کردن مردم در سیاست، «افکار عمومی» هم راهش را در ادبیات سیاسی باز کرد و نحوه مواجهه با افکار عمومی، واکنش ها و مطالبات آن برای سیاسیون به مسئله تبدیل شد. نمود این مسئله در جامعه ایران را می توان در فیش های حقوقی، املاک نجومی و حتی حادثه ساختمان پلاسکو مشاهده کرد.
** اولین عذرخواهی سیاستمداران از مردم
سیاستمداران وطنی طی ماه های گذشته با رویدادهایی دست و پنجه نرم کردند که بدون واکنش افکار عمومی نماند. نمونه این رخدادها ماجرای فیش های حقوقی بود که افکار عمومی را به خود مشغول کرد. با این حال دولت حسن روحانی اعلام کرد که هنگام بروز خطا، در عذرخواهی از مردم لکنت ندارد. وزیر اقتصاد نیز در رابطه با فیش های حقوقی علنا از مردم عذرخواهی کرد. فارغ از نحوه عملکرد حسن روحانی و دولتش، او نخستین دولتی را داشته که در واکنش به افکار عمومی حاضر به عذرخواهی شده است. نمونه دیگری از این واکنش ها، استعفای مدیر عامل راه آهن پس از برخورد دو قطار مسافرتی در سمنان بود.
** نه استعفا، نه عذرخواهی
از آن پس افکار عمومی به مسائل دیگری همچون پرونده املاک نجومی و همچنین حادثه پلاسکو واکنش نشان داده است. در ماجرای املاک نجومی که پای مسئولان شهرداری به میان آمده بود نه تنها هیچ کسی عذرخواهی نکرد، بلکه بازداشت یاشار سلطانی، خبرنگار منتشر کننده اسناد این پرونده دوباره با واکنش افکار عمومی همراه شد. فروریختن ساختمان پلاسکو در آخرین روز دی ماه اما افکار عمومی را بیش تر از هر پدیده دیگری به خود جلب کرد. افکار عمومی در این حادثه ضمن تجلیل از آتش نشانان جان باخته، خواستار استعفای شهردار تهران شد. با این حال نه تنها از استعفای محمدباقر قالیباف خبری نشد بلکه شهردار با حضور خود در صحن مجلس حتی باز هم عذرخواهی نکرد. خودداری شهردار تهران از عذرخواهی موج انتقادات به او را افزایش داد و تعدادی از نمایندگان مجلس هم به جمع منتقدین اضافه شدند. جدا از این رخدادها تفاوت مواجهه سیاستمداران با افکار عمومی خود سوال برانگیز است. در این باره عبدالله ناصری، استاد دانشگاه و رحیم محمدی، جامعه شناس به سوالات همدلی پاسخ می دهند.
** یک آموزه بنیادی: قدرت می تواند زندگی انسان را تباه کند
عبدالله ناصری، استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب به همدلی می گوید: ساده ترین واکنش یک سیاستمدار در رخداد تلخی که به حوزه مدیریت او مربوط می شود پوزش از افکار عمومی است.
به اعتقاد این استاد دانشگاه، یکی از بنیادی ترین آموزه ها در حوزه قدرت این است که قدرت می تواند انسان را تباه کند. اگر کسی که به قدرت می رسد این باور را داشته باشد، اگر خطایی از او سر بزند به عنوان یک واکنش از عذرخواهی استفاده می کند. اما اگر کسی این باور را نداشته باشد و احساس کند پشتوانه های قدرت او آنقدر قوی هستند واکنشی به عنوان عذرخواهی در از او بروز پیدا نمی کند. همانطور که در ماه‌های گذشته شاهد بودیم دولت در پرونده حقوق های نجومی از مردم عذرخواهی کرد، اما شهرداری به خاطر املاک نجومی و حادثه پلاسکو از این کار خودداری کرد.
** رهبران پس از همه غذا می‌خورند
این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه «آیا سیاستمداران همیشه و در همه جا باید به افکار عمومی تن دهند؟» می گوید: در پاسخ به این سوال می خواهم به جمله‌ای از «سایمون سینک» اشاره کنم. سینک می گوید: «رهبران پس از همه غذا می خورند» این جمله عنوانی از کتاب این مردم شناس است. این یعنی رهبران به مطالبات عمومی که ناشی از یک خرد جمعی است، تن در می دهند و لااقل به آن بی اعتنا نیستند.
ناصری ادامه می دهد: اگر بخشی از جامعه به چنین ضرورتی برسد که مثلا رئیس جمهور باید وزیری را برکنار کند، مقام مسئول باید به چنین کاری تن دهد.
ناصری می گوید: اگر مسئول خطاکننده به این اعتقاد داشته باشد که قدرت می تواند او را تباه کند، خودش عذرخواهی می کند. اگر این مقام مسئول حاضر به عذرخواهی نشود مقام مافوق او باید به این خواسته پاسخ دهد. ناصری معتقد است اصولا افکار عمومی مطالبه احساسی و غلطی ندارد، مگر اینکه از ناحیه رقبای سیاسی یک فضاسازی عمومی صورت بگیرد.
او می‌گوید: در چنین حالتی فرد بر مسند نشسته هوشمند می تواند سره از ناسره یا افکار عمومی از فضاسازی رقیب را تشخیص دهد.
ما در جهان توسعه یافته بارها دیده ایم که حادثه ای رخ داده که در مقایسه با حوادث کشور ما کوچک است. با این حال یک مقام ارشد که باید مدیر میانی را عزل کند، خودش تن به کناره گیری می دهد. این به خاطر باور و آموزه تربیتی است که در ذهن این مقام مسئول ملکه شده است. این نوعی تعلیم رفتاری هم در نهاد حاکمیت و هم در نهاد اجتماعی است. به این ترتیب یک سیاستمدار هوشمند می تواند تشخیص دهد مطالبه افکار عمومی ناشی از خرد جمعی است یا از فضاسازی رقیب برآمده است.
** عده ای فکر می‌کنند باید افکار عمومی را هدایت کنند
رحیم محمدی معتقد است که یکی از علت های اینکه رویارویی سیاستمداران با افکار عمومی متفاوت است، به دوگانگی ساختار سیاسی برمی گردد. این جامعه شناس می گوید: بخشی از ساختار سیاسی ما پیروی از افکار عمومی را مجاز می داند. این بخش بیشتر مربوط به قوه مجریه است که در این بخش اعتقاد می رود دولت برآمده از افکار عمومی و ملت است و باید نظر و فکر مردم مستقیما در تصمیمات نظام سیاسی اثر بگذارد.
محمدی ادامه می‌دهد: برخلاف آن بخش دیگری از ساختار عمومی همراهی با افکار عمومی را مناسب پایه های اصولی خود نمی داند. این بخش دوم فکر می کند افکار عمومی را باید هدایت، کجی های آن را راست کند و آن را به سعادت برساند. بنابراین این بخش عمده ای از این مسئله است. وقتی ما این دو نوع نگاه را داشته باشیم، نحوه مواجهه با افکار عمومی هم دوگانه خواهد بود.
این استاد دانشگاه می گوید: شهرداری تهران هم از آن ساختارهایی است که با رای اعضای شورای شهری انتخاب می شود که مردم آنها را انتخاب می کنند. به همین دلیل شهرداری هم باید به افکار عمومی ارج بنهد.
محمدی معتقد است: باید ساختارها و نهادهایی را که در رفتار شهرداری تاثیرگذارند، تحلیل کرد. بیشتر رفتار شهرداری تهران در ارتباط با کنش گران سیاسی است که رفتار او را تایید می کنند وگرنه قاعدتا شهرداری تهران باید در جهت موافق افکار عمومی رفتار کند.
** بعضی افکار عمومی را توطئه می دانند
این استاد دانشگاه می گوید: علاوه بر اینها موضوع دیگری که باید در ارتباط با نظام سیاسی و افکار عمومی مطرح است این است که گاهی خوانش افکار عمومی در ایران یک خوانش توطئه ای است. به این معنا که افرادی همواره فکر می کنند افکار عمومی پدیده ای توطئه گونه است. این موضوع نیز خود در مواجهه با افکار عمومی تاثیر دارد.
این جامعه شناس اضافه می کند: یکی دیگر از تحلیل هایی که می توان در بعضی افراد مشاهده کرد این است که بعضی رسانه ها برآمده از افکار عمومی مردمی نیستند. بلکه محتوای آنها توطئه هستند و تنها نامشان افکار عمومی است. لذا باید بر این تحلیل نیز تامل داشت، اما روش هایی هم وجود دارد که بتوان بین افکار عمومی حقیقی و افکار عمومی که برخی آن را توطئه می دانند تفاوت قائل شد و آن دو را تشخیص داد.
*منبع: روزنامه همدلی، 1395.11.16
نظر شما
