وادی به وادی، در پی برادر

حضرت فاطمه معصومه(س)، در حالی که 6 یا 7 ساله بود، پاسخ پرسش‌ها را نوشت و آنها را روانه کرد. وقتی امام کاظم(ع) به منزل بازگشت و ماجرا را شنید، بسیار خوشحال شد و با مهربانی فرمود:«فداه ابوها؛ پدرش به فدایش!»

** بانوی محدث

نام حضرت معصومه(س) در زمره بانوان محدث نیز قرار دارد. روایاتی را که از ایشان نقل شده‌است، می‌توان در کتاب‌های علمای شیعه و اهل‌سنت یافت. به عنوان نمونه، «محمد بن محمد جزری»، عالم شافعی مذهب، در کتاب «أسنی المطالب فی مناقب سیدنا علی بن ابی‌طالب(ع)»(صفحات 50 و 51)، روایت غدیر را از سلسله راویانی نقل کرده که یکی از آنها حضرت معصومه(س) است. ایشان این روایت را از عمه خود، فاطمه دختر امام جعفر صادق(ع) شنیده و نقل کرده‌است. 

افزون بر این، مرحوم «شیخ عبدا... بحرانی»، محدث و محقق معروف شیعه، در کتاب «عوالم العلوم والمعارف والاحوال من الآیات والاخبار والاقوال»(جلد 21، ص 364)، حضرت فاطمه معصومه(س) را در سلسله راویان حدیث «ألا من مات علی حبّ آل محمد مات شهیدا؛ آگاه باشید! هرکس بر دوستی و محبت خاندان رسول خدا(ص) بمیرد، شهید است» ذکر می‌کند؛ حدیثی که از حضرت فاطمه زهرا(س)، دختر گرامی رسول‌خدا(ص)، نقل شده‌است.

** در پی برادر

مورخان برآنند که رسیدن خبر سخت‌گیری مأمون بر امام رضا(ع)، باعث شد خواهر بزرگوارش، حضرت معصومه(س)، مانند تعداد دیگری از برادران امام هشتم(ع)، از مدینه به سوی مرو هجرت کند. درباره وقایعی که طی این مهاجرت‌ها روی داده است، اطلاعات کاملی در دست نیست و آنچه درباره سفر حضرت معصومه(س) نیز در منابع تاریخی وجود دارد، به طور عمده در باره نحوه ورود ایشان به قم و رحلت آن حضرت در این شهر است. 

این موضوع در کتاب ارزشمند و قدیمی «تاریخ قم»، اثر «حسن بن محمد قمی اشعری» از نوادگان «سائب بن مالک اشعری کوفی»(از یاران مختار ثقفی)، مورد اشاره قرار گرفته است. «حسن بن محمد قمی» در کتاب خود، که آن را در حدود سال 378 هـ.ق به رشته تحریر درآورده‌است، می‌نویسد:«دیگر از سادات حسینیّه، از فرزندان موسی بن جعفر علیهما السّلام که به قم آمدند، فاطمه بود، دختر موسی‌بن‌جعفرعلیهماالسلام. چنین گویند بعضی از مشایخ قم که چون امام علی بن موسی‌الرّضا علیهما السّلام را از مدینه خارج کردند تا به مرو رود، از برای عقد بیعت به ولایت عهد، برای او فی سنة مأتین«در سال 200»، خواهر او، فاطمه بنت موسی‌بن‌جعفرعلیهم‌السّلام، در سنه احدی و مأتین«سال 201»، به طلب او بیرون آمد؛ چون به ساوه رسید، بیمار شد؛ پرسید که میان من و شهر قم، چقدر مسافت است؟ او را گفتند که ده فرسخ است. خادم خود را بفرمود تا او را بردارد و به قم برد. 

خادم او را به قم آورد و در سرای موسی بن خزرج بن سعد اشعری فرود آمد و نزول کرد و روایت صحیح و درست آن است که چون خبر به آل سعد رسید، همه اتفاق کردند که قصد دیدار سَیِّدَتی[بانو] فاطمه کنند و از او درخواست نمایند که به قم آید. از میان آنها، موسی بن خزرج، تنها، هم در آن شب بیرون آمد و چون به شرف ملازمت سَیِّدَتی فاطمه(س) رسید، زمام ناقه او بگرفت و به جانب شهر بکشید و به سرای خود، او را فرود آورد و هفده روز در حیات بود. 

چون او را وفات رسید، بعد از تغسیل و تکفین و نماز موسی بن خزرج، در زمینی که او را به بابلان«مکانی در شهر قم» بود، آنجا که امروز روضه مقدسه اوست، دفن کرد و بر سر تربت او بوریاها«حصیرها» سایه ساخته بودند تا آن گاه که زینب، دختر محمد بن علی الرضا علیهم السلام، این قبه بر سر تربت او بنا نهاد.»

ظاهراً خاندان سعد، از شیعیان کوفه بودند که سال‌ها قبل به قم آمده و در آن‌جا ساکن شده بودند. «حسن بن محمدقمی» در ادامه به واقعه‌ای که در مراسم تدفین حضرت معصومه(س) روی داده‌است، اشاره می‌کند و می‌نویسد:« از جانب رمله[بیابان و شنزار] دو سوار برآمد، دهان‌ها بسته و روی به این مردم نهادند. 

چون به نزدیک پیکر مطهر فاطمه(س) رسیدند، از اسب فرود آمدند و بر آن نماز گزاردند و در سرداب رفتند و آن حضرت را دفن کردند، پس از سرداب بیرون آمدند و برنشستند و برفتند و هیچ‌کس را معلوم نشد که آن دو سوار که بودند.» این واقعه را «محمدحسین ناصرالشریعه» هم در کتاب «تاریخ قم یا حریم مطهر بانوی عالیقدر، حضرت فاطمه معصومه(س)»، به نقل از «حسین بن علی بن بابویه»، برادر «شیخ صدوق» و از محدثان نامی شیعه، نقل کرده و مرحوم «شیخ علی نمازی» نیز در کتاب «مستدرک سفینة البحار» آن را آورده است.

** مقام والای زائران کریمه اهل‌بیت(ع)

درباره زیارت این بانوی عالی‌مقام، روایات فراوانی از ائمه(ع) نقل شده‌است. «علامه مجلسی» در جلد 48 کتاب «بحارالانوار» روایتی را به نقل از «شیخ صدوق» در کتاب «ثواب الاعمال» و «العیون» ذکر کرده است که:«از امام ابوالحسن‌الرضا(ع) درباره «مقام» خواهرش، فاطمه، دختر موسی بن جعفر(ع) پرسیدند. فرمود: هرکس او را زیارت کند، جایگاه او بهشت است.» «علامه مجلسی» در ادامه این حدیث، آورده‌است:«در کامل‌الزیارات«اثر ابن‌قولویه قمی در قرن چهارم هجری قمری» نیز مانند این حدیث وجود دارد. همچنین، در این کتاب، با اسناد مختلف، از امام جواد(ع) نقل شده‌است که فرمود: هر فردی که عمه مرا در قم زیارت کند، بهشت جایگاه اوست. 

علامه مجلسی می‌گوید:در مزارالبحار دیدم که از بعضی کتاب‌های زیارت، روایت شده است از علی بن ابراهیم و او از پدرش و او از سعد که امام رضا(ع) از وی پرسید: ای سعد! نزد شما قبر یکی از افراد خاندان ماست. پاسخ داد: فدایت شوم، قبر خواهرتان، فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) را می فرمایید؟ فرمود: بله، هر کس با معرفت به حقش، او را زیارت کند، بهشت جایگاه اوست ... از امام صادق(ع) روایت شده‌است که برای خدا حرمی است و آن در مکه است و برای رسولش حرمی است که آن در مدینه است و برای امیرالمؤمنین(ع) حرمی است و آن در کوفه است و برای ما نیز، حرمی است و آن در قم است و در آن بانویی از فرزندان من دفن می‌شود که نام او فاطمه است. هرکس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود. 

امام صادق(ع) این سخن را زمانی فرمود که هنوز امام موسی کاظم(ع) به دنیا نیامده بود.» «علامه مجلسی»، روایت امام صادق(ع) در باره ثواب زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه(س) در شهر قم را از کتاب «تاریخ قم»، اثر «حسن بن محمد قمی اشعری» نقل کرده‌است.حضرت معصومه(س)، بانوی باکرامتی که از سوی برادر بزرگوارش، امام رضا(ع)، به این صفت ملقب شده‌بود، روز دهم ربیع‌الثانی سال 201 هجری قمری، در شهر قم رحلت فرمود.

*منبع: روزنامه خراسان، 1395.10.20