برنامه های تحول در جامعه عشایری

جامعه عشایری به عنوان یکی از جوامع سه گانه کشور در کنار جامعه شهری و روستایی همواره نقش بارز و تعیین کننده ای در سرنوشت سیاسی و حیات اقتصادی کشور دارد به طوری که این قشر در دولت یازدهم بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

به گزارش  ایرنا، جامعه عشایری پس از جامعه شهری و روستایی، سومین جامعه رسمی کشور است که با توسعه شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها، ظرفیت جامعه روستایی و عشایری کمرنگ شد. 

از این رو، دولت یازدهم می کوشد با شناسایی و بهره گیری از ظرفیت های این جامعه رشد و توسعه اقتصادی را سرعت بخشد. 

چندی پیش «حسن روحانی» رییس جمهوری دولت یازدهم، در همایش روز ملی روستا و عشایر تاکید کرد روستاییان و عشایر پایه ها و ریشه های اصلی زندگی اجتماعی به شمار می روند و گفت: روستاییان و عشایر به عنوان مدافعان غیور از مرزهای کشور و مرزهای فرهنگی- اعتقادی این سرزمین و مدافعان در دوران نهضت و انقلاب اسلامی و غیور مردم مبارز در هشت سال دفاع مقدس می دیدیم، می بینیم و می شناسیم.

وی افزود: آمارها نشان می دهد جمعیت روستایی کشور کمتر از 30 درصد و به معنای تاسف و ادامه مهاجرت از روستا به شهرهاست و باید تلاش کنیم مهاجرت روستا به شهر متوقف و مهاجرت معکوس در آینده آغاز شود اما برای این کار باید مشکلات روستاییان و عشایر را حل و فصل کنیم.

روحانی اضافه کرد: دولت یازدهم بار سنگینی را نسبت به روستاییان و عشایر بر دوش خود احساس می کند و در سه سال گذشته دولت برای توسعه روستایی همه تلاش خود را کرده است اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد و این فاصله برای حراست از روستاها، حفظ فرهنگ روستایی، تقویت تولید در روستا، جلوگیری از مهاجرت و رفع مشکلات آینده شهرها باید با جدیت مورد توجه همه دولتمردان قرار گیرد.

وی گفت: در این مدت با ایجاد آموزش و پرورش در روستاها، بهداشت و درمان، آب، برق و ارتباطات، مسکن و نوسازی شرایط روستاییان و عشایر بهتر شده که این به معنای آن است که دولت در حد توان، همه امکان خود را برای توسعه روستاهای کشور و شرایط زندگی عشایر به کار گرفته است.

رییس سازمان امور عشایری کشور نیز چندی پیش به احیای دوباره شورای عالی عشایر پس از 10 سال در دولت یازدهم (در سال 1393) اشاره کرد و گفت: اقدام های این شورا همسو با خدمات رسانی به این قشر مولد و تلاشگر است. 

به گفته «کرمعلی قندالی»، شورای عالی عشایر کشور از سال 1383 تعطیل شده بود اما اکنون طرح های خوبی مانند بهداشت و درمان، خدمات آموزشی و ارتقای شاخص های انسانی جامعه عشایری کشور در شورای عالی عشایر تصویب شده است. 

رییس سازمان امور عشایر گفت: امسال دو هزار میلیارد ریال اعتبار در قالب تسهیلات با سود کم از سوی دولت به جامعه عشایر کشور اختصاص یافت. 

به گفته وی، پارسال نیز در این زمینه یک هزار میلیارد ریال با سود چهار درصد و برگشت پنج ساله به عشایر کشور اختصاص یافت که بین استان ها توزیع و جذب شد. 

وی افزود: امروز جامعه عشایر کشور هیچ معوقه ای ندارد و بیش از 98 درصد وام های پارسال از سوی این قشر پرداخت شده است. 

قندالی اضافه کرد: تا آخر امسال 220 دستگاه خودرو شامل 120 خودرو وانت کمک دار و بقیه تانکر به ناوگان ترابری سازمان عشایر در کشور اضافه می شود. 

وی درباره بیمه دام و بیمه اجتماعی عشایر اعلام کرد: بیمه دام و بیمه اجتماعی از مهمترین موارد جامعه عشایر است که با جدیت در دستور کار قرار دارد؛ به طوری که تاکنون از 200 خانوار عشایر در کشور 55 هزار خانوار زیر پوشش بیمه اجتماعی قرار گرفته اند. 

وی محافظت از منابع طبیعی را یکی از اقدام های مهم اقتصاد مقاومتی برشمرد و اضافه کرد: عشایر در این زمینه نقش مهم و موثری دارند؛ بنابراین استفاده از انرژی خورشیدی در امور عشایر در دستور کار قرار دارد. 

وی اضافه کرد: در این زمینه تفاهمنامه ای با وزارت نیرو داشتیم که تا 40 سال آینده همه سامانه های عشایر کشور به انرژی خورشیدی متصل می شود. 

** اقدام های صورت گرفته

طبق آمارها از آغاز دولت یازدهم تاکنون (سال 1392 تاکنون) میزان برخورداری عشایر کشور از شاخص های توسعه عبارت است از: 

198 هزار و 335 هزار مترمکعب آب آشامیدنی بهداشتی، 110 هزار و 790 کیلومتر راه دسترسی، 133 هزار و 200 کیلومتر راه با روکش شنی، 110 هزار و 135 کیلومتر راه با روکش آسفالت، 128 هزار و 700 کیلووات ساعت برق، 105 هزار و 600 باب خانه بهداشت، 107 هزار مرکز آموزش ابتدایی، 65 هزار و 215 مرکز آموزشی متوسطه، 217 هزار و 900 مرکز سوخت فسیلی، 18 هزار و 200 مرکز ورزشی، 286 هزار و 500 دسترسی به مخابرات و برخورداری از 152 هزار و 350 باب مسکن قشلاقی و 38 هزار و 584 طرح هادی. 91 هزار و 650 نفر از عشایر نیز در این دوره اسکان بوده است.

در این مدت بخش زیادی از فعالیت های سازمان امور عشایر ایران بر خدمات رسانی به عشایر در قالب برنامه های ساماندهی کوچ و اسکان متمرکز شده است و مطالعات جامع عشایر، طرح عملیات اجرایی اسکان، طرح ارایه خدمات پشتیبانی به کوچندگان، طرح جایگزینی سوخت فسیلی و نیازسنجی ها را انجام داده و نیازهای جامعه عشایری را به سایر دستگاه ها ارایه و مولدهای تولید انرژی پاک را تامین و توزیع بوده است. 

همچنین دولت یازدهم هدف اجرای عملیات عمرانی و زیربنایی اسکان در کانون های توسعه عشایری و تجهیز این کانون ها به خدماتی مانند راه، آب، برق و آماده سازی سایت اسکان در مناطق عشایری کشور را در اولویت قرار داد. 

بنابراین از آغاز دولت یازدهم تاکنون 573 کیلومتر ساخت راه، دو هزار و 27 کیلومتر کانال انتقال آب، 85 کیلومتر آسفالت راه، 170 کیلومتر شبکه برق فشار متوسط، 6 هزار و 610 لیتر بر ثانیه ایستگاه پمپاژ آب، 239 حفر و تجهیز اراضی، 12 هزار و 270 هکتار تسطیح و تجهیز زمین های کشاورزی، 6 هزار و 743 کیلومتر لوله کشی آب آشامیدنی و 290 کانون آماده سازی سایت اسکان اجرایی شده است. 

در اجرای طرح خدمات پشتیبانی به کوچندگان نیز خدماتی همچون ساخت 940 باب آبشخور دام، 670 رشته لایروبی و مرمت قنوات، هشت مورد بندخاکی، 484 دهنه بهسازی چشمه، 150 هزارو 210 آموزش عشایر نفر- روز، 28 هزار و 940 کیلومتر نگهداری راه، یک هزار و 138 کیلومتر راه گشایی و 903 کیلومتر راه عشایری، 318 هزار و 500 خانوار آبرسانی با تانکر، 125 دستگاه سرویس بهداشتی، 91 حلقه حفر چاه، 14 هزار و 61 مترمکعب آب انبار، 56 مورد تاسیسات خدمات عشایری و 6 هزار و 100 مترمربع انبار علوفه و 76 دهنه پل ارایه شده است. 

همچنین جایگزینی سوخت فسیلی و انرژی های نو افزون بر تامین سوخت مورد نیاز عشایر از بوته کنی و قطع درختان جلوگیری می کند و حفظ منابع طبیعی و نیز افزایش سطح رفاه خانوارهای عشایری را به دنبال دارد. 

در این طرح 29 جایگاه ذخیره و توزیع مواد نفتی، 30 جایگاه ذخیره و توزیع گاز مایع، 14 دستگاه خرید و تجهیز خودروی سوخت رسان و 19 هزارو 300 آموزش و ترویج لوازم گازسوز و نفت سوز، 8 دستگاه اجاق خورشیدی، 3 هزار و 270 دستگاه فانوس خورشیدی 503 دستگاه مولد انرژی خورشیدی و 237 دستگاه آبگرمکن خورشیدی ساخته شده است. 

همچنین به منظور مدیریت و تامین حداقل خدمات به عشایر و حضور همه دستگاه های اجرایی مرتبط برای ارایه خدمات در مناطق عشایری آیین نامه ساماندهی عشایر در سال 1384 توسط دولت تصویب و ابلاغ شد که از زمان تصویب این آیین نامه تاکنون خدمات بسیار ارزشمند و قابل توجهی توسط دستگاه های اجرایی وزارتخانه های جهاد کشاورزی، آموزش و پرورش و نیرو به عشایر ارایه شده است.

در این زمینه در سال 1392، 2 هزار و 709 پروژه با اعتبار 2 هزار و 248 میلیارد ریال تصویب شد که تاکنون 97 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و 31 هزار و 600 خانوار را از این طرح بهره مند شده اند. امسال نیز دو هزار و 540 پروژه با اعتبار 11 هزار و 449 میلیارد ریال کلید خورد که 49 هزار و 824 خانوار از اجرای این طرح ها بهره مند می شوند.

تشکل های عشایری در ارایه خدمات به عشایر نقش بسزایی دارند و توانمندسازی آنها برای در اختیار قراردادن خدمات پشتیبانی تولید از قبیل تامین نهاده ها بازاریابی محصولات تولیدی عشایر از اهمیت زیادی برخوردار است. 

در طرح پرواربندی دام عشایر با اصلاح و افزایش بهره وری زنجیره تولید سالیانه حدود 9 میلیون واحد دامی از دام عشایر وارد بازار مصرف می شود که پنج میلیون واحد آن زیر سن یک سال است و بخش قابل توجهی از گوشت قرمز مورد نیاز کشور (حدود 25 درصد) را تامین می کند. 

سازمان امور عشایری به منظور ساماندهی و افزایش بهره وری این بخش از تولیدات عشایری طرحی را با نام زنجیره تولید گوشت قرمز دام عشایر تنظیم و در سال 1391 در دو استان به طور آزمایشی با 100 میلیارد ریال تسهیلات، در سال 1392 در 10 استان با تسهیلاتی به مبلغ 117 میلیارد ریال و در سال 1394 در 19 استان با یک هزارو 230 میلیارد ریال تسهیلات اجرا کرد که به پروارسازی بیش از 730 هزار راس دام و افزایش تولید 9 هزارتن گوشت قرمز منجر شد که افزایش متوسط درآمد سالیانه معادل 55 میلیون ریال را برای بهره برداران به همراه داشته است. 

ایجاد تعادل نسبی بین دام و مرتع، کنترل قیمت دام مازاد عشایر، جلوگیری از زیان ناشی از فروش اجباری دام به واسطه ها، ایجاد اشتغال متناسب با شیوه زندگی و منطبق با منابع درآمدی خانواده های عشایری، تغذیه صحیح دام و افزایش بازده آنها، کاهش هزینه های ثابت سرمایه گذاری در امر پرواربندی، ترویج تغذیه علمی و صحیح دام و استفاده از مواد کنسانتره ای، افزایش ضریب تبدیل علوفه به گوشت و کمک به اقتصاد خانواده های عشایر از مزایا و دستاوردهای این طرح به شمار می رود.

جامعه عشایری که کمتر از دو درصد جمعیت ایران را تشکیل و در 15 هزار نقطه کشور حضور دارد، میزان تولید و فعالیت های اقتصادی قابل توجه آنان از اهمیت بسیار بالایی در چرخه تولید کشور برخوردار است. 

عشایر کوچنده جمعیتی نظام مند و ساختار اجتماعی مبتنی بر سلسله مراتب ایلی دارند که زندگی آنان مبتنی بر دامداری و حرکت منظم فصلی بین ییلاق و قشلاق برای یافتن چراگاه، تعلیف دام و تامین معاش است. 

براساس آخرین سرشماری عشایر کوچنده کشور در تیرماه 1387، یک میلیون و 186 هزار و 398 نفر در 212 هزار و 772 خانوار، 104 ایل، 552 طایفه مستقل و 19 هزار و 840 رده کوچک ایلی، جمعیت عشایری را تشکیل می دهد. 

در واقع عشایر با در اختیار داشتن بیش از 24 میلیون واحد دامی و 38 درصد مراتع کشور توانسته اند افزون بر 20 درصد گوشت قرمز، پنج درصد محصولات کشاورزی و 35 درصد صنایع دستی کشور را تولید کنند که همین امر نشان می دهد این گروه افزون بر حفظ مرزهای کشور، نقش بارزی در تولیدات دامی و لبنی کشور ایفا می کنند.