روزنامه اطلاعات در صفحه گزارش به بررسی گرافیک تجاری و نقش پر اهمیت آن در صنعت بسته بندی پرداخت و نوشت: گرافیک فرهنگی در ایران همواره بیش از گرافیک تجاری، مورد توجه طراحان گرافیک بوده است.
در این گزارش که بخش دوم و پایانی آن در شماره سه شنبه 27 مهر 1395 هجری خورشیدی به قلم مریم نظری منتشر شد، آمده است: همیشه طراحی پوستر یا مثلاً طراحی جلد کتاب و نشریات یا حتی صفحه آرایی و طراحی نشان، برای طراحان ارزشمند تر و محترم تر از طراحی بسته بندی کالاهای تولیدی و مواد مصرفی روزانه به شمار آمده است و اغلب طراحان گرافیک، فعالیت در عرصه گرافیک فرهنگی را دارای تشخص بیشتری نسبت به کار در زمینه گرافیک تجاری می پنداشتند و می پندارند.
اگر به دقت بنگریم، این رویه و پنداشت نادرست از دوره و مراحل آموزشی در هنرستان ها، دانشگاه ها و دانشکده های هنری به هنرجویان و دانشجویان القاء می شود. از این مراحل است که آموزش ها، بیشتر بر پایه گرافیک فرهنگی برنامه ریزی می شود و دانشجویان به آن سویی هدایت می شوند که تمرین های و پروژه های درسی شان را بر اساس موضوع های فرهنگی به انجام برسانند.
** بسته بندی و گرافیک تجاری
در رشته گرافیک دانشکده های هنری، به طور مشخص واحدی به نام «بسته بندی» وجود ندارد و به این شاخه از گرافیک به صورت گذرا و فقط در حد معرفی بسته بندی پرداخته می شود، حتی هیچ منبع و کتاب درسی- آموزشی مشخصی که تألیف یا ترجمه شده باشد، به دانشجویان معرفی نمی شود، چون اصلاً چنین کتابی که عمدتاً به تمامی وجوه بسته بندی به عنوان مهم ترین بخش گرافیک تجاری پرداخته باشد، در بازار کتاب ایران وجود ندارد و مترجمان ضرورتی به ترجمه کتاب هایی از این دست نمی بینند.
این گونه است که صنعت بسته بندی در دانشگاه ها به صورت انتقال تجربیات اساتیدی که قبلاً در این زمینه کارهای عملی کرده اند، به شیوه های سنتی و سینه به سینه به دانشجویان آموزش و انتقال داده می شود، بدون این که این آموخته ها منطبق با دانش روز دنیا شده باشد.
جالب اینجاست که تمامی این روند بی اعتنایی و بی توجهی به صنعت بسته بندی در حالی اتفاق می افتد که کاربردی ترین بخش گرافیک در بازار کار، همانا اختصاص به «بسته بندی» دارد، چرا که بسته بندی همواره با کالاهای تولیدی و مواد مصرفی هرروزه خریداران و مصرف کنندگان در ارتباط است و به همین دلیل طراحان گرافیک به طور مداوم، باید در پی خلق طرح های جذاب تر و متفاوت تر برای بسته ها باشند تا در رقابت تنگاتنگ کالاها و بسته بندی هایشان در بازار را بتوانند همواره سربلند بیرون بیایند.
از سوی دیگر، چه بسا بسته بندی ها به عنوان طرح های گرافیک تجاری نسبت به آثار طراحی شده درگرافیک فرهنگی، در فرهنگ دیداری مردم و جامعه نقش بسزاتری داشته باشد، چون در ارتباط مستقیم و هرروزه با مردم قرار دارد و تأثیر قوی تر و پررنگ تری روی آنها می گذارد، در حالیکه در آثار مربوط به گرافیک فرهنگی، نخست باید شرایط رو در رویی مردم با آنها فراهم شود. تا تأثیرگذارباشند.
تأسف بارتر این که وقتی فارغ التحصیلان گرافیک می خواهند وارد بازار کار شوند، به دلیل این که در دانشگاه ها بیشتر گرافیک فرهنگی را فراگرفته اند و به آن احاطه یافته اند، همگی به دنبال یافتن کار در مراکز، موسسات و نهادهای فرهنگی هستند، غافل از این که چنین مراکزی پیش از آنها با فارغ التحصیلان قدیمی تر اشباع شده است و این چنین بر اثر چرخه معیوب آموزش دانشگاهی رشته گرافیک در ایران به تعداد فارغ التحصیلان بیکار این رشته سال به سال افزوده می شود، فارغ التحصیلانی که در نهایت از سر فشار بیکاری و ناکارآمدی شان در شاخه های دیگر گرافیک، به مشاغل بی ارتباط با رشته شان تن می دهند.
**کپی های ناشیانه
اما وضعیت در این سو نیز جای بسی تأمل و البته تأسف دارد چرا که با وجود انبوه تعداد فارغ التحصیلان لیسانس و فوق لیسانس گرافیک، می بینیم که همچنان سر بخش گرافیک بسته بندی کشور بی کلاه مانده است و اغلب طراحی ها و چاپ بسته بندی ها، به دست نا اهلانی اداره و انجام می شود که فاقد هرگونه دانش درست و به روز شده در این زمینه هستند.
این افراد بسته بندی هایی را به بازار عرضه می کنند که چیزی جز کپی های ناشیانه از روی ظاهر بسته بندی های خارجی نیستند، کپی هایی که اصول اولیه یک بسته بندی درست و شایسته مانند جای باز کردن بسته، اطلاعات ضروری و لازم روی بسته یا استفاده از مواد مناسب و بهداشتی برای بسته بندی، در آنها رعایت نشده است و همین کاستی ها و سهل انگاری هاست که با وجود ظاهر خوب و شکیل بسته بندی های کپی کاری شده، به تدریج اعتماد مصرف کنندگان داخلی در خرید این گونه از بسته ها را سلب می کند و او را به خرید بسته های کالاهای اصیل خارجی سوق می دهد.
** تأثیر تحریم ها در صنعت بسته بندی
ایمان آل مظفر ـ طراح گرافیک و مدیر و موسس سایت «بسته ها»، تحریم های اقتصادی و سیاسی سال های اخیر را در به وجود آمدن خلاء های موجود در صنعت بسته بندی بی تأثیر نمی داند و می گوید: ما سال ها با این تحریم ها جنگیدیم و نتیجه اش این بود که نتوانستیم فناوری ها روز دنیا را به کشورمان وارد کنیم، که البته این مسأله هم جنبه مثبت و هم جنبه منفی داشته است. مثبت به این لحاظ که ما متکی به کشورهای بیگانه نشدیم، اما از آن سو چون نتوانستیم این فناوری هارا وارد کشورکنیم، به ضرر ما تمام شده است. حتی الان هم یکی از معضلات عمده تولیدکنندگان نبود دستگاه و مواد مصرفی اعم از کاغذ و مقوا تا انواع پلیمرها و انواع پلاستیک ها است. کمبود و نبود مواد مصرفی، تولیدکنندگان ما را اذیت می کند و اگر بخواهند ماشین آلات وارد کنند، باید سرمایه زیادی داشته باشند و این مسائل فشار زیادی به تولید کنندگان وارد می کند.
** ضرورت سرمایه گذاری در صنعت
مسعود نجات ـ عضو انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، نبود آموزش های بنیادی برای کار کردن در محیط های گروهی و نبود
بهره برداری از نیروهای متخصص را به عنوان یکی از مشکلات صنعت بسته بندی کشور نام می برد و می گوید: معمولا از جانب کارفرما به طراح سفارشی داده می شود و پس از بالا و پایین کردن طرح به صورت کاملا سلیقه ای، بدون توجه به این نکته که طرح مورد نظر آیا توسط یک شخص انجام شده است یا توسط یک گروه متخصص، طرح نهایی در اختیار کارفرما قرار می گیرد و این طرح توسط او برای تولید به موسسات تولیدی و چاپخانه ها ارجاع داده می شود و معمولا با موسسه ای که پایین ترین قیمت را اعلام می کند، بلافاصله قرارداد همکاری بسته می شود که نتیجه کار را از پیش می توان حدس زد.
این در حالی است که برای بسته بندی بسیاری از محصولات، باید از ماشین آلات استفاده شود و طراح بسته بندی باید دانش مربوط به آن را بداند تا در حین طراحی نکات مربوط به این نوع بسته بندی را رعایت کند. نجات، معضل دیگر در این حوزه را بالا بودن هزینه ها ی بسته بندی و پایین بودن کیفیت بسته بندی ها می داند و تصریح می کند: فرسودگی ماشین آلات، نبود دانش فنی لازم و به روز و کمبود نیروی انسانی کارآمد، همگی سد راه تولید بسته بندی های خوب و قابل رقابت با محصولات مشابه خارجی است.
این طراح گرافیک، بی توجهی یا کم توجهی به سرمایه گذاری در صنعت بسته بندی را یکی از خلاء های موجود در این زمینه می داند و می گوید: سرمایه گذاری در صنعت بسته بندی سبب ایجاد ارزش افزوده و صادرات محصولات در بسته بندی های مناسب می شود، می توان محصولاتی مانند خرما، عسل، زعفران و خشکبار را با ارزش افزوده بالا تولید و به صورت صادراتی عرضه کرد، اما در حال حاضر به صورت فله ای به دیگر کشورها صادر می شود و در آنجا با بسته بندی های مناسب و با نام و برند دیگری، با ارزش افزوده بالا فروخته می شوند.
** همکاری گروهی
شهرزاد اسفرجانی ـ کارشناس برنامه ریزی برند، طراحی و بسته بندی نیز یادآور می شود که جستجو در بسته بندی به معنای یافتن یک بسته خوب برای کپی کردن نیست، بلکه به این معناست که سعی کنیم با یادگیری از یک بسته بندی خوب، همان کارها را در حرکت به سوی بازار نهادینه کنیم.
اسفرجانی اظهار می کند: برای رسیدن به یک بسته بندی موثر، فقط به یک نفر طراح گرافیک نیاز نیست، بلکه یک گروه متخصص می تواند برای ما نتیجه ساز باشد. دفتر طراحی بزرگ یا کوچک فرقی نمی کند و موفق ترین پروژه ها از همکاری و رابطه خوب سازمان و طراح به وجود می آید. احترامی که در کار به وجود می آید، موجب توجه به نظرات یکدیگر می شود و همین پیوند میان افراد، انرژی آنها را به سطح بالاتری می رساند و این گونه نیروی بزرگتری را در همکاری ایجاد می کند.
او با بیان این که صرفاً داشتن افراد خلاق در یک گروه تضمینی برای موفقیت نیست، ادامه می دهد: یک گروه، قلب تپنده هر پروژه ای است و عاملی در تولید یک بسته بندی موفق است. طراحی یک بسته بندی، سفری گروهی به سوی کشف یک ناشناخته است. همه افراد موظف اند بیشترین اطلاعات را جمع آوری کنند و در اختیار گروه قرار دهند، چون همه در برابر موفقیت مسئولند.
** اعتماد به دانش تخصصی طراح
بهرام کلهرنیا که در حوزه طراحی گرافیک و هنر مشغول تدریس و فعالیت است، با اشاره به این که گاه سفارش دهندگان سلیقه های شخصی خود را به دانش تخصصی طراح تحمیل می کنند و به آن احترام نمی گذارند، می گوید: وقتی من سراغ یک پزشک می روم پزشک داروهایی را برایم تجویز می کند و من بدون این که بدانم آن داروها چیست و با اطمینان به او، داروهای تجویزی اش را مصرف می کنم. اما وقتی سفارش دهنده سراغ من می آید، من طراح بعد از این همه سال کارکردن باید به او ثابت کنم همان کسی هستم که دانش مناسب را برای انجام پروژه تو دارد.
کلهرنیا ادامه می دهد: البته دانش نسل جوان طراحان ما، دانش مناسبی برای طراحی بسته بندی نیست. نسل جوان طراحان گرافیک ممکن است پوسترهای خوبی بسازند، یا ممکن است کارهای گرافیکی ذوقی خوبی انجام بدهند، اما موارد فنی طراحی بسته بندی مسئولیت های خیلی جدی را روی دوش آنها می گذارد و نظام آموزشی کنونی ما چنین مسئولیت هایی را هیچگاه برای آنها تشریح نکرده است.
** تشکیل سازمان ناظر
این عضو هیأت مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران معتقد است که یکی از قدم های اولیه درراه بهبود وضعیت صنعت بسته بندی کشور، تشکیل سازمان مرجعی است که ناظر بر کار طراحان و فعالیت سفارش دهندگان باشد و با وضع قواعدی مقرر کند که انجمن طراحان گرافیک، طراحانی را که در شاخه بسته بندی دارای مهارت و تجربه اند، در 3 تیپ درجه یک تا3 رده بندی کند و از این سو نیز سفارش دهندگان طراحی بسته بندی را ملزم سازد که به طراحان ماهر معرفی شده از سوی انجمن، مراجعه کنند.
کلهرنیا تشکیل چنین سازمان ناظری را برای جلوگیری از سوء استفاده های طراحان قلابی و آموزش ندیده در زمینه بسته بندی، ضروری می داند و می گوید: در غیر این صورت همچنان بخشی از کالاهای ایرانی با بسته بندی های ایرانی که به خارج صادر می شود، فروش نخواهد رفت و این یعنی زیان اقتصادی به تمامی مملکت! از سوی دیگر، هر کالایی با ریخت خودش سفیر فرهنگی مملکت خویش است و ریخت زشت و نادرست کالاهای ایرانی میان محصولات دیگر در قفسه، نابهنجاری فرهنگی کشورمان را نشان خواهد داد.
امروزه جامعه جهانی به دنبال این است که وقتی یک بسته بندی از کارخانه بیرون می آید، اعلام می کند که من یک بسته هوادار محیط زیست هستم و به پاکیزگی احترام می گذارم یا اعلام می کند من یک بسته بهداشتی هستم و با ریخت و شکل خودش شرایط زندگانی را بهبود می بخشد. اگر یک بسته ریخت زیبا و دلنشینی داشته باشد، من از آن مثل هر انسان شریف دیگری بهره زیبایی شناسانه می برم و این در منش انسانی من اثر می گذارد. در واقع جوامع دیگر مانند جوامع اروپایی متوجه شده ا ند که با ارائه منطقی بسته بندی ها به مثابه ریخت دوم، موفقیت های اقتصادی، اجتماعی و انسانی بدست می آورند.
این در حالی است که جامعه تولیدکنندگان ما فقط به موفقیت های اقتصادی و اینکه محصولات اش به فروش برود، می اندیشد و به پیروزی انسان توجه نمی کند و آن را جزو مسئولیت ها و ضرورت های اصلی و بنیانی کار خودش نمی داند، اینکه مثلاً بسته بندی اش تبدیل به زباله ای تجزیه ناپذیر شد و از چرخه محیط زیست سر در آورد، برایش اهمیتی ندارد.
** تولید بسته های خطرناک
کلهرنیا می گوید: ارگان هایی مثل وزارت بهداشت و درمان و سازمان حفاظت از محیط زیست، باید نظارت بیشتری بر بسته بندی ها داشته باشند تا بخشی از سرمایه گذاری های این وزارتخانه و این سازمان از طریق بسته بندی هایی که سلامت انسانها و همچنین سلامت محیط زیست را به خطر می اندازند، به هدر نرود.
بسته بندی ها می تواند تضمین کننده حافظت از محیط زیست باشد و سازمان حفاظت از محیط زیست باید در این مسیر پیش قدم شود و جلوی استفاده از مواد آلوده ساز در بسته بندی ها را بگیرد. وزارت بهداشت و درمان نیز متعهد است که از تندرستی مردم حمایت کند و هزینه های درمانی را کاهش دهد و یکی از عوامل مهم کاهش هزینه ها نیز نظارت بر بسته بندی درست به لحاظ ریخت و شکل بسته ها و طرز تهیه و مواد به کار رفته در آنها است. مثلا وقتی در بسته بندی جعبه پیتزا از مقوای نامرغوب و بازیافتی استفاده می شود، چنانکه استفاده می شود، باید جلوی آن را بگیرند.
** وب سایت «بسته ها»
ایمان آل مظفر ـ موسس وب سایت و رویداد سالانه «بسته ها» نیز اظهار می کند: اگر بخواهیم جمع بندی از معضلات بسته بندی در ایران داشته باشیم، یکی از این معضلات، نبود توازن در رابطه میان عرضه و تقاضا و دیگری، نبود آموزش صحیح در شناساندن صنعت بسته بندی به طراحان و تولیدکنندگان است که در معضل اخیر، اگر حتی مثلاً تولید کننده ای هم بخواهد شکل بسته بندی کالاهایش را تغییر دهد، متاسفانه طراح ماهری را نمی تواند پیدا کند. اساساً هدف از شکل گیری سالانه بسته بندی که اکنون 2 سال است برگزار می شود، برطرف کردن همین معضل است که زمینه ای را برای ارتباط دادن تولیدکنندگان با طراحان متخصص بسته بندی، فراهم سازد.
آل مظفر درباره تأسیس وبسایت «بسته ها» توضیح می دهد: این وبسایت از سال 1392 فعالیت های خود را شروع کرد و ما در ابتدای کار شروع به یافتن طراحانی متخصص کردیم، به این صورت که یا از طریق انجمن صنفی طراحان گرافیک شناسایی شان می کردیم یا این که بر اساس بسته بندی هایی که دربازار خوب کار شده اند، تولیدکنندگان آن کالاها را می یافتیم و از طریق آنها طراحان این بسته بندی ها را پیدا می کردیم و از آنها برای حضور در وب سایت «بسته ها»، دعوت به عمل می آوردیم تا درآنجا کارشان را به نمایش بگذارند.
آل مظفر از فعالیت های آموزشی و پژوهشی وب سایت «بسته ها» هم خبر می دهد و می گوید: اخیراً بخشی را در وب سایت «بسته ها» ایجاد کرده ایم که در آن، به انتشار مقالات و پژوهش های حرفه ای و دانشجویی در زمینه بسته بندی مبادرت کرده ایم و این اقدام منجر به آموزش درست تر و به روزتر بسته بندی می شود. ما حتی گروه ترجمه و تألیف را در این سایت گردهم آورده ایم تا با ترجمه و تألیف کتابهایی در زمینه بسته بندی کمبود چنین منابعی را برای استفاده طراحان بسته بندی و دانشجویان گرافیک تا حدی برطرف کرده باشیم.
وی با بیان این که سایت بسته ها یک مؤسسه مستقل با فعالیتی مستقل است، اظهار می کند: ما هر سال یکی از وعده هایی مطرح شده در سال اول تاسیس این سایت را عملی می کنیم، مثلاً یکی از وعده ها، برگزاری نمایشگاه جامع بسته بندی بود که سال گذشته اجرایش کردیم و سال قبل ترش هم قول برگزاری مراسم اهدای جوایز به بسته بندی های شایسته را داده بودیم که آن را هم اجرا کردیم آل مظفر در پایان سخنانش می گوید: تمامی خدماتی که وب سایت بسته ها به طراحان و تولیدکنندگان ارائه می کند رایگان است و هیچ طراحی قرار نیست در قبال حضورش در وب سایت و نمایش کارهایش در آن، حق عضویت بپردازد و از آن طرف هم هیچ تولید کننده ای قرار نیست برای رودررو شدن با طراحان این سایت، مبلغی را پرداخت کند و تمامی طراحان می توانند آثارشان را در وب سایت به نمایش بگذارند.
*منبع: روزنامه اطلاعات
نظر شما
