راه نجات سعودی از بحران یمن است

در گزیده ای از این گفت و گو که در شماره سه شنبه 27 مهر 1395 خورشیدی با سفیر اسبق ایران در یمن منتشر شد، می خوانیم: ما به دنبال آتش بس در یمن هستیم! این عبارتی است که عادل الجبیر، معمار مصیبت انسانی که یمن را در خود فرو برده است پس از دیدار با جان کری، وزیر امور خارجه امریکا و بوریس جانسون، وزیر امور خارجه بریتانیا بر زبان راند. وزیر امور خارجه عربستان سعودی گرفتار تبعات سیاسی و اقتصادی جنگ فرسایشی شده که ریاض و نه هیچ کشور دیگری جرقه های آن را زده است.

عادل الجبیر در تازه ترین اظهارات خود که از سر استیصال بر زبان آورده، می گوید که نشانه هایی در خصوص احتمال مهیا بودن فضا برای برقراری آتش بس وجود دارد اما همه چیز به حوثی ها بستگی دارد که اجازه بدهند یمن آزاد شود! عادل الجبیر که حمله به یمن را بدون اجازه سازمان ملل آغاز کرده بود، اکنون می گوید که امیدوار است سازمان ملل بتواند طرفین را وادار به پای میز مذاکره نشاندن کند. وی همچنین ادعا می کند که حوثی ها باید سر عقل بیایند.

تمامی این اظهارات عادل الجبیر در فضایی صورت گرفته است که امریکا و انگلیس می گویند برای برقراری آتش بس منتظر چندهفته نمی شوند و این آتش بس باید به سرعت ظرف امروز و فردا برقرار شود. 

جان کری در خصوص پرونده یمن به خبرنگاران گفت: «آتش بس باید بدون پیش شرط برقرار شود و سپس به پای میز مذاکره برویم. ما برای پایان دادن فوری به آتش بس در یمن به یک نقشه راه نیاز داریم. همه ما موافق این نقشه راه هستیم و این نقشه راه باید در اختیار تمام طرف های درگیر قرار بگیرد و آنها هم بی قید و شرط آن را بپذیرند. همه باید بدانیم که این نقشه راه تنها ابتدایی برای آغاز گفت وگوها است تا همه طرف ها به پای میز مذاکره بازگردانده شوند.»

به گفته جان کری، نماینده های رده بالایی با منصور هادی، رییس جمهور در تبعید و دولت او که در خارج از یمن هستند و همچنین با جریان های حوثی در رفت و آمد هستند. در این باره گفت وگویی با سیداصغر قریشی، سفیر اسبق ایران در یمن داشته ایم که مشروح آن در ادامه می آید.

**در نشست لندن، سه گانه وزرای امور خارجه امریکا، بریتانیا و نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور یمن به صراحت اعلام کردند که آتش بس باید در چند روز و نه چند هفته آتی در یمن برقرار شود. چرا شاهد چنین موضع گیری سریع و فوری در خصوص بحران یمن هستیم؟

دو مساله در این باره مطرح است؛ نخست، بمباران اخیر سالن ترحیم که در صنعا صورت گرفت. پس از این ماجرا، رسانه های سعودی ابتدا گفتند که آن اقدام کار ما نبوده است و علی عبدالله صالح را متهم کردند و گفتند که نیروهای وابسته به او آن اقدام را انجام داده اند. پس از چند روز، سعودی انجام آن بمباران را پذیرفت و گفت که در این باره تحقیقاتی را انجام خواهد داد.

با انتشار گزارش کمیته ای که مسوول تحقیق در این خصوص شده بود منجر به بروز آشفتگی هایی میان دولت عربستان و نیروهای عبدربه منصور هادی شد. براساس آخرین اخبار منتشر شده، رییس سازمان امنیت و رییس ارتش وابسته به منصور هادی، به ریاض فراخوانده شده اند تا توضیحاتی را در این باره ادا کنند. در نتایج منتشر شده کمیته تحقیقات سعودی، آمده است که جنگنده های ائتلاف وابسته به عربستان براساس اطلاعات غلطی که توسط این دو نفر به آنها داده شده است، آن سالن ترحیم را بمباران کرده اند.

براساس آن گزارش، این دو نفر، مسوول تعیین نقاطی هستند که جنگنده های وابسته به ائتلاف باید آنها را بمباران کنند. البته در گزارش آمده است که نیروهای وابسته به علی عبدالله صالح، رییس جمهور پیشین یمن به ارتش و سازمان امنیت وابسته به منصور هادی نفوذ کرده اند و آنها اطلاعات را غلط داده اند. با این حال، در خبرها از برکناری این دو مقام عالی وابسته به منصور هادی صحبت شده و حتی برخی از رسانه ها گفته اند سرلشکر علی محسن، معاون منصور هادی نیز برکنار شده است.

دومین مساله ای که موجب افزایش تلاش ها برای برقراری آتش بس در یمن شده، ادعای ارتش امریکا است که می گویند از مناطق تحت تسلط انصارالله به ناو میسون در دریای سرخ موشک پرتاب شده است. البته ارتش امریکا نیز نسبت به این مساله واکنش نشان داده اما تکرار این نوع حوادث می تواند به بحرانی تر پرونده یمن منجر شود. این دو مساله، مسائل اصلی هستند که موجب شده تا امریکا و انگلیس برای برقراری آتش بس تلاش کنند و بخواهند یک آرامش در آنجا ایجاد شده و مذاکرات سیاسی را دنبال شود.

**جان کری تاکید کرده است که همه طرف ها باید بدون پیش شرط به آتش بس تن بدهند. آیا عربستان سعودی با چنین دیدگاهی از سوی امریکا در مساله یمن موافق است؟ آیا امریکا عربستان را برای چنین مساله ای تحت فشار قرار داده یا تنها یک ژست بین المللی است؟

امریکایی ها چندی پیش نیز در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در جده بر برقراری آتش بس و تشکیل یک دولت وحدت ملی تاکید داشتند. آنها گفتند که با تشکیل دولت وحدت ملی، می توان به سراغ اجرای قطعنامه ٢٢١٦ پیش رفت. این موضع، موضعی است که انصارالله نیز آن را قبول دارد و در مذاکرات کویت نیز آن را مطرح می کرد. 

با این وجود، این طرح مورد رضایت ریاض و همچنین منصور هادی نیست. آنها می خواهند ابتدا انصارالله خلع سلاح شود و بعد به سمت و سوی مذاکره و تشکیل دولت توافقی پیش بروند. با این وجود، عربستان هم اینک در یمن در مخصمه گیر افتاده و جز پذیرش آتش بس چاره دیگری ندارد. در واقع، پذیرش آتش بس راه نجات سعودی از بحران یمن است. این نه تنها به نفع عربستان بلکه به نفع منطقه هم است.

**از حمله ائتلاف سعودی به یمن قریب به یک سال و نیم می گذرد و این در حالی است که در این مدت جامعه جهانی در برابر فاجعه انسانی در این کشور سکوت اختیار کرده بود. چه اتفاق هایی منجر به این قبیل واکنش ها از سوی امریکا و انگلیس شده است؟

البته من سکوت مطلق را قبول ندارم ولی واکنش ها هم در حد انتظار نبوده است. من فکر می کنم اتفاقات رخ داده در دریای سرخ بیشترین تاثیر را در تکاپو افتادن لندن و واشنگتن داشته است. البته برخی از تحلیلگران نیز می گویند این موشک زنی ها به ناوهای امریکایی کار عربستان و ارتش وابسته به منصور هادی است تا این کار موجب شود تا امریکایی ها در این جنگ حضور مستقیم پیدا کنند. بخشی از تلاش های امریکا برای برقراری آتش بس جلوگیری از بحرانی تر شدن وضعیت کنونی و همچنین جلوگیری از توطئه های احتمالی است. افزایش این بحران می تواند به باب المندب و دریای سرخ کشیده شود و امریکا این را نمی خواهد.

**ابعاد حقوق بشری بحران یمن چه تاثیری بر اعمال فشارهای بیشتر بر عربستان از سوی متحدان غربی اش داشته است؟

قطعا ابعاد حقوق بشری بحران یمن در این اعمال فشارها بر ریاض موثر است. ادامه وضعیت نابه سامان یمن مانند کشتارها، گرسنگی، قحطی و آوارگی موجب بحرانی تر شدن وضعیت کنونی خواهد شد. یمن از ابتدا کشوری بود که زیرساخت چندانی نداشت ولی همان مقدار زیرساخت نیز توسط جنگنده های ائتلاف از بین رفته است. اینها مسائلی نیستند که از چشم افکارعمومی پنهان بماند و تاثیر خود را خواهد داشت. به طور مثال، فشارهای حقوق بشری موجب شده تا گروهی از نمایندگان مجلس انگلیس خواستار ممنوعیت فروش سلاح به یمن شوند.

**جان کری از نقشه راهی صحبت کرده است که بتواند مبنای کار در مذاکرات یمن باشد. از سوی دیگر ما شاهد شکست مذاکرات کویت در این خصوص بوده ایم. برخی منابع می گویند که دلیل شکست آن مذاکرات زیاده خواهی سیاسی سعودی بوده است. به شکل خلاصه اصلی ترین دلایل آن شکست را چه می دانید؟

مهم ترین دلیل شکست مذاکرات کویت به خاطر اختلافی بود که میان انصارالله و دولت منصور هادی وجود داشت. نظر انصارالله مبتنی بر آن بود که ابتدا باید دولت وحدت توافقی تشکیل شود و آنگاه او سلاح های خود را به آن دولت تحویل دهد در حالی که دولت هادی معتقد بود که انصارالله ابتدا باید سلاح خود را بدهد، از صنعا خارج شود، ادارات دولتی را به دولت هادی تحویل دهد. آنها می گویند وقتی انصارالله این کار را کرد بعد بیاییم مذاکرات سیاسی را برای تشکیل دولت وحدت ملی انجام دهیم.

**چه ضمانتی وجود دارد که این بار دولت هادی پای میز مذاکره مطالبه های جدیدی را مطرح نکند و بخواهد به تعهداتش پایبند باشد؟

منصور هادی مستقل از ریاض نیست و هرچه ریاض بخواهد او اجرا می کند. با این وجود، بحران یمن آنقدر وضعیت را برای عربستان بغرنج کرده است که ریاض در محافل خصوصی اعلام کرده، حاضر است حتی منصور هادی را کنار بگذارد. با این حال، سعودی خواستار آن است که وضعیت یمن به دوران قبل از بهار عربی بازگردد. نگرانی اصلی آنها نیز ایران است و می خواهند انصارالله از ایران فاصله بگیرد. با این وجود، من فکر نمی کنم آنها مطالبه جدیدی را مطرح کنند، به خصوص آنکه امریکا اصرار به تشکیل دولت توافقی دارد و عربستان چاره ای به پذیرش واقعیات ندارد.

**امریکایی ها در یک نوبت رادارهای الحوثی ها را پس از دو بار حمله موشکی به نزدیک ناو خود در آب های بین المللی هدف قرار دادند. آیا می توان انتظار داشت که در صورت عدم برقراری آتش بس، امریکا بر حجم دخالت نظامی در یمن بیفزاید؟

امریکا علاقه ای برای ورود به جنگ یمن ندارد و این مساله متعلق به امروز نیز نیست. البته آنها از ائتلاف حمایت می کنند ولی مهم ترین حامی شان هستند. کمک های اطلاعاتی و لجستیکی می کنند ولی حاضر به ورود نظامی مستقیم چه هوایی و چه زمینی نیستند. اولویت اصلی آنها در یمن نیز القاعده است.

**در تمامی رسانه های غربی در کنار نام حوثی ها پسوند یا پیشوند مورد حمایت ایران هم می آید. در عالم واقع رابطه میان ایران و حوثی ها تا چه اندازه است؟ آیا ایران اکنون برای برقراری آتش بس می تواند نقشی در اقناع حوثی ها بازی کند؟

حوثی ها شیعه زیدی هستند و ایران نیز شیعه است. این مساله موجب ارتباط عاطفی میان طرفین می شود. حمایت های ایران نیز معنوی است ولی فراتر از این نیست. من کمک نظامی را قبول ندارم و بیشتر اتهامی است که سعودی مطرح می کنند تا بهانه حضور در یمن را داشته باشند. برای حل بحران یمن، اگر بخواهند مانند بحران سوریه، اجلاسی را برگزار کنند و ایران را دعوت کنند، آنگاه تهران می تواند نقش آفرینی کند. 

طرف های غربی ایران را به عنوان یک عنصر تاثیرگذار در منطقه قبول دارند ولی عربستان حضور ایران را نمی پذیرد. اگر کنفرانس و تحرک بین المللی برگزار شود آنگاه ایران می تواند کاری بکند. البته قبلا ایران برای حل بحران یمن، طرحی را داده بود که امریکا آن را قبول داشت و طرح قبلی امریکا شبیه به طرح ما بود.

*منبع: روزنامه اعتماد