آینده روشن ایران در علم نجوم

کتاب «Cosmic Essays» که به مناسبت سال جهانی نجوم منتشر شد یکی از تالیفات هرنشاو بوده که شامل مجموعه مقالاتی درباره ترویج علم نجوم است. هرنشاو عضو کمیته برگزاری مدرسه تابستانی بین المللی نجوم در پژوهشگاه دانش های بنیادی بود که 3 تا 5 شهریور امسال در تهران برگزار شد. وی در فرصت حضور در ایران در سمینارهای مختلف آماتوری و آکادمیک کشور حضور یافت و از مراکز علمی و ترویجی ایران بازدید کرد. هرنشاو در گفت وگو با جام جم از فعالیت های انجمن بین المللی نجوم و فضای دانش نجوم در ایران می گوید.

**چه شد که سفر به ایران را در برنامه های خود قرار دادید؟

مدرسه بین المللی تابستانی نجوم حرفه ای روزهای گذشته با همکاری IAU در ایران با حضور منجمان حرفه ای در مرکز تحقیقات فیزیک و علوم نظری (IPM) برگزار شد. در این مدرسه 36 دانشجوی دکتری و محقق پسادکتری و حدود ده سخنران در حوزه های مختلف حضور داشتند. من هم دوست داشتم به ایران بیایم و برگزاری این مدرسه را در کشوری که منجمان زیادی دارد ببینم و گزارشی از فعالیت های منجمان ایرانی برای IAU داشته باشم. همچنین فعالیت های منجمان آماتور ایرانی هم برای من قابل توجه بود. سخنرانی من در مدرسه تابستانی نجوم راجع به اهمیت آموزش نجوم بود؛ این که چرا باید نجوم را به دانش آموزان و دانشجویان آموزش دهیم و یادگیری نجوم چه مزیتی برای جامعه دارد.

**آیا پیش از این برنامه دیگری برای آموزش و توسعه نجوم در ایران برگزار شده بود؟

ما تا به حال برنامه ای برای ایران نداشتیم؛ شاید به خاطر کمبود بودجه بوده باشد و این که اطلاعی از فعالیت گسترده منجمان آماتور و حرفه ای در ایران نداشتیم، اما من در این سفر فعالیت های ایران را در زمینه های مختلف نجومی دیدم و میزان مشارکت منجمان آماتور برایم جالب بود. میزان مشارکت و اطلاعات دانشجویان ایرانی نیز در مدرسه تابستانی تحسین برانگیز بود. فکر می کنم بعد از این، انجمن بین المللی نجوم برنامه هایی برای برگزاری کارگاه های دیگری در ایران تدارک ببیند.

**بخش آموزش و توسعه نجوم در انجمن بین المللی نجوم چه فعالیت هایی انجام می دهد؟

انجمن بین المللی نجوم هشت بخش دارد که بخش «آموزش، توسعه و میراث نجومی» یکی از این بخش هاست. انجمن بین المللی نجوم، دفتری برای برگزاری مدارس بین المللی در جهان دارد و معمولا دو برنامه در هر سال برگزار می شود. ما در دفتر بخش C، هر سال کشوری که قرار است مدرسه بین المللی بعدی در آن برگزار شود را انتخاب می کنیم. بخش C شامل چهار کمیسیون آموزش، توسعه، تاریخ و میراث نجوم است. فعالیت های این کمیسیون از سال 1967.1346 آغاز شده و 38 مدرسه بین المللی برای منجمان جوان برگزار شده است. برگزاری این مدارس بهترین کاری است که انجمن بین المللی نجوم برای آموزش جوانان انجام داده است. به این دلیل که این دانشجویان جذب انجام پژوهش و تحصیلات تکمیلی در زمینه نجوم می شوند و این دانشجویان نسل آینده منجمان را تشکیل می دهند.

کمیسیون آموزش، کنفرانس های تخصصی در زمینه آموزش نجوم برای دبیران برگزار می کند و دبیران سرفصل های نجوم را تنظیم می کنند. گروه NASE که برنامه های آموزشی در این زمینه برگزار می کند بین سه تا چهار سال پیش افتتاح شده و شبکه ای برای آموزش نجوم در دنیاست. پیش از این بسیاری از دبیران نجوم بودند که تحصیلاتی غیرمرتبط با نجوم و فیزیک داشتند و تخصص کافی برای آموزش نجوم نداشتند. دلیل تشکیل این کمیسیون که دفاتر منطقه ای در جهان دارد، آموزش دبیران است.

**به چه دلیل عنوان «میراث» در کنار آموزش و توسعه در یک بخش انجمن بین المللی نجوم قرار گرفته است؟

میراث، اثر متقابل نجوم و جامعه روی یکدیگر را پوشش می دهد و حفظ میراث نجومی تاثیراتی روی آموزش نجوم در جامعه می گذارد. برای مثال شما در ایران رصدخانه مراغه را دارید که رصدخانه ای بسیار قدیمی و معروف در دنیا با تاریخ 800 ساله است. این بنا یک میراث نجومی و جهانی است که باید از آن بخوبی محافظت شود. نمونه دیگر استون هنج در انگلستان است که کاربردهای نجومی دارد. البته کاربردهای دقیق آن مشخص نیست، اما موقعیت خورشید را در آسمان نشان می دهد. از این نمونه ها یا بناهایی که کاربردهای نجومی داشته اند در گوشه و کنار دنیا بسیار داریم. مطالعه این بخش ها متفاوت با تاریخ نجوم بوده و برای توسعه دانش نجوم بسیار مهم است.

از طرف دیگر رصدخانه های مدرن برای تحقیقات نجومی را باید در نظر بگیریم که آلودگی نوری آنها را تهدید می کند. بسیاری از رصدخانه هایی که در قرن نوزدهم میلادی ساخته شده اند، اکنون میان آلودگی نوری شهرها هستند و کاربرد اصلی خود را از دست داده اند. در کشور شما، رصدخانه ملی ایران در کوه های گرگش کاشان در حال ساخت است و باید برای آلودگی نوری شهر کاشان برنامه ریزی شود. آلودگی نوری تا فاصله 50 کیلومتری از شهرها نقش مهمی در تاریکی آسمان دارد و می تواند برای رصدخانه ها مشکل ساز شود.

**چه راهکاری برای کنترل آلودگی نوری در جهان توصیه می شود؟

مشکل آلودگی نوری فقط برای انجام کارهای تحقیقاتی مساله ساز نیست. ما مقوله ای به نام «گردشگری نجومی» داریم که گردشگران برای رصد ستارگان به مکان هایی که آسمان تاریک دارد سفر می کنند. آنها برای رصد آسمان به آسمان تاریک نیاز دارند و کنترل آلودگی نوری از این جهت حائزاهمیت است؛ گردشگر سفر نمی رود که آسمانی بدون ستاره را با وجود آلودگی نوری ببیند. گردشگری نجومی روی موضوع توسعه نجوم نیز تاثیر می گذارد و به اقتصاد هم کمک زیادی می کند. اکنون در چین، ژاپن، آمریکای شمالی و کشورهای اروپای غربی آلودگی نوری مساله بسیار مهمی است. ما در نیوزیلند هر سال میزبان هزاران گردشگر چینی هستیم که مزایای اقتصادی زیادی برای کشور ما دارد.

**به نظر شما دانش نجوم و ترویج این علم چقدر می تواند برای پیشرفت علمی ایران مفید باشد؟

نجوم رصدی، مردم و بخصوص جوانان را شیفته خود می کند و این جذابیت می تواند دانش آموزان و دانشجویان را به یادگیری دانش و فناوری تشویق کند. دانشجویان بسیاری در دانشگاه، نجوم، فیزیک یا علوم مهندسی می خوانند که در نوجوانی نجوم و فضا آنها را شیفته یادگیری کرده است. از سوی دیگر منجمان حرفه ای برای انجام تحقیقات خود به رصدها و اطلاعات منجمان آماتور نیاز دارند. علم فیزیک مفاهیم بنیادی را آموزش می دهد که بسیاری از آنها در نجوم کاربردهای جالبی پیدا می کنند.

**فضای جامعه نجوم در ایران و نقش ایران در برنامه های بین المللی را چطور می بینید؟

من تحت تاثیر فعالیت های منجمان آماتور و حرفه ای ایران قرار گرفته ام. در ایران استعدادهای زیادی وجود دارد و آینده ایران در نجوم و اخترفیزیک روشن است. جوانان ایرانی بسیار مشتاق و علاقه مند به یادگیری دانش هستند. رصدخانه ملی ایران در حال ساخت است و بهترین رصدخانه در این بخش از آسیا خواهد بود. من راجع به گروه رصد اختفاهای نجومی در ایران شنیده ام و همچنین تیم ملی المپیاد نجوم ایران که بسیار قوی است. دانش آموزان و دانشجویان ایرانی در زمینه علوم نظری نجوم بسیار قوی هستند.

**پیشنهاد دکتر «هرنشاو» برای توسعه نجوم در ایران

به نظر من منجمان ایرانی در حوزه های مختلف می توانند همکاری بیشتری با خارج از ایران داشته باشند. نجوم موضوعی بین المللی است و اگر منجمان ایرانی بتوانند نظر منجمانی از کشورهای دیگر برای همکاری های علمی را جلب کنند، پیشرفت های بزرگی پیش رو دارند. تاجیکستان کشور خوبی برای توسعه همکاری های بین المللی برای ایران است، هم به دلیل همزبانی این کشور با ایران و هم سطح بالای نجوم و تجهیزات نجومی این کشور. پروژه جمینی، تلسکوپ SKA و خیلی از پروژه های بزرگی که در حال راه اندازی است نیاز به همکاری های بین المللی دارد و ایران هم می تواند در آنها مشارکت کند. ایده های منجمان باید به اشتراک گذاشته شود تا تحقیقات با سرعت بیشتری رشد کند و زودتر به نتیجه برسد.

**انجمن بین المللی نجوم (IAU)

اتحادیه بین المللی نجوم (IAU) از سال 1919.1298 با هدف آموزش و پژوهش در حوزه نجوم آغاز به کار کرده است. اعضای این اتحادیه از سراسر جهان انتخاب می شوند و منجمان حرفه ای هستند که در کنار سازمان هایی که در زمینه نجوم آماتوری فعالیت دارند، به پژوهش و آموزش در حوزه های نجوم و اخترفیزیک می پردازند. وظیفه نامگذاری اجرام آسمانی و هرگونه عوارض سطحی مرتبط با این اجرام نیز بر عهده این اتحادیه است. همچنین گروه نامگذاری بارش های شهابی، وظیفه نامگذاری و جمع آوری داده های بارش های شهابی را دارد. 

فعالیت های علمی و آموزشی اتحادیه بین المللی نجوم در هشت بخش و بیش از 35 کمیسیون تخصصی را در تمام زمینه های نجوم شامل می شود و فعالیت کلیدی اتحادیه بین المللی نجوم برگزاری جلسات علمی مشترک با همه اعضای این اتحادیه است. اتحادیه بین المللی نجوم در راستای ترویج، آموزش و توسعه نجوم فعالیت می کند. برگزاری برنامه های سال جهانی نجوم (سال 2009) با همکاری یونسکو و با مشارکت 800 میلیون نفر از 148 کشور جهان بزرگ ترین برنامه آموزشی ترویجی این اتحادیه بود. ایران نیز مشارکت زیادی در فعالیت ها و برنامه های سال جهانی نجوم داشت و برنامه هایی مثل جهان در شب (TWAN) و صلح ستارگان (StarPeace) از پروژه های موفقیت آمیز ایران در این سال بود.

*منبع: روزنامه جام جم