در مورد آینده روزنامه های چاپی من شاگرد مارشال مک لوهان هستم. او معتقد است که هیچ رسانه ای نمی آید تا رسانه دیگری را بیرون کند بلکه هرکدام جای خود را پیدا می کنند. معتقدم روزنامه های چاپی ماندگار خواهند بود چراکه دارای توانایی و ویژگی های خاصی هستند که بخش آنلاین فاقد آنهاست.
علی اکبر فرهنگی پدر علم مدیریت رسانه ایران در گفت و گو با روزنامه جام جم اظهار داشت: در مورد آینده روزنامه های چاپی من شاگرد مارشال مک لوهان هستم. او معتقد است که هیچ رسانه ای نمی آید تا رسانه دیگری را بیرون کند بلکه هرکدام جای خود را پیدا می کنند. معتقدم روزنامه های چاپی ماندگار خواهند بود چراکه دارای توانایی و ویژگی های خاصی هستند که بخش آنلاین فاقد آنهاست.
در این گفت و گو که در شماره یکشنبه هفتم شهریور 1395 خورشیدی در صفحه رسانه منتشر شده است، می خوانیم: تواضع و فروتنی را می توان در گام های او حس کرد. براحتی و بدون هیچ تشریفات و تعارفی دعوت مرا برای آمدن به روزنامه پذیرفت. صفای و ثواب 50 سال تدریس را می توان در چهره اش دید. اشاره به مدارک تحصیلی و تألیفات و افتخاراتش از حوصله مصاحبه خارج است. به شعر علاقه زیادی دارد، اما برای دل خود می سراید. در جوانی عاشق کشتی گرفتن تختی بود همین عشق او را به سمت ورزش باستانی کشاند. وقتی از اساتید خود مانند جلال آل احمد و فرشیدورد و جلال همایی یاد می کند کمی مکث می کند.
پروفسور علی اکبر فرهنگی، چهره ماندگار دانشگاهی کشور را همگان به عنوان پدر علم مدیریت رسانه ایران می شناسند. قدردانی از این استاد معزز به واسطه 5 دهه تدریس دانشگاهی بهانه ای برای گفت وگو با او شد.
**دکتر فرهنگی چه حسی دارد وقتی به گذشته 50 ساله تدریس خود می نگرد؟
حس پدری را دارم که هزاران فرزند دارد. در این مدت نسبت به شاگردانم جدا از حس معلم شاگردی، حس پدر فرزندی پیدا کرده ام. حتی برخی فرزندانم از من بزرگتر هستند، چون اولین باری که برای تدریس مقابل تخته سیاه ایستادم 26 ساله بودم و برخی دانشجویان از من بزرگتر بودند.
**قبل از این که موضوع مصاحبه جدی تر شود می خواهم بدانم آرزوی استاد در 74 سالگی چیست؟
چندی است که آرزو می کنم ای کاش 300 ساله دیگر به دنیا می آمدم.
**چرا؟
هر نسلی نسبت به نسل قبل امتیازاتی دارد. زمان ما تحصیل بسیار سخت بود. منابع علمی و انتشارکتاب محدود بود. برای داشتن کتاب اقتصاد مرحوم پورهمایون من در 19 سالگی، تمام تعطیلات عید را نشستم و 400 صفحه کتاب را مشق نوشتم. اما امروزه امکانات بسیاری برای تحصیل و دسترسی به منابع علمی وجود دارد. کتابخانه ها گسترش پیدا کردند و با یک جست وجو در اینترنت می توان انواع کتاب و مقاله را به دست آورد. لذا به جوانان توصیه می کنم قدر ایام جوانی را بدانند و تا می توانند به فراگیری علوم و فنون بپردازند.
**شما در حوزه ادبیات هم صاحب قریحه هستید، درست است؟
دوران دبیرستان و دانشگاه بواسطه آشنایی با استادانی چون جلال آل احمد، فرشیدورد و جلال همایی قریحه شاعری من هم گُل کرد و هراز چندگاهی شعری می گفتم اما هیچگاه نخواستم به عنوان شاعر شناخته شوم چون برای دل خود می سرودم. مجموعه شعر« رستم در مغاک» را به سبک شعر نیمایی منتشرکردم که در آن داستان توطئه علیه رستم و در نهایت مرگ آن پهلوان ایرانی را با زبان شعر نقل کرده ام.
سال 1341 بود که معلم ها در مخالفت با اقدامات پهلوی دست به اعتصاب زدند. دانش آموزان دبیرستانی هم با معلم ها همراه شده بودند. من دبیرستان مروی درس می خواندم. در آن شلوغی من هم یک سنگ برداشتم تا بزنم به شیشه مدرسه که یک نفر از پشت گوشم را گرفت و پیچ داد. برگشتم دیدم آقای جلال آل احمد است. گفت: چکار می کنی پسر؟ گفتم: همان کاری که شما می کنید، اعتراض به وضع موجود. گفت: اما نه با شیشه شکستن، اگر می خواهی در جامعه حسابت کنند، حرفت را بپذیرند سعی کن با درس خواندن برای خودت کسی بشوی، بزرگ و صاحب نظر شوی. جلال گوش مرا گرفت، اما حرف او همیشه آویزه گوشم ماند و از آن نصیحت کوتاه سرمشق گرفتم. همین باعث شد که آن پسر جوان به دکتر فرهنگی امروز تبدیل شود.
**استاد، مدیریت در رسانه های سنتی و مدرن چه تفاوت و تشابهی دارد؟
مدل مدیریت در رسانه های سنتی و مدرن یک فرآیند مشترک دارد. مدیریت رسانه های صوتی، تصویری، مکتوب و آنلاین همگی تابع برنامه ریزی، سازماندهی، کنترل و هدایت، مدیریت منابع انسانی و مالی، برونداد و بازخورد است. البته مدیریت در رسانه تفاوت هایی با دیگر سازمان ها دارد و دارای پیچیدگی های خاصی است چرا که ارتباط مستقیم با مخاطب و مدیریت افکار دارد.
50 سال قبل مدیریت و راه اندازی روزنامه بیشتر برای ارتزاق شخصی بود لذا جلال آل احمد از آنها به عنوان روزی نامه یاد می کرد. طیف دیگری هم بودند که از مدیریت روزنامه برای تهدید و اعمال زور به افراد حقیقی و حقوقی بهره می بردند که در نهایت به رسوایی عده ای ختم می شد. اما امروزه روزنامه ها به سازمانی حرفه ای تبدیل شده اند و مدیریت آن حرفه ای و بخش ارتزاق آن نیز به تفکری اقتصادی تبدیل شده است.
**می توانید به برخی از ویژگی های خاص رسانه های مکتوب اشاره کنید؟
ویژگی نخست، دست گرفتن، ورق زدن و مطالعه روزنامه است که در تمام جوامع یک رفتار فرهنگی است در حالی که این حس در مطالعه اخبار آنلاین در رایانه نیست. اتفاقا مردم به کسی که دائم سرش در گوشی همراه است نگاه مثبتی ندارند حتی اگر آن فرد مشغول خبرخوانی آنلاین باشد. ویژگی دوم در روزنامه چاپی تعداد اخبار ارائه شده است که محدود اما عمیق است. برعکس درآنلاین تعداد اخبار زیاد اما کم عمق است چون حوصله افراد در خبرخوانی آنلاین محدود است لذا به مطالعه تیترها بسنده می کنند.
ویژگی سوم، تفاوت سطح سواد رسانه کاربران دو رسانه است. کاربران روزنامه های چاپی آدم هایی عمیق تر و محتوایی تر هستند و با مطالعه روزنامه به مرور به سطحی از جامعه شناسی می رسند چراکه یکی از راه های شناخت جامعه استمرار در مطالعه عمیق رویدادهای جامعه است. برعکس کاربران اخبار آنلاین با خبرهای سطحی روبه رو هستند و به مثابه اقیانوسی گسترده از خبر است که عمقی به اندازه یک بند انگشت دارد.
ویژگی چهارم مربوط به آرشیو است. روزنامه های چاپی بواسطه قدمت بیشتر آرشیوی ذی قیمت دارند و ریز اطلاعات یک قرن گذشته را در اختیار فرد می گذارد، اما رسانه های آنلاین فاقد این غنای مطالعاتی و آرشیوی است. ویژگی پنجم نوع تعامل روزنامه های چاپی با مخاطب است. حجم اطلاعات و محتوای روزنامه های مطرح جهان در روزهای مختلف نسبت به ذائقه مخاطب متفاوت است. نیویورک تایمز پایان هفته ها با حجمی زیاد منتشر می شود؛ چرا که مدیران آن معتقدند باید آخرهفته مخاطب را با انواع مطالب جدی و فانتزی پُرکرد و مخاطب را تنها نگذاشت. این حس همراهی را مخاطب می فهمد و ناخواسته رفتاری ایجاد می شود که در طول هفته هم به تهیه روزنامه اقدام می کند. اما روزنامه های آنلاین شکلی یکسان دارند و یکنواخت مانند یک ماشین خبرها را روی خط تولید می فرستند.
ششم، وجود ستون های اندیشه در روزنامه های چاپی است. روزنامه های بزرگ، ستون هایی برای اندیشمندانی که مورد اقبال عمومی هستند اختصاص می دهند. با اینکار هم اندیشمندان خود را ملزم به تولید محتوا در روزنامه می بینند و هم مخاطب مشتری نوع تفکر و قلم نویسنده و بالطبع روزنامه می شود. درحقیقت وزن روزنامه به تعداد ورق آن نیست بلکه به کثرت حضور فرهیختگان و چهره های شناخته شده است.
با این همه مزایایی که روزنامه های چاپی دارند، اما آن رشدی که در دهه های 70 تا 80 میلادی شاهد بودند را دیگر نمی توانند داشته باشند و برعکس روزنامه های آنلاین شتاب و سرعت روزافزونی گرفته اند.
**روزنامه جام جم را چگونه ارزیابی می کنید؟
روزنامه جام جم چند قسمت دارد که یک بخش آن اخبار است و در آینده نزدیک بخش خبر آن از نظر سرعت توسط بخش های آنلاین تهدید و کمرنگ خواهد شد، اما بخش محتوا و عمق بخشی به اخبار و تحلیل ها می تواند این چالش را جبران کند. مخاطب امروز به رأی العین می تواند رویدادهای آن سوی جهان را به صورت زنده مشاهده کند، اما روزنامه بواسطه چاپی بودن دچار عقب ماندگی زمانی است لذا بسیاری روزنامه ها برای جبران این عقب ماندگی به سمت آنلاین رفته و بخش آنلاین را پلی برای مراجعه مخاطب به روزنامه چاپی کرده اند.
ساختار مدیریت سازمانی یا عمودی و یا افقی است، اما بهترین ساختار برای روزنامه جام جم حالتی سوم تحت عنوان ساختار میکس (mix) است. در ساختار عمودی، بخش ها از بالا به پایین همدیگر را تکمیل می کنند و در افقی بخش ها شانه به شانه هم برنامه های سازمان را پیش می برند. در روزنامه جام جم ساختار میکس بخوبی مشاهده می شود از یک طرف عمودی است چراکه ساختار مدیریت سازمانی دارد و از یک طرف افقی است یعنی تمام عوامل حتی مدیرمسئول شانه به شانه کارکنان در تولید محتوا برای روزنامه تلاش دارند.
**و سخن پایانی؟
جامعه ایرانی یک جامعه جوان است لذا موضوعات جام جم باید کاملا به سمت موارد دلخواه اکثریت یعنی جوانان حرکت کند. ورزش، هنر، سینما، تلویزیون از جمله موضوعات امیدبخش و دلخواه قشر جوان است.
**رسانه های مکتوب ماندگار خواهند بود
در مورد آینده روزنامه های چاپی من شاگرد مارشال مک لوهان هستم. او معتقد است که هیچ رسانه ای نمی آید تا رسانه دیگری را بیرون کند بلکه هرکدام جای خود را پیدا می کنند. بنابراین با توجه به ارزانی، دسترسی آسان، سرعت و سهولت فرآیندکار در رسانه های آنلاین، چه بسا مخاطب دیگر رغبتی نداشته باشد تا برای کسب خبر سراغ روزنامه های چاپی برود، اما نمی توان به صورت قاطع گفت که روزنامه های چاپی با گسترش روزنامه های آنلاین از بین می رود. بلکه معتقدم ماندگار خواهند بود چراکه روزنامه های چاپی دارای توانایی و ویژگی های خاصی هستند که بخش آنلاین فاقد آنهاست.
**جام جم؛ روزنامه ای با یک ویژگی خاص
ویژگی هفتم بطور خاص منحصر به روزنامه جام جم است که دیگر روزنامه ها از آن یا محروم یا خیلی ضعیف برخوردارند و آن وجود هنرمندان و چهره های سینمایی و تلویزیونی است. هر اندازه چهره های مشهور جامعه روزنامه جام جم را از خود بدانند و حضور بیشتری در صفحات آن داشته باشند، بالطبع میزان تیراژ و اقبال عموم به روزنامه هم بالا می رود و الا تمام روزنامه ها به صورت مشترک این چند کارکرد مشابه از قبیل ارائه اخبار و اطلاعات، هدایت افکارعمومی، تحلیل و تفسیر، سرگرمی و کاریکاتور را دارند.
*منبع: روزنامه جام جم
نظر شما
