** روزنامه شرق
احسان سلطانی ـ پژوهشگر
گمرک ایران با انتشار گزارش کارنامه تجارت خارجی ایران اعلام کرد پس از ۳۷ سال، در سال ۱۳۹۴ تراز بازرگانی خارجی ایران با مازاد ۹۱۶میلیون‌دلاری، مثبت شد. در سال ۱۳۹۴ ارزش صادرات غیرنفتی ایران، با افزایش ۱۶درصدی نسبت به سال قبل از آن، به ۴۲میلیاردو ۴۱۵میلیون دلار و کل ارزش کالای وارداتی با کاهش ۲۳درصدی به ۴۱میلیارد و ۴۰۰میلیون دلار رسید.
هرچند تراز بازرگانی خارجی مثبت، در کلیت خود می‌تواند امری مطلوب تلقی شود، اما در هر اقتصادی جزئیات آن است که کیفیت و چگونگی و تأثیرات آن را روشن می‌کند. در رابطه با روند تجارت خارجی سال ۱۳۹۴ توجه به موضوعات زیر لازم است.
۱- تراز مثبت با کاهش حجم کلی تجارت همراه بوده است که آن هم ناشی از تشدید و تعمیق رکود اقتصادی، کاهش تولید داخلی و تنزل توان مصرف خانوارهاست. آنچه در عمل اتفاق افتاده، رشد اقتصادی منفی بوده و در نتیجه با کاهش حجم اقتصاد، حجم تجارت خارجی و به‌تبع آن واردات نیز کاهش یافته است. از سوی دیگر، کاهش واردات مواد اولیه و واسطه‌ای واحدهای تولیدی و ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی، از عوامل مهم تنزل واردات به شمار می‌رود که امری مطلوب نیست.
۲- نظر به کاهش درآمدهای نفتی، این اتفاق می‌بایست زودتر رخ می‌داد، اما دو عامل؛ نخست، تسویه بدهی‌های فروش نفت کشورهایی مانند چین و هند در قبال واردات کالاهای مصرفی معمولا ارزان و بنجل (از قبیل خودرو و منسوجات، پوشاک و کفش از چین) و دوم، گسترش‌نیافتن و تعمیق رکود اقتصادی که امکان مصرف آنها را می‌داد، کاهش واردات را به تعویق انداخت.
۳- موضوعات بسیار مهم دیگری از قبیل میزان بالای بداظهاری و کم‌اظهاری در گمرک‌ها که در سال‌های اخیر به‌ویژه در واردات از کشورهای چین، امارات عربی و ترکیه به‌شدت بالا رفته، در کاهش ارزش اسمی واردات تأثیر بسزایی داشته است. معضل کم‌اظهاری در دو محور واردات از کشورهای همسایه و آسیایی و کالاهای مصرفی و نهایی به‌شدت رواج دارد. همچنین قاچاق ۱۰ تا ۲۰میلیارددلاری در نظر گرفته نشده است. پیش از آنکه درآمدهای صادرات نفت بالا رود، واردات کشور اغلب از کشورهای اروپایی صورت می‌گرفت که از درجه پایین تخلفات گمرکی برخوردار بود.
۴- کماکان طبق روش مألوف دولت‌های پیشین، صادرات میعانات نفتی و اقلامی که مصداق بارز صادرات نفتی محسوب می‌شوند، جزء صادرات نفتی محسوب شده‌اند. تراز تجاری مثبت صادرات غیرنفتی هنگامی که براساس رویه قبل از دولت دهم محاسبه شود (بدون احتساب میعانات گازی و موارد مشابه) همچنان منفی خواهد بود.
نظر شما
