مهمترین عوامل ابتلا به سرطان

 پدر پیوند مغز استخوان ایران در گفت وگو با ایرنا ضمن اشاره به امکانات اندک و مشکلات فراوانی که پیش روی این تخصص در کشور وجود دارد، سبک زندگی افراد را در وضعیت کنونی از مهمترین متغیرها در ابتلا به سرطان برشمرد.

پنجشنبه گذشته (سیزدهم اسفند ماه)، مراسم گرامیداشت بیست و پنجمین سالگرد انجام عمل پیوند مغز استخوان در کشور برگزار شد؛ مراسمی که افزون بر پزشکان، پرستاران و دست اندرکاران بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان «دکتر شریعتی» تهران، جمعی از بیماران بهبودیافته و خانواده های آنان حضور داشتند. در این مراسم همچنین برخی چهره های سیاسی و مسوولان نظیر «سیدعباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه، «مجید انصاری» معاون پارلمانی رییس جمهوری و «رسول دیناروند» معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حاضر بودند. 

پیوند مغز استخوان نخستین بار در سال 1369 و به همت پروفسور «اردشیر قوام زاده» رییس بخش خون و هماتولوژی بیمارستان دکتر شریعتی تهران در کشور انجام شد. از آن زمان تاکنون نزدیک به 6 هزار پیوند در کشور انجام شده است. این آمار چشمگیر، افزون بر پیوند ایران به بانک جهانی سلول های بنیادی مغز استخوان، کشورمان را در جمع پیشتازان پیوند مغز استخوان و در کنار کشورهایی نظیر آمریکا و آلمان قرار داده است.

به بهانه گذشت ربع قرن از نخستین عمل پیوند که افزون بر نجات جان هزاران نفر، از نظر اقتصادی نیز بار قابل توجهی از هزینه های روی دوش بیماران و دولت را برداشت، با قوام زاده، پدر پیوند مغز استخوان ایران در دفتر وی در بیمارستان دکتر شریعتی به گفت وگو نشستیم. 

قوام زاده در سخنان خود با اشاره به گذشت 25 سال از نخستین پیوند مغز استخوان و هزاران پیوند موفق گفت: در کشور ما همه به دنبال موفقیت های سیاسی، اقتصادی و ... هستند. این در حالی است که مسوولان کشور باید بیش از گذشته به دستاوردهای علمی و در راس آن میزان پیوندهای مغز استخوان موفقِ انجام شده در ایران ببالند و افتخار کنند. این میزان پیوند موفق در چنین بازه کمی در هیچ جای جهان دیده نشده است و امر ساده ای نیست.

وی همچنین با اشاره به تربیت صدها متخصص خون و سرطان که اکنون در سراسر ایران فعالیت می کنند، از لزوم آموزش درست و تخصصی گفت.

قوام زاده در بیان مشکل ها و کاستی های بخش خون و سرطان بیمارستان شریعتی به مسایلی همچون کمبود فضا و امکانات، نبود بخش رادیوتراپی و ... اشاره کرد و از مسوولان مربوط درخواست کرد تا اقدام های لازم در خصوص رفع این مشکل را انجام دهند.

در ادامه متن کامل این گفت وگو آمده است: 

***ایرنا: وضعیت ابتلا به سرطان خون در کشور ما چگونه است؟ به ویژه که در سال های گذشته نگرانی هایی درباره تاثیر عامل های محیطی مانند آلودگی هوا و ... در ابتلا به سرطان، وجود داشته است.

**قوام زاده: در ایران میزان ابتلا به سرطان در مقایسه با سایر کشورها بدون شک کمتر است ولی در عین حال در مقایسه با جمعیت کشور، این میزان در حال افزایش است. چند سالی است که 2 نوع از سرطان (روده بزرگ و مولتیپل میلوم یا سرطان سلول های پلاسما) به شدت در حال افزایش است. سرطان ریه هم بصورت نسبی جزو این دسته از سرطان ها است اما در سایر سرطان ها روند رو به رشدِ نگران کننده ای را شاهد نیستیم و نباید با عنوان هایی همچون سونامی سرطان مردم را نگران کرد.

اکنون آمریکا بیشترین درصد ابتلا به انواع سرطان را دارا است و این بیش از همه به شیوه تولید انبوه در این کشور و دستکاری در مواد غذایی در راستای افزایش میزان تولید باز می گردد. به همین دلیل است که در کشورهای اروپایی میزان ابتلا به سرطان کمتر است چراکه در اروپا استفاده از مواد غذایی اورگانیک رواج دارد. در کشور ما نیز در صورت همکاری وزارت جهاد کشاورزی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از راه کنترل سمپاشی محصولات کشاورزی، محدودیت استفاده از کودهای شیمیایی و همچنین حمایت از تولید محصولات اورگانیک، میزان ابتلا به سرطان را بسیار پایین آورد.

***ایرنا: پس دلیل ابتلا سرطان در کشور ما بیش از روش زندگی به تغذیه بازمی گردد؟ 

**قوام زاده: البته روش زندگی هم در این خصوص بسیار مهم و تاثیرگذار است و عوامل مهم ابتلا به سرطان را باید در سبک زندگی افراد جست اما در این میان نباید نقش ژنتیک را نیز نادیده گرفت.

***ایرنا: اکنون 25 سال از نخستین تجربه پیوند مغز استخوان در ایران می گذرد. ممکن است در خصوص تاریخچه آن و اینکه چرا تصمیم به انجام این عمل در ایران گرفتید، توضیح دهید؟ 

**قوام زاده: نخستین پیوند موفق مغز استخوان در جهان نزدیک به 47 سال پیش انجام شد و تا سال 1985 میلادی (نزدیک به 30 سال پیش) پیشرفت قابل توجهی پیدا کرد. به طور کلی رشته خون و سرطان افراد بالغ، جزو تخصص هایی است که نیاز به پویایی، تحقیق و پیشرفت زیادی دارد. این رشته در سال 1362 خورشیدی در کشور ما موفق به دریافت تایید فوق تخصص از سوی وزارت بهداشت شد. من در سالی که از آلمان به ایران بازگشتم نیز قصد انجام چنین پیوندی را داشتم اما قرار گرفتن در زمان جنگ و شرایط آن دوران این تصمیم را به تاخیر انداخت. پس از آن برای گذراندن دوره ای تخصصی به سوییس رفتم و در این سفر چند نفر از همکارانم از ایران نیز به هزینه خودم، من را همراهی کردند تا بتوانند آموزش های لازم را برای پیوند مغز استخوان کسب کنند. البته پیش از سفر مشکل های فراوانی هم برای ما ایجاد شد که نمی خواهم اشاره ای به آن داشته باشم. بعد از بازگشت از این سفر، تصمیم گرفتیم نخستین بخش پیوند را با 6 تخت در همین بیمارستان آغاز کنیم. البته مشکل های زیادی همچون مخالفت برخی مسوولان از جمله رییس وقت دانشگاه، مشکل های مالی و کمبود امکانات و تاسیسات وجود داشت اما ما باوجود همه این مشکل ها کار خود را آغاز کردیم. 

پس از مدتی با همکاری و کمک دکتر «عباس شیبانی» رییس هیات امنای ارزی اندکی از مشکل های ما نیز کاسته شد؛ دلیل آن نیز بیشتر به این بازمی گشت که درمان این بیماری در آن زمان در خارج از ایران صورت می گرفت و بنابراین هزینه زیادی را به دولت تامین می کرد. در نتیجه، این هیات تصمیم گرفت با حمایت از ما، اندکی از این هزینه را کاهش دهد. اینگونه بود که خشت خشتِ کار ما جلو رفت و تا به امروز پیشرفت کرد. 

***ایرنا: بخش خون و سرطانی که ما امروز می بینیم در همان زمان ساخته شد؟ این بخش اکنون چه مشکل هایی دارد؟ 

**قوام زاده: متاسفانه این بخش مشکل های فراوانی دارد که ساخت ناقص و غیراستاندارد برخی قسمت ها، تنها بخشی از آن است. این ساختمان حتی از نظر استحکام قابل تایید و اعتماد نیست. اورژانسِ آن نیز امنیت ساختمانی ندارد و معماری آن نیز به این دلیل که بخش های مختلف در گذشت زمان، روی هم سوار شده اند، مشکل های فراوانی دارد. اما ما در آن زمان با وجود مخالفتی که باساخت این بخش به صورت غیراستاندارد داشتیم، مجبور به فعالیت در این فضا شدیم چراکه اگر تعللی در این کار انجام می شد معلوم نبود دوباره چه زمان، فرصتی برای این کار ایجاد شود.

***ایرنا: در کنار مشکل هایی که به آن اشاره داشتید، آیا این بخش توانایی پاسخگویی به همه بیماران را دارد؟ 

**قوام زاده: متاسفانه خیر. اینجا در گذشته چهار بخش پیوند داشت که ما یکی از آن ها را به پیوند اطفال اختصاص دادیم و اضافه بر این یک بخش، «waiting list»(لیست انتظار) هم ایجاد کردیم که بیماران زیاد و سرپایی که در نوبت می مانند، بتوانند اقدام های مربوط به درمان خود را انجام دهند. 

***ایرنا: این پیوند سرپایی به چه صورت انجام می گرفت؟ 

**قوام زاده: از آنجا که تعداد بیماران بسیار زیاد بود و فضای کافی برای پذیرش همه آنان وجود نداشت، ما برخی معالجه ها را در منزل انجام می دادیم. به این صورت که همکاران من با بررسی سلامت، فاصله و امکانات مکان زندگی و مهم تر از آن وجود شخصی که بتواند از بیمار پرستاری کند، پس از انجام پیوند و تزریق دارو، وی را به منزل می فرستادند. البته هر روز نیز تیمی متشکل از یک پرستار و دکتر برای سرکشی به منزل این افراد فرستاده می شد.

***ایرنا: آیا این روش موفقیت آمیز بود؟ 

**قوام زاده: بله کاملا. علاوه بر پایین آمدن میزان هزینه ها برای این افراد، آنان به دلیل بودن در جمع خانواده و دوری از فضای استرس زای بیمارستان، روند بهبود خود را سریع تر طی می کردند ولی متاسفانه این برنامه فعلا به دلیل مشکل های مالی و نبود امکانات تعطیل شده است.

***ایرنا: پس می توان گفت اکنون بزرگ ترین مشکل شما نبود فضای کافی است. درست است؟ 

**قوام زاده: البته ما مشکل های فراوانی داریم اما بدون شک نبود فضای مناسب و کافی یکی از بزرگ ترین آن ها است. بطور کلی یک سوم از مردم در زندگی خود به سرطان مبتلا می شوند. به ویژه در کشور ما که جمعیت رو به پیرتر شدن می رود این میزان بیشتر خواهد بود. بنابراین باید با نگاهی به آینده، مکانی بزرگ و مناسب در راستای انجام همه نوع درمان از جمله پرتودرمانی، شیمی درمانی و پیوند سلول های مغز استخوان ایجاد شود. انستیتوی سرطان باید علاوه بر فضای کافی برای پذیرش بیماران، امکانات لازم برای رسیدگی به روند درمانی آنان را نیز داشته باشد و فضاهایی همچون پارکینگ و مکانی جهت اسکان خانواده برخی بیماران به ویژه افرادی که از شهرستان ها برای معالجه مراجعه می کنند نیز در آن درنظر گرفته شود. 

افزون بر این، مکان این انستیتو باید جایی به دور از شلوغی، آلودگی و هیاهوی شهری، یعنی شرایط محل کنونی آن، باشد. امیدوارم این اتفاق هرچه زودتر بیافتد.

***ایرنا: رشته تخصصی خون و سرطان از نظر آموزش در کشور ما در چه سطحی است؟ آیا ما توانایی آموزش تخصصی علاقه مندان به این رشته را داریم؟ 

**قوام زاده: همانطور که گفتم این رشته نخستین بار در سال 1362 موفق به دریافت فوق تخصص شد و انجمن مربوط به آن نیز 10 سال بعد در سال 1372 تشکیل شد. از آن زمان تاکنون نزدیک به 252 نفر در این رشته تحصیل کرده اند که نزدیک به 240 نفر از آنان در همین بیمارستان آموزش های لازم را کسب کرده اند. میزان موفق فارغ التحصیلان در این رشته، ما را در میان چند مرکز مهم دنیا قرار داده است؛ مراکزی همچون «سیاتل»، «اِم دی اندرسون» و «بوستون» در آمریکا. اکنون ما هیچ مشکلی از نظر ارایه آموزش های لازم و انجام پیوند نداریم. تنها مشکل ما نبود فضا و امکانات است. ما برای انجام برنامه هایی که داریم و پاسخگویی به نیازهای بیمارانمان نیاز به فضا، تسهیلات بیشتر و نیروی پزشکی، پرستاری و خدماتی، سه برابر میزان کنونی داریم.

دولت باید توجه بسیار بیشتری به این حوزه داشته باشد. ایران اکنون از فرستادن دانشجویان به خارج از کشور برای کسب آموزش در این حوزه بی نیاز است. ما در سال های گذشته صرفه جویی و بازدهی مالی قابل توجهی را با درمان بیماری های مختلف از طریق پیوند مغز استخوان انجام دادیم. پس دولت باید بخشی از این هزینه را صرف پیشرفت این حوزه کند. 

***ایرنا: آیا اکنون در تمام استان ها متخصص انکولوژی داریم؟ تعداد این افراد پاسخگوی بیماران در سراسر ایران هست؟ 

**قوام زاده: بله ما اکنون در همه استان ها متخصص داریم و این افراد، بسیار توانا و مورد تایید هستند. آن دسته از بیمارانی که از تشخیص اشتباه در شهرستان ها گلایه می کنند نیز بدون شک به این افراد مراجعه نکرده اند.