«چغامیش» تعیین حریم شد

عاطفه رشنویی اظهار کرد: اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان تعیین عرصه و حریم محوطه‌ها و تپه‌های باستانی شناسایی شده را برای حفاظت هر چه بهتر در دستور کار خود قرار داد.

وی افزود: به‌ تازگی این اداره ‌کل در راستای این هدف توانست عرصه و حریم‌های حفاظتی تپه چغامیش و محوطه‌های پیرامونش را مصوب کند. این در حالی است که چندی پیش اداره ‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان موفق به تصویب عرصه و حریم‌های حفاظتی محوطه‌هایی ارزشمند چون «ایوان کرخه» در شوش، «کلگه زرین» و «گُل‌گیر» در مسجدسلیمان، «چُغا سفلی» در دشت زیدون بهبهان و «تازنگ» در باغمَلک شده است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان خاطرنشان کرد: برای تعیین عرصه تپه چغامیش در گام نخست وضعیت موجود تپه اصلی چغامیش و مجموعه تپه‌های اقماری آن با استفاده از فناوری پیشرفته‌ پرنده‌های هدایت شونده بدون سرنشین (پهباد) مستندنگاری شدند.

رشنویی افزود: داده‌های حاصل از این پروژه‌ مستندنگاری ابزاری سودمند برای درک هر چه بهتر محوطه‌های باستان‌شناختی و پیرامون آنها به‌شمار می‌روند. افزون بر این چنین داده‌هایی بنیادی، راهنمایی بسیار ارزشمند برای مشخص کردن عرصه و حریم محوطه‌های باستانی، پایش محوطه‌های باستانی، بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شنا‌ختی، مباحث آسیب‌شناسی و برنامه‌ریزی‌های پژوهشی، مرمتی، حفاظتی و مدیریتی در آینده خواهند بود. از سوی دیگر، پایگاه داده‌های محوطه‌های باستانی خوزستان با چنین داده‌هایی غنی‌تر خواهد شد.

وی افزود: با گردآوری آرشیوی از نقشه‌ها، تصویر‌های هوایی و ماهواره‌ای (قدیمی و جدید) و هم‌پوشانی آنها با تصویر‌های هوایی با کیفیت برداشت شده توسط پهباد، وضعیت تخریب و تسطیح تپه چغامیش و محوطه‌های باستانی پیرامونش مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. از سوی دیگر گزارش‌های منتشر شده کاوش‌های چغامیش منبعی عظیم و ارزشمند از داده‌ها بودند که برای تعیین عرصه و حریم در کنار دیگر داده‌ها از آنها بهره‌برداری شد.

وی تاکید کرد: بر پایه بررسی‌های دقیق و موشکافانه این داده‌ها و یکپارچه کردن آنها با یکدیگر خطوط عرصه و حریم‌های حفاظتی این تپه ارزشمند و محوطه‌های پیرامونش مشخص گردید و برای هر یک از پهنه‌های سه گانه عرصه، حریم درجه یک و حریم درجه 2 (منظر) ظوابط و مقراراتی حفاظتی و پیشگیرانه در نظر گرفته شد.

رشنویی گفت: نقشه‌ خطوط عرصه و حریم‌های تپه چغامیش و محوطه‌های پیرامونش به ‌همراه ضوابط و مقررات حفاظتی آن حدود یک ماه پیش در شورای فنی میراث فرهنگی استان خوزستان مورد بررسی قرار گرفت و در همان نشست نیز تصویب شد. پس ‌از آن در نشستی که در دفتر شورای سیاست‌گذاری عرصه و حرایم به ریاست مدیر کل ثبت و حریم آثار تاریخی طبیعی و معنوی برگزار گردید نقشه‌ خطوط عرصه و حریم‌های تپه چغامیش و محوطه‌های پیرامونش مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت و با اتفاق آرا به تصویب پایانی رسید.

چغامیش از کهن‌ترین استقرارهای انسانی شناسایی شده در دشت‌های شمال-مرکزی خوزستان است. کاوش در این محوطه توسط تیم مشترک ایران-امریکا متشکل از باستان‌شناسان مرکز باستان‌شناسی ایران و دانشگاه‌های شیکاگو و کالیفرنیا-لُس‌آنجلس در طی 11 فصل بین سال‌های 1961 تا 1978 انجام شد. در نتیجه کاوش‌ها و مطالعات انجام شده در این محوطه شواهدی از مراحل تکوین بدون وقفه از یک روستای کشاورزی اولیه تا یک جامعه آغاز شهرنشینی پیچیده با فن‌آوری اداری و سلسله مراتب اجتماعی به‌دست آمد که به این ترتیب چغامیش تنها محوطه‌ی این منطقه با چنین دنباله‌ای از پیچیدگی اجتماعی است.

ساکنان اولیه چغامیش (حدود 6500 پیش‌از میلاد) خانه‌های خود را با خشت بنا کرده و با تولید سفال و پارچه آشنا بودند. خانه‌های کوچک و تک خانواری به‌تدیج جای خود را به خانه‌های بزرگ چند خانواری با انبار و کارگاه دادند. این فرآیند اجتماعی در یک بنای بزرگ یادمانی مربوط به هزاره پنجم پیش‌از میلاد که به یک نقطه کانونی در آن جامعه تبدیل شده بود تبلور یافته است.

پس از یک 500 ساله در سه هزار و 500 پیش ‌از میلاد چغامیش با جلوه‌ای از یک ساختار اقتصادی اجتماعی متمایز، سازمان حکومتی اولیه، تکنولوژی اداری سلسله مراتبی، و تعداد بی‌شماری از ساختمان‌های یادمانی، شامل یک معبد که با میخ‌های سفالی رنگی تزیین شده بود در قواره یک جامعه شهری درآمد. شهر ساختار فضایی منسجمی داشته و مجهز به سیستم‌های توزیع آب و دفع فاضلاب بود که با لوله‌های سفالی ساخته شده و در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر کار گذاشته شده بود.

چغامیش بنا به دلایلی که هنوز برای ما شناخته شده نیست در اواخر هزاره چهارم پیش‌از میلاد متروک شد و تنها شواهد استقرارهای پراکنده و محدود از دوره‌های بعد در آن وجود دارد. به این ترتیب چغامیش جایگاه خود را به عنوان مرکز منطقه‌ای به شوش در دیگر سوی دشت بخشید. چغامیش در سال 1344 به شماره 487 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.