ضرورت وجود بیمه حوادث در برابر بلایای طبیعی

 دکتر بیژن صادق - مدیر عامل بیمه دانا ؛ با مطالعه در تاریخ تمدن های بشری، بروز حوادث طبیعی از بلایایی است که همواره نوع بشر با آن دست به گریبان بوده است و خسارات جبران ناپذیری را بر جوامع انسانی تحمیل کرده است.

 در عصر حاضر علی رغم وجود امکانات و توانمندی های انسان، حوادثی چون زلزله، سیل، خشکسالی، طوفان، آفات و بیماری های نباتی، بهمن، ریزش ها، لغزش های زیر دریایی، خودسوزی جنگل ها، نفوذ و پیشروی آب(در خشکی)، صاعقه، سنگ ریزش، انجماد و سرمازدگی، گروهی از حوادث اند که معمولا خطر و خسارت ناشی از آنها غیرقابل پیش بینی است. 

کشور ما از جمله کشورهایی است که همواره پس از وقوع حوادث طبیعی با مسئله جبران خسارتهای ناشی از آن روبرو بوده است. در کشورهای مختلف روش های متفاوتی برای جبران خسارت ها مطرح است که عمده ترین و مهمترین آنها استفاده از بیمه سوانح طبیعی است که هم پشتوانه مالی مناسبی برای بهسازی و بازسازی پس از سانحه است و هم انگیزه مالی موثر در فرایند کاهش خطرهاست.

طی سالهای اخیر مردم کشور ما با زلزله در شهرهایی چون بم، رودبار، قزوین، آبدانان، منجیل، سفیدابه، بجنورد، اردبیل، داراب، قائن، بیرجند، گلباف و کازرون و سیل اخیر در استان های شمالی کشور مواجه بوده که خسارات سنگینی را بر مردم این مناطق تحمیل کرده است. بر اساس آمار، کشور ما از کشورهایی است که در معرض بیشترین بلایای طبیعی است بطوری که از 46 بلای طبیعی در دنیا، 36 بلای طبیعی کشور ما را تهدید می کند و در بین بلایای طبیعی زلزله مهمترین حادثه طبیعی در ایران است.

حوادث طبیعی هم خسارت جانی بدنبال دارد و هم خسارت مالی. خسارات جانی، آسیب های اجتماعی همچون: درهم ریختن بنیان خانواده و تزلزل اخلاقی ناشی از بی سرپرستی خانواده ها، کودکان و زنان خیابانی، دزدی و بسیاری آسیب های دیگر که با پول قابل ارزیابی و جبران نیست را در پی دارد. بخشی که بطور مستقیم توسط بیمه قابل جبران است بحث خسارت های مالی است. البته در برخی مواقع خسارت هایی از این دست آنقدر سنگین است که جبران آن از تحمل چند شرکت بیمه نیز خارج است و شرکت های بیمه از طریق بیمه های اتکایی، خسارت های بزرگ را جبران می کنند.

با توجه به اینکه حوادث طبیعی تناوب ثابت و مشخصی ندارند، شرکت های بیمه نمی توانند در صورت عدم بروز خسارات در یک یا چند سال متوالی حق بیمه های دریافتی را به عنوان سود واقعی تلقی کنند بلکه ناگزیرند وجوه دریافتی را برای رویارویی با خساراتی که احتمالا در سال های آینده خواهند پیوست، ذخیره نمایند.

معمول شدن استفاده از خدمات یا پوشش های بیمه ای بیمه گران در کشور پس از وقوع حوادث طبیعی و جبران خسارات وارد شده مهمترین کمک به دولت و مردم حادثه دیده است. در چنین مواقعی دولت امکانات خود را صرف نجات مصدومین و اسکان موقت حادثه دیدگان نموده و مراقبت های بهداشتی و درمانی لازم را به عمل می آورد. در حالی که در سیل اخیر استان های شمالی اتفاق ناخوشایندی که افتاد بیشتر واحدهای مسکونی فاقد بیمه نامه لازم بودند و آن معدود خانوارهایی هم که از بیمه نامه حوادث برخوردار بودند به دلیل کوچک بودن رقم بیمه نامه خسارت سنگینی را متوجه بیمه گر نمودند. بدیهی است با توجه به اینکه بیمه از قانون اعداد بزرگ تبعیت می کند، وقتی تعداد زیادی از عناصر یک جامعه آماری به‌طور فردی با رخداد یا حادثه‌ای مواجه می‌شوند، احتمال اینکه پیامد واقعی آن واقعه برابر پیامد و نتایج انتظاری آن باشد زیاد و بزرگ است.

طی سال های گذشته بیشترین رویداد طبیعی که خسارات سنگین جانی و مالی را در کشور ما به جای گذاشته، زلزله بوده و ایران با قرارگیری روی گسل های زلزله از ریسک بالای خطر نسبت به این نوع حادثه برخوردار است که ضروری است نسبت به این حادثه اقدامات پیشگیرانه، آموزشی و حمایتی انجام شود.

متاسفانه به دلیل مهاجرت افراد از روستا به شهر خسارات حوادث طبیعی به دلیل ازدحام جمعیت سنگین و جبران ناپذیرتر شده است. همانطور که گفته شد، روند رو به رشد شهرنشینی و ازدیاد جمعیت شهری یکی از عمده ترین عوامل خسارات سنگین در هنگام وقوع بلایای طبیعی است. عدم رعایت ابتدایی ترین نکات ایمنی در ساخت و سازهاي شهري از یک سو و بدون برنامه بودن رشد و توسعه شهر از سوي دیگر زمینه ایجاد خسارات مالی و جانی زیاد در زمان وقوع زلزله را فراهم می سازد. در چنین شرایطی بیمه حوادث و به خصوص بیمه زلزله در کشور می تواند در هنگام وقوع بلایاي طبیعی بار اصلی را از دوش دولت و مردم حادثه دیده بر دارد. با این حال با وجود پیامدهای منفی سیل و زلزله و خسارات سنگین وارد شده کمتر اقدامی از طرف دست اندرکاران در راستای اجباری کردن بیمه حوادث طبیعی صورت نمی گیرد.

همانطور که می دانید، ريسک حوادث طبيعي ماهيت فاجعه‌آميز دارد و صنعت بیمه برای در امان بودن از خسارات سنگین حوادث طبیعی، تبعیت از قانون اعداد بزرگ را برگزیده است. بطوریکه، طبق قانون اعداد بزرگ هر چه تعداد واحدهاي مسکوني بیمه شده بیشتر باشد هم شرکت بیمه توان ارائه خدمات بهتری در زمان وقوع حادثه خواهد داشت و هم اینکه بیمه گزاران حق بیمه کمتری را پرداخت می کنند.

سخن آخر اینکه، از راهکارهای جلوگیری از بروز حوادث ناگوار بعد از وقوع بلایای طبیعی برخورداری از حمایت های لازم مادی و معنوی است. همانطور که می دانید، علی رغم قدمت حدود هشتاد ساله صنعت بیمه در کشور، بیمه همچنان در بین برخی اقشار جامعه کلمه غریبی است و همین دلیلی بر عدم استقبال از خدمات صنعت بیمه کشور شده است. 

تجربه اجباری شدن بیمه شخص ثالث اثرات بسیار مثبتی هم بر روند آشنایی مردم با خدمات صنعت بیمه داشته است و هم از بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی جلوگیری کرده است. در حال حاضر با توجه به قرار گرفتن کشور در مسیر عمده بلایای طبیعی شاید وقت آن رسیده است تا چاره ای جهت اجباری شدن بیمه حوادث طبیعی اندیشیده شود. 

براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن که در سال 90 انجام شده است، 20 میلیون واحد مسکونی در کشور وجود دارد که از این تعداد کمتر از 10 درصد (حدود دو میلیون واحد مسکونی) تحت پوشش بیمه حوادث است و 18 میلیون خانه نیز هیچ‌گونه بیمه‌ای ندارد. وقوع اولین حادثه بزرگ طبیعی بزرگترین خسارت ها را به بار می آورد پس باید امروز چاره ای اندیشید و برای حفظ سرمایه های کشور دست به کار شد.

 از راهکارهایی که چند سالی است در این خصوص در مجلس و دولت با وقوع سیل یا زلزله در کشور چند صباحی نقل محافل می شود و با گذر زمان به فراموشی سپرده می شود، بحث اجباری کردن بیمه حوادث طبیعی است.  برخی از دلایل اجباری نکردن بیمه حوادث طبیعی را درآمد پایین خانوارها علی الخصوص خانوارهای روستایی می دانند که این امر هم با کمی تدبیر به نوعی قابل جبران و عملیاتی شدن است.

با توجه به بنیه اقتصادی مردم، طی سالهای اخیر طرح و پیشنهادهای زیادی مبنی بر استفاده از منابع یارانه نقدی از سوی صاحبنظران و دست اندرکاران در هزینه کردن آن برای رفاه و حمایت از اقشار آسیب پذیر جامعه و خانوارهای شهری و روستایی مطرح شده است ولی تاکنون اقدامی صورت نگرفته است. بیمه حوادث طبیعی با توجه به ضرورت آن و آسیب هایی که پس از وقوع سیل و زلزله بر کشور تحمیل می شود می تواند مهمترین اولویت اختصاص بخشی از منابع یارانه باشد.