مزایا و معایب پُر و خالی بودن عابر بانک‌ها

با وجود ۳۴۹۹۹ خودپرداز در کشور (آمار رسمی بانک مرکزی تا تیرماه ۹۳) وپرداختی متوسط ماهانه ۱.۵ میلیارد تومان هر دستگاه، میزان رسوب پول در دستگاه‌ها با روش‌های رایج که حداقل ۵۰ درصد خطا دارد، رقمی حدود ۲۶۰۰میلیارد تومان در ماه خواهد بود.

به گزارش تسنیم، ارائه خدمات کارت‌های بانکی از وظایف بانک‌های هر کشور به شمار می‌آید. کارت‌های بانکی که اطلاعات فرد و حساب او را در خود دارند، می‌توانند برای برداشت وجه از باجه‌هایی به نام دستگاه‌های خودپرداز (ATM) مورد استفاده قرار گیرند.

براساس آیین نامه گسترش بهره‌برداری از خدمات پول الکترونیکی بانک‌ها موظف هستند نسبت به صدور انواع کارت پول الکترونیکی (اعتباری و پیش پرداخت) و نصب تجهیزات مربوط از قبیل دستگاه‌های خودپرداز(ATM) و پایانه فروش(POS) و پرداخت اینترنتی برای استفاده فرآیند خرید و فروش کالا و خدمات در کشور اقدام نمایند.

برای این منظور باید در دستگاه‌های خودپرداز وجه نقد قابل ملاحظه‌ای تزریق شود تا پاسخگوی نیاز مشتریان باشد؛ اما تأکید براین رویه ممکن است سبب رسوب پول در دستگاه‌ها شده و زیان‌های اقتصادی برای بانک به همراه داشته باشد. بنابراین، بانک‌ها همانطور که به مدیریت نقدینگی در شعب می‌پردازند، باید با توجه به شرایط زمانی، مکانی و اقتصادی به مدیریت نقدینگی دستگاه‌های خودپرداز نیز بپردازند. مهمترین گام در این راستا تشخیص میزان تقاضای وجه نقد مشتریان است.

پُر نگه داشتن دائم دستگاه‌های ATM به‌رغم اینکه ممکن است به حفظ رضایت مشتریان بیانجامد، اما به دلیل فشار هزینه و انباشته‌ شدن وجوه می‌تواند هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های فرصت را به بانک تحمیل نماید. بدیهی است افزایش هزینه‌های بانک، در بلندمدت موجب کاهش کیفیت خدمات ارائه شده از سوی بانک به مشتری می‌شود.

از سوی دیگر، خالی بودن دستگاه ATM در هنگام مراجعه مشتری نیز نه تنها بانک‌ها را مشمول جرایم سنگینی درصورت تداوم مشکلات ارائه خدمات می‌کند، می‌تواند تأثیرات منفی بر نام تجاری بانک‌ها در شرایط رقابتی داشته باشد.

دستگاه‌های خودپرداز در حال حاضر، دارای 4 کاست و در مواردی دارای 6 کاست با ظرفیت دو هزار برگ اسکناس در هر کاست هستند، در صورتی که این کاست‌ها با اسکناس‌های دو هزار تومانی پُر شوند، یک دستگاه می‌تواند تا 16 میلیون تومان پول نقد را در خود نگه دارند؛ این درحالی است که پُرکردن این دستگاه‌ها با اسکناس‌های 5 هزار تومانی ظرفیت نقدی این دستگاه‌ها را به 40 میلیون تومان و در صورتی که این دستگاه‌ها با چک پول‌های 50 هزار تومانی پُر شود ظرفیت نگهداری نقدینگی این دستگاه‌ها را به 400 میلیون تومان افزایش می‌یابد.

حال، اگر بانکی به تعداد 1000 دستگاه ATMداشته باشد، نبود مدیریت مناسب وجه گذاری می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای بانک به همراه داشته باشد. این موضوع، صرف نظر از هزینه استهلاک، بیمه، نیروی انسانی و تعمیر و نگهداری دستگاه‌های ATM است.

چنانچه از بُعد ملی نیز به این مسئله نگاه شود، با وجود 34999 خودپرداز در کشور(آمار رسمی بانک مرکزی تا تیرماه 1393) و پرداختی متوسط ماهانه 1.5 میلیارد تومان هر دستگاه، میزان رسوب پول در دستگاه‌ها با روش‌های رایج که حداقل 50 درصد خطا دارد، رقمی حدود 2600میلیارد تومان در ماه خواهد بود(34999×1.5×0.5=2600). حال، چنانچه بتوان میزان خطا را به نصف کاهش داد، 1300 میلیارد تومان ماهانه نقدینگی آزاد می‌تواند در اختیار شبکه بانکی کشور باشد.

* نگاهی به تاریخچه خودپردازها در ایران

در ایران نخستین دستگاه خودپرداز در بانک سپه، درسال 1371 نصب شده است. پس از بانک سپه، در سال 1377 بانک ملی و پس از آن بانک‌های ملت و صادرات تقریباً به طور همزمان اقدام به نصب دستگاه‌های خودپرداز در شعب خود نمودند؛ اما حدود 13 سال بعد در ماده یک آیین نامه گسترش بهره‌برداری از خدمات پول الکترونیکی مصوب هیئت وزیران در جلسه موره 1384.05.05 صدور انواع کارت پول الکترونیکی (اعتباری و پیش‌پرداخت) و نصب تجهیزات مربوط مانند دستگاه‌های خودپرداز(ATM)، پایانه فروش(POS) و پرداخت اینترنتی توسط بانک‌ها اجباری شد.

در چند سالی که از صدور این مصوبه می‌گذرد، عملکرد نظام بانکی کشور با توجه به آمار منتشر شده توسط بانکی مرکزی(جدول 1) چندان مطلوب به نظر نمی‌رسد. با وجود میزان پایین مبالغی که به واسطه دستگاه‌ها نسبت به شعب جابه‌جا می‌شود، ولی تعداد این تراکنش‌ها بسیار فراوان است که اگر هزینه‌های انجام خدمات مربوط به این تراکنش‌ها درنظرگرفته شود، می‌توان مزایای اقتصادی دستگاه‌ها را برای بانک‌ها و نیز اقتصاد کشور مورد ملاحظه قرار داد.

در این پنج سال، رشد دستگاه‌های خودپرداز در کشور حدود 99 درصد و رشد صدور تعداد کارت‌ها حدود 219 درصد بوده که این امر نشان از تغییر نگرش مدیران بانکی و گسترش استفاده از ابزارهای الکترونیکی و تغییر بانک از کاربر به سرمایه‌بر و تسلط بر سهم عمده‌ای از بازار الکترونیک است.

*  به ازای هر 8300 کارت بانکی یک عابر بانک فعال است

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در حالی که تعداد کارت‌های بانکی صادر شده تا پایان تیرماه سال 1393 به رقمی بیش از 290 میلیون کارت رسیده است. هنوز توسعه عابر بانک‌ها هیچ تناسبی با تعداد این کارت‌ها نداشته و این امر لزوم رشد سخت افزاری را در این عرصه نمایان می‌سازد.

براساس آمار منتهی به تیرماه 1393 تنها 34999 پایانه ATM در کشور فعال بوده که این رقم در مقایسه با انواع کارت بانک‌های صادرشده نشان از این دارد که به ازای هر 8279 کارت بانک صادر شده، یک پایانه عابر بانک در کشور فعال است.

این ناهمگونی به صف‌های طولانی در زمان‌های خاص از جمله زمان دریافت یارانه‌های نقدی، روزهای پایان ماه(واریز حقوق)، آغاز سال تحصیلی(شهریور و اوایل مهرماه) یا اسفند ماه(نزدیک ایام نوروز) منجر می‌شود.

سرویس دهی به دستگاه‌های خودپرداز کاری پُرهزینه از جهت مدیریت نقدینگی و هزینه‌های عملیاتی است. با بالا بودن قیمت تمام‌شده در ایران و اهمیت یافتن کارایی عملیاتی، بیشتر بانک‌ها کارایی خود را معطوف به چگونگی مدیریت وجوه نقد در دستگاه‌های خودپرداز نموده اند. بدین معنا که چه میزان در دستگاه‌ها پول نگهدارند تا دچار مازاد یا کمبود نقدینگی نشوند. تزریق بیش از اندازه وجه به خودپردازها موجب تحمیل هزینه اضافی به بانک و کمبود وجه در دستگاه‌ها موجب نارضایتی مشتریان و به خطر افتادن برند بانک خواهد شد.