بانکداری ایرانی-«آرتروز» شایع‌ترین بیماری مفصلی پیش‌رونده است که با ساییدگی استخوان‌ها و کاهش توان حرکتی همراه است؛ اغلب مفاصل دست، زانو، لگن و ستون فقرات را تحت تاثیر قرار می‌دهد و معمولا با افزایش سن نیز شدیدتر می‌شود؛ این در حالی است که می‌توان با کنترل عوامل زمینه‌ساز آن نسبت به پیشگیری از بروز و همچنین جلوگیری از پیشرفت آن اقدام کرد.
دکتر حسین یاری - مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقای سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی تهران به بهانه روز جهانی آرتروز در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با بیان اینکه آرتروز یکی از شایع‌ترین اختلالات عضلانی_اسکلتی حوزه سلامت است، اظهار کرد: مفاصل، محل رسیدن دو استخوان به یکدیگر هستند و بیماری ساییدگی یا آرتروز، بیماری است که غضروف مفاصل را درگیر می‌کند. در واقع، هنگامی که غضروف آسیب ببیند، خراب شود یا تحلیل رود، بیماری آرتروز یا ساییدگی مفاصل ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: تمام مفاصل بدن از پتانسیل ابتلا به ساییدگی برخوردار هستند اما ساییدگی در برخی مفاصل شایع‌تر است. اغلب افرادی که به بیماری ساییدگی مفاصل مبتلا شده‌اند به دلیل زانو درد یا کمردرد ناشی از آرتروز به پزشک مراجعه می‌کنند؛ اما آرتروز می‌تواند در لگن، ستون فقرات، گردن، مفاصل مچ و حتی بندهای انگشتان نیز بروز پیدا کند.
عوامل زمینه‌ساز تحلیل غضروف‌ها و بروز آرتروز
کدام آرتروزها ارثی است؟
عضو هیات‌علمی جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی تهران درباره چرایی تحلیل رفتن غضروف مفاصل توضیح داد: عوامل متعددی زمینه‌ساز تحلیل و خراب شدن غضروف مفاصل هستند. ژنتیک از عوامل اثرگذار مهم در تحلیل رفتن غضروف مفصلی است؛ به نحوی که اگر پدر و مادر یک فرد به بیماری ساییدگی مفاصل مبتلا باشند، احتمال ابتلا به بیماری آرتروز در آن فرد نیز افزایش می‌یابد. آرتروز برخی مفاصل از مبنای ژنتیک بیشتری برخوردار هستند؛ به طور مثال، فردی که به آرتروز دست مبتلا است به احتمال فروان این بیماری را از نسل‌های قبل خود به ارث برده است.
این متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با بیان اینکه سن از دیگر عوامل موثر در بروز آرتروز به حساب می‌آید، خاطرنشان کرد: با افزایش سن و سالمند شدن انسان‌ها، غضروف تحلیل رفته و خراب می‌شود. بنابراین، افزایش سن از دیگر عوامل ساییدگی مفاصل است؛ به نحوی که حدود ۷۰ درصد افراد مبتلا به ساییدگی مفاصل ۵۵ سال یا بیشتر دارند.
چاقی و افزایش سرعت ساییدگی مفاصل
مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی تهران درباره فاکتور موثر دیگر در بروز آرتروز خاطرنشان کرد: اضافه وزن از دیگر عوامل موثر در بروز بیماری آرتروز است؛ به نحوی که اضافه وزن منجر به افزایش فشار بر مفاصل زانو و کمر شده و شدت و سرعت پیشرفت ساییدگی مفاصل را افزایش می‌دهد.
از «خطر بی‌خوابی و استرس برای مفاصل» تا «آرتروزهای ارثی»
وی با بیان اینکه وضعیت قامتی بدن از دیگر عوامل موثر در بروز بیماری آرتروز محسوب می‌شود، توضیح داد: هنگامی که راستای قامت و آناتومی بدن غیرطبیعی و با اختلال همراه باشد، احتمال ابتلا به آرتروز افزایش می‌یابد. منظور از غیرطبیعی بودن و بروز اختلال در آناتومی بدن این است افرادی که دارای زانوی پرانتزی، ضربدری یا عقب‌رفته هستند، فشار بیشتری روی زانو تجربه می‌کنند و در نتیجه به دلیل فشار بیشتری که تجربه می‌کنند احتمال ابتلا به آرتروز در آنها افزایش می‌یابد.
این متخصص طب فیزیکی با بیان اینکه انجام کارهای روزمره نیز می‌تواند منجر به بروز ابتلا به آرتروز شود، تصریح کرد: در افرادی که ماهیت شغلی‌شان به نحوی است که ناچار به بلند کردن وزنه‌های سنگین هستند یا در طول روز بسیار زیاد خم و راست، می‌شوند یا رفت‌وآمد مکرر از پله‌ها دارند نیز احتمال ابتلا به آرتروز در آنها افزایش می‌یابد.
تبعات سبک زندگی کم تحرک
وی با اشاره به نتایج پژوهش‌های سال‌های اخیر گفت: نتایج یافته‌های پژوهش‌های سال‌های اخیر بیانگر این است که کم‌تحرکی در بروز آرتروز اثرگذار است؛ اما این فاکتور، چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. هر چه میزان بی‌تحرکی و یکجانشینی افزایش یابد، احتمال ابتلا به آرتروز بیشتر می شود. «سبک زندگی کم‌تحرک» از دیگر عوامل زمینه‌ساز ابتلا به آرتروز است.
کمبود ویتامین D در میان ایرانیان
یاری همچنین با بیان اینکه تغذیه در بروز ابتلا به آرتروز نقش دارد، خاطرنشان کرد: تغذیه در بروز ابتلا به ساییدگی مفاصل نقش دارد. میزان مصرف کلسیم، ویتامین D، مصرف ریزمغذی‌ها نیز در بروز بیماری آرتروز نقش دارد.
بی‌خوابی و استرس؛ موثر در بروز آرتروز
عضو هیات‌علمی سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با بیان اینکه هنگامی که از پیشگیری از بیماری‌ها سخن می‌گوییم باید به «عوامل خطر قابل تغییر» بپردازیم، اظهار کرد: ژنتیک جزو عوامل خطر بروز آرتروز است که در برابر این فاکتور نمی‌توانیم مداخله چندانی داشته باشیم. به طور قطع، سبک زندگی می‌تواند نقش موثری بر عوامل خطر قابل تغییر بروز آرتروز داشته باشد. هنگامی که از عوامل خطر قابل تغییر بروز آرتروز صحبت می‌کنیم، منظور فاکتورهایی مانند تغذیه، فعالیت بدنی، روابط بین‌فردی، خواب مناسب، سوءمصرف مواد و استرس است و هر کدام از این عوامل شش‌گانه جزو ستون‌های سبک زندگی هستند و می‌توانند در ابتلا به آرتروز اثرگذار باشند.
خطر دخانیات برای مفاصل
این متخصص طب فیزیکی ادامه داد: بررسی‌ها بیانگر این است که احتمال ساییدگی در افرادی که دخانیات استعمال می‌کنند، افزایش قابل توجه پیدا می کند. علاوه بر دخانیات، خواب ناکافی و استرس می‌توانند نقش موثری در بروز آرتروز داشته باشند. اصلاح سبک زندگی، یک مولفه بسیار مهم است و توجه به مولفه اصلاح سبک زندگی می‌تواند احتمال بروز آرتروز با افزایش سن را کاهش دهد یا تاثیر عوامل ژنتیکی در بروز ساییدگی مفاصل را کم کند.
وضعیت آرتروز در میان ایرانیان
مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی تهران درباره وضعیت ابتلای ایرانیان به آرتروز نیز به ایسنا گفت: اساتید دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۱۵۰۰ شهروند ایرانی را مورد بررسی قرار دادند و نتایج این پژوهش بیانگر این است که دست‌کم حدود ۶۶ درصد از افرادی که در این طرح مطالعاتی شرکت کرده‌اند، «درد» را در سیستم عضلانی_اسکلتی خود تجربه کرده‌اند. بنابر اظهارات افراد حاضر در این پژوهش، اغلب آنها درد را در ناحیه کمر و زانو تجربه کرده‌اند. بررسی‌ها بیانگر این است که حدود ۲۰ درصد افراد به ساییدگی مفاصل مبتلا هستند که آرتروز زانو بخش اصلی آن را به خود اختصاص می‌دهد. همچنین حدود ۲۳ درصد افرادی که در این طرح تحقیقاتی شرکت کرده‌اند، کمر درد را تجربه کرده‌اند.
روش‌های تشخیص بیماری آرتروز
یاری درباره چگونگی تشخیص بیماری آرتروز گفت: شرح حال و معاینه پزشک، اولین قدم برای تشخیص آرتروز است. افرادی که مبتلا به آرتروز گردن یا کمر هستند، همواره نسبت به خشکی کمر یا گردن خود شکایت دارند. پزشک با شناسایی علائم بالینی می‌تواند بیماری آرتروز را تشخیص دهد. پزشکان همچنین با لمس، حرکت دادن و تست کردن ناحیه مبتلا می‌توانند بیماری آرتروز را تشخیص دهند.
عضو هیات علمی سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران افزود: تصویربرداری از دیگر روش‌های تشخیص آرتروز است؛ به نحوی که پزشک با رادیولوژی می‌تواند بیماری آرتروز و شدت این بیماری را تشخیص دهد. گاهی‌اوقات آرتروز سبب آسیب سایر بخش‌های مفصل می‌شود؛ به طور مثال، آرتروز زانو می‌تواند سبب تحلیل رفتن منیسک شود و به آن آسیب وارد کند. بررسی وضعیت ساختاری منیسک نیازمند MRI است. گاهی اوقات، سی‌تی اسکن هم به منظور بررسی وضعیت آناتومیک مبتلایان به آرتروز توصیه می‌شود. بنابراین معاینه، شرح حال بیمار و تصویربرداری بویژه رادیولوژی و سپس MRI، روش‌های تشخیصی متداول در آرتروز هستند.
۵ نکته‌ای که مبتلایان باید رعایت کنند
وی درباره روش‌های پیشگیری از بیماری آرتروز گفت: ساییدگی یا آرتروز مانند سرماخوردگی ناشی از یک ویروس نیست که بتوان آن را با دارو به کلی درمان کرد؛ نکته اساسی این است که آرتروز برای همیشه مهمان فرد مبتلا است. اگر مبتلایان به بیماری آرتروز می‌خواهند درد را تجربه نکنند و مثل همیشه به انجام فعالیت‌های روزمره خود بپردازند، باید نسبت به سلامت خود توجه کنند و پنج اقدام را در دستور کار خود قرار دهند.
یاری با بیان اینکه افراد مبتلا به آرتروز می‌بایست وزن خود را متعادل نگه‌دارند، گفت: اولین اقدام در پیشگیری از آرتروز، کنترل وزن است؛ همراهی اضافه وزن با آرتروز بسیار قابل توجه است؛ به حدی که گفته می‌شود، ۱۰ درصد کاهش وزن می‌تواند فشار وارده به زانو را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
از «خطر بی‌خوابی و استرس برای مفاصل» تا «آرتروزهای ارثی»
یاری درباره ضرورت فعالیت بدنی نیز گفت: زندگی پرتحرک، توصیه دوم متخصصان طب فیزیکی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری آرتروز به حساب می‌آید. افزایش میزان پیاده‌روی روزانه، کاهش استفاده از آسانسور و پله‌برقی، وقفه در کارهای نشسته روزانه و تحرک بیشتر جزو مواردی است که برای پیشگیری از ابتلا به آرتروز توصیه می‌شود. همچنین انجام برخی از تمرین‌ها سبب می‌شود عضلاتی که مسئولیت حمایت از مفصل را بر عهده دارند، تقویت شوند. به طور قطع، یادگیری و انجام تمرین‌ها به صورت روزانه می‌بایست به ملکه ذهن افراد مستعد به بیماری آرتروز تبدیل شود.
اهمیت ویتامین D، کلسیم و ریزمغذی‌ها در پیشگیری از آرتروز
مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی تهران ادامه داد: استفاده از مکمل‌ها و ریزمغذی‌ها سومین اقدام در پیشگیری از ابتلا به آرتروز است. پس از پاندمی کووید۱۹، استفاده از ویتامین D در کانون توجه قرار گرفت؛ اما حدود ۸۰ درصد از ایرانی‌ها به کمبود ویتامین D مبتلا هستند. وضعیت کمبود ویتامین D در میان ایرانی‌ها به نحوی است که تمام ایرانیان می‌بایست دست‌کم یک قرص ۵۰هزار واحدی ویتامین D را به صورت ماهیانه مصرف کنند.
وی با بیان اینکه کلسیم، دیگر ریزمغذی مهم برای پیشگیری از ابتلا به آرتروز است، گفت: مصرف لبنیات، بهترین روش برای دریافت کلسیم است؛ هرچه میزان مصرف لبنیات و به ویژه شیر (دست‌کم ۲ لیوان در روز) افزایش یابد، نیاز دریافت کلسیم تامین می‌شود.
یاری با اشاره به نقش ترکیبات گیاهی برای پیشگیری از ابتلا به آرتروز گفت: شاید برخی از ترکیبات گیاهی مانند زنجبیل، دارچین، سویا و آواکادو بتواند به پیشگیری از آرتروز کمک کند. این دسته ترکیبات که اصطلاحا و به غلط داروهای غضروف ساز خوانده می‌شوند می‌توانند در کاهش خشکی و بهبود درد ناشی از ساییدگی مفاصل کمک کنند.
اهمیت اصلاح سبک زندگی
وی با بیان اینکه اصلاح سبک زندگی می‌تواند از بروز فشار به مفاصل جلوگیری کند، گفت: کسانی که از ابتلا به آرتروز زانو واهمه دارند، باید بدانند که خم کردن زانو منجر به بروز فشار بیشتر به این قسمت از بدن می‌شود. بنابراین اجتناب از خم کردن زانو تا حد امکان، چهارمین اقدام ضروری است که باید مد نظر قرار بگیرد. مواردی مانند دو زانو نشستن، چهار زانو نشستن، استفاده از توالت ایرانی و سایر مواردی که منجر به خم کردن زانو می‌شود باید به نحوی اصلاح شوند که زانوها در طول روز کمتر خم شوند.
مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی تهران ادامه داد: نشستن پشت میز، خوابیدن روی تخت، نماز خواندن پشت میز در مواقعی که درد قابل توجه وجود دارد و استفاده از توالت فرنگی برای کمتر خم شدن زانو توصیه می‌شود.
وی پنجمین اقدام پیشگیرانه را استفاده از کفش و کفی مناسب کفش برشمرد و گفت: کفش و کفی طبی تجویز شده توسط متخصص طب فیزیکی از فشار وارده بر زانوها کم می‌کند و در پیشگیری از آرتروز نقش دارد.
فقط به درمانگر اکتفا نکنید
یاری با بیان اینکه مراحل متعددی برای درمان آرتروز وجود دارد، گفت: به طور مثال، فردی که مبتلا آرتروز زانو است نباید به تنهایی به درمانگر اکتفا کند؛ بلکه باید خود پزشک خود باشد. پزشکان باید در وهله نخست نسبت به اصلاح سبک زندگی فرد مبتلا به آرتروز اقدام کنند. پس از اصلاح سبک زندگی، تجویز دارو که بخشی از آن را مکمل‌ها تشکیل می‌دهند، جزو مراحل دیگر درمان است.
از «خطر بی‌خوابی و استرس برای مفاصل» تا «آرتروزهای ارثی»
و اما روش‌های درمانی و ضرورت تمرین‌های روزانه
عضو هیات‌علمی سازمان جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی تهران با بیان اینکه انجام تمرین‌های روزانه از دیگر راهکارهای درمانی آرتروز است، گفت: همچنین فیزیوتراپی با کاهش التهاب و بهبود دامنه حرکتی مفصل می‌تواند به بهبود شرایط مفصل کمک کند. همچنین تزریق به محل مفصل از دیگر اقدامات درمانی آرتروز است.
وی ادامه داد: ترکیبات مختلف مانند داروی ضد التهاب کورتونی به مفصل تزریق می‌شود؛ گاهی‌اوقات به منظور نرم شدن مفصل ژل غضروف‌ساز هیالورونیک هم تزریق می‌کنیم. همچنین PRP از دیگر اقدامات درمانی است؛ به نحوی که خون از فرد بیمار گرفته شده و پلاکت‌های خود فرد تغلیظ شده و به داخل مفصل تزریق می‌شود. این تزریق‌ها می‌توانند به روان‌تر شدن مفصل، کاهش درد و التهاب و بهبود عملکرد فرد کمک کنند.
آرتروز و تعویض مفصل
یاری در بخش پایانی صحبت‌هایش با بیان اینکه گاهی‌اوقات شدت بیماری بسیار زیاد است، خاطرنشان کرد: هنگامی که شدت بیماری بسیار زیاد است، روش‌های رایج غیرجراحی درمان آرتروز اثرگذار نیست و تعویض مفصل زانو در چنین شرایطی توصیه می‌شود. اگر بیمار به بیماری زمینه‌ای نگران کننده‌ای مبتلا نباشد و از شرایط سنی مناسبی برخوردار باشد، عمل تعویض مفصل زانو را انجام می‌دهیم. لازم به ذکر است که پس از جراحی هم بیمار باز نباید به تعویض مفصل زانو بسنده کند و لازم است پس از عمل تعویض مفصل زانو، رعایت برخی نکات را مد نظر قرار دهد.
