هشتادونهمین گزارش اقتصادی شاپرک که مربوط به تراکنشهای آبان است، منتشر شد. گزارش شاپرک که به بررسی و ارزیابی شبکه الکترونیکی پرداخت کارت می‌پردازد، تصویری آماری از فضای پرداخت الکترونیک را مشخص می‌کند. هدف از انتشار ماهانه این گزارش کمک به فعالان حوزه الکترونیک در عرصه‌های تصمیم‌گیری و اجراست.
براساس این گزارش در آبان امسال بالغ بر ۳۷۳۳ میلیون تراکنش با ارزش بیش‌‌از ۷۷۰ هزار میلیارد تومان در شبکه شاپرک پردازش شده که نسبت به مهر رشد ۵۹/ ۰ درصدی در تعداد و رشد ۳۱/ ۹ درصدی در ارزش ریالی داشته است. این افزایش‌‌ها پس‌‌از آن اتفاق افتاد که تراکنشها در مهرماه هم ازنظر تعداد و هم ازنظر مبلغ نسبت به شهریور کاهش داشت. درواقع این کاهش‌‌ها در نخستین ماه پاییز پس از محدودیت‌‌های اینترنتی بر کسب‌‌وکارها اتفاق افتاد و به‌‌نظر می‌‌رسد که این آثار در آبان‌‌ماه اندکی تعدیل شدند.
اهمیت شاپرک و گزارش‌های آن
تراکنشهای بانکی به کمک ابزارهای پرداخت یکی از مهم‌ترین امور روزمره انسان‌‌‌‌ها محسوب می‌شوند. به کمک ابزارهای پرداخت اعتبار از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود و عملیات انتقال اعتبار بدون دخالت فیزیکی اسکناس‌‌‌‌ها صورت می‌‌‌‌پذیرد. به همین منظور سامانه شبکه الکترونیک پرداخت کارتی (به اختصار: شاپرک) پدید آمده تا با یکپارچه‌‌سازی ارائه‌‌‌‌دهندگان خدمات پرداخت کارتی، سرعت و امنیت انتقال اعتبار را افزایش دهد. از آنجا که تقریبا تمامی بانک‌ها و موسسات مالی موجود در ایران به این شبکه متصل هستند و خدمات خود را بر بستر آن ارائه می‌دهند، بررسی گزارش‌های این شبکه می‌تواند اطلاعات خوبی را از عملکرد بخش‌های مختلف شبکه پرداختی کشور ارائه دهد.
آمار و ارقام
براساس این گزارش در دومین ماه پاییز۱۴۰۱، بیش از ۳۷۳۳ میلیون تراکنش در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که ارزش این تراکنشها بیش‌‌از ۷۷۰هزار میلیارد تومان بوده است. آمارها نشان می‌دهد که تراکنشهای پردازش شده در آبان ۱۴۰۱ نسبت به مهر، ۵۹/ ۰ درصد رشد در تعداد و افزایش ۳۱/ ۹ درصدی در ارزش ریالی را تجربه کرده است. همچنین تراکنشهای آبان ۱۴۰۱ نسبت به ماه مشابه سال ۱۴۰۰، از نظر تعدادی ۷۷/ ۱۳درصد و ازنظر ریالی ۴۵/ ۱۵ درصد رشد داشته است. براین اساس در آبان‌‌ماه ۱۴۰۰، بیش‌‌از ۳۲۸۰ میلیون تراکنش با ارزش بالغ‌‌بر ۶۶۷ هزار میلیارد تومان پردازش شده است. برای ارائه تحلیل‌‌های قابل اتکا با وجود عامل تورم، متغیرهای ارزشی و مبلغی باید به‌‌صورت حقیقی بررسی شوند.
این به آن معنا است که از متغیر اسمی تورمزدایی شده تا تورم موجب برداشت‌های اشتباه و انحراف در تشخیص و تصمیم‌گیری نشود. بنابراین رشد حقیقی و تورمزدایی شده شاخص مناسب‌‌تری برای بیان رشد تراکنشها است. برای این کار، می‌توان با استفاده از شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی آنها را تعدیل و به اعداد شفاف و بدون تورم تبدیل کرد. بر این اساس، ارزش اسمی تراکنشهای آبان۱۴۰۱ نسبت به ماه گذشته با رشد ۳۱/ ۹ درصدی همراه بوده و این در حالی است که ارزش حقیقی تراکنشها رشد ۰۶/ ۷ درصدی را تجربه کرده است. ارزش حقیقی تراکنشها در واقع ارزش تراکنشهای شاپرکی بدون در نظر گرفتن اثرات تورم است. به عبارت دیگر ارزش تراکنشهای شاپرکی که نسبت به نرخ تورم خالص‌‌سازی شده است، ارزش حقیقی تراکنشهای شاپرکی را تشکیل می‌دهد.
همچنین مقایسه ارزش تراکنشها به‌‌صورت نقطه به نقطه نشان می‌دهد که ارزش اسمی تراکنشها در آبان ۱۴۰۱ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشد ۴۵/ ۱۵درصدی را تجربه کرده است. درواقع این افزایش را می‌توان این‌گونه تفسیر کرد که استقبال عمومی از پرداخت الکترونیکی در مقیاس نقطه به نقطه افزایش یافته است. البته رشد حقیقی ارزش تراکنشها به‌‌صورت نقطه به نقطه حکایت از کاهش ۰۵/ ۲۲ درصدی دارد. مقایسه آبان۱۴۰۱ با ماه مشابه در سال ۱۴۰۰ به وضوح اثر عامل تورم بر ارزش تراکنشها را نشان می‌دهد.
سهم ابزار پذیرش در تراکنشها
در میان ابزار پذیرش مختلف، کارت‌خوان فروشگاهی با سهم ۴۶/ ۹۲ درصدی بیشترین تعداد تراکنش را در بین سایر ابزار پذیرش در آبان‌‌ماه داشته است و ابزار پذیرش اینترنتی و ابزار پذیرش موبایلی به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتهاند. براساس آمارهای این گزارش، بیشترین سهم بازار تراکنشهای شاپرکی در اختیار ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است. این در حالی است که عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارت‌خوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این دست می‌توانند از جمله عوامل تاثیرگذار بر تعداد تراکنشهای ابزارپذیرش کارت‌خوان فروشگاهی باشند. این در حالی است که برای استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به وجود دستگاه گوشی تلفن همراه نیاز است که ممکن است هنگام خرید در اختیار همگان قرار نداشته باشد.
متوسط مبلغ کارکرد هر ابزار کارت‌خوان فروشگاهی نیز برابر ۵/ ۷۱ میلیون تومان است که این میزان نیز نسبت به ماه گذشته ۱۸/ ۳میلیون تومان افزایش رشد داشته است. براساس آمارهای منتشرشده در این گزارش، ابزار پذیرش موبایلی به‌طور متوسط کمترین ارزش ریالی را داشته و ابزار کارت‌خوان فروشگاهی از این لحاظ رتبه نخست را دارد.
ارزش تراکنشهای شاپرک و تولید ناخالص داخلی
بر اساس انتظارات و در حالت عمومی، رابطه مستقیمی بین تقاضا در دوره مشخص و مبلغ پرداخت‌های صورت‌گرفته در آن وجود دارد. علت آن است که بهای کالای مورد تقاضا به صورت الکترونیکی یا نقدی پرداخت می‌شود. از سوی دیگر عواملی مانند تورم، نرخ بهره، رکود و رونق اقتصادی، اوضاع سیاسی و سایر عوامل بر تقاضا، عادات و رفتار مصرفی جامعه اثر می‌‌گذارد. برای مثال در یک اقتصاد رکودی با کاهش تقاضا و خرید کالاها و خدمات، انتظار بر آن است که پرداخت وجوه چه به صورت نقدی و چه به صورت الکترونیکی در مجموع کاهش یابد. نسبت ارزش تراکنشهای شبکه پرداخت الکترونیک کارتی به تولید ناخالص داخلی از سال ۱۳۹۷ تا سال ۱۴۰۱ روند صعودی داشته است که این روند نشان‌دهنده عملکرد مثبت شاپرک و افزایش سطح آن با توجه به اندازه اقتصاد کشور است.
عملکرد بانک‌ها در بازاریابی خدمات شاپرکی
از سهم بانک‌ها در تعداد و مبلغ کل تراکنشهای شبکه بانکی می‌توان عملکرد آنان را در کیفیت ارائه خدمات کارتی و بازاریابی سنجید. بر این اساس، هر بانکی که سهم بیشتری را از این شاخص به دست آورده باشد نشان می‌دهد که عملکرد بهتری در این حوزه داشته است. در بررسی این شاخص سه حوزه کارت‌خوان‌‌‌‌های فروشگاهی، ابزار پذیرش اینترنتی و ابزار پذیرش موبایلی مورد بررسی قرار می‌گیرند. به‌طور کلی، بانک ملت با سهم ۸۵/ ۱۷درصدی از تعداد تراکنشها و سهم ۹۲/ ۱۷درصدی از مبلغ تراکنشها بیش از دیگر بانک‌ها در حوزه تراکنشها موثر بوده است. پس از این بانک، در حوزه کل تعداد تراکنشهای بانکی، بانک سپه با سهم ۵۸/ ۱۶درصدی در رتبه دوم و در حوزه کل مبلغ تراکنشها بانک ملی ایران با سهم ۱۹/ ۱۳ درصدی در رتبه دوم قرار دارد.
بر اساس بررسی آمارهای گزارش شاپرک، سه بانک سپه، ملت و ملی ایران به ترتیب بیشترین سهم را از تعداد تراکنشهای کارت‌خوان‌‌‌‌های سطح کشور داشته‌‌‌‌اند. در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی مانند اینترنت بانک‌ها، سه بانک ملی ایران، ملت و کشاورزی پیشتازی کرده و سهم بیشتری را در تعداد تراکنشها به خود اختصاص داده‌‌‌‌اند. در تراکنشهای مربوط به ابزار موبایلی که ازجمله مهم‌ترین آنان می‌توان به کدهای USSD و موبایل بانک‌ها اشاره کرد؛ سه بانک ملت، اقتصاد نوین و آینده بیشترین سهم تراکنشها را داشته‌‌‌‌اند. در بخش سهم بانک‌ها از ارزش تراکنشهای کارتی نیز در حوزه کارت‌خوان‌‌‌‌ها سه بانک ملت، ملی ایران و صادرات موفق‌‌‌‌تر از دیگران عمل کرده‌‌‌‌اند. در موضوع مبلغ ابزار پذیرش اینترنتی سه بانک ملت، تجارت و صادرات پیشتاز بوده و در حوزه ابزار پذیرش موبایلی نیز سه بانک ملت، آینده و اقتصاد نوین بهتر از دیگران عمل کرده‌‌‌‌اند.
عملکرد بانک‌ها از صدور و پذیرش تراکنشها
بر اساس آمار این گزارش، بانک ملی ایران بیشترین تعداد صدور و پذیرش تراکنشهای بانکی با مجموع حدود ۳/ ۱ میلیارد تراکنش را داشته و برتر از دیگر بانک‌ها عمل کرده است. پس از این بانک، بانک ملت با حدود ۱/ ۱ میلیارد و بانک سپه با حدود یک میلیارد تراکنش در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتهاند. در بخش بررسی مبلغ تراکنشهای بانکی اما جای بانک ملی ایران و بانک ملت جابه‌‌جا می‌شود. بانک ملت با مجموع ارزش بیش‌‌از ۲۴۹هزار میلیارد تومان در جایگاه نخست قرار گرفته است. پس از آن بانک ملی ایران با بیش‌‌از ۲۴۲هزار میلیارد تومان در جایگاه دوم و بانک صادرات با بیش‌‌از ۱۷۷ هزار میلیارد تومان در جایگاه سوم قرار گرفته است.
