بررسی صورت سود و زیان بانک‌های بورسی حاکی از آن است که در مهرماه سال‌جاری، سود ناشی از دریافت کارمزد این بانک‌ها رشد مناسبی داشته است. به طور کلی درآمد بانک‌ها از دو کانال مشاع و غیرمشاع به دست میآید و کارمزد خدمات بانکی جزو کانال غیرمشاع محسوب می‌شود.
به‌طور میانگین کارمزدهای دریافتی در ماه مهر حدود ۱۴درصد افزایش داشته است. بررسی کارمزدهای بانکی از آن جهت حائز اهمیت است که اعتبار موردنیاز برای اجرای امور آتی بانکی را تامین کرده و همچنین نشان‌دهنده کیفیت خدمت بانک است.
کانال درآمد بانکی
بانک با وجود تمام تفاوت‌‌‌هایی که با کسب و کارهای متعارف دارد، در نهایت یک بنگاه هست و فعالیت آن با هدف کسب درآمد و سود صورت می‌گیرد. به طور کلی درآمدهایی که یک بانک می‌تواند کسب کند را می‌توان به دو دسته عمده درآمدهای مشاع و غیرمشاع تقسیم‌بندی کرد. به طور خلاصه درآمدهای مشاع بانک‌ها از مجموع سود تسهیلات اعطایی و سود و زیان حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها به دست میآید که اگر از این درآمد حاصل شده، سهم سود سپرده گذاران کسر شود، سهم بانک از درآمدهای مشاع حاصل می‌شود. از سوی دیگر درآمدهای غیرمشاع نیز مجموع درآمدهای حاصل از کارمزد، مبادلات ارزی و سایر فعالیت‌های مشاوره‌‌‌ای بانک‌هاست. بخش عمده درآمدهای غیرمشاع بانک‌ها را کارمزدهای آنها تشکیل می‌دهد. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد این مساله برای بانک‌های ایرانی نیز صادق است و یکی از کانال‌‌‌های مهم درآمدی آنها کارمزدی است که بابت تراکنش‌‌‌ها و خدمات انتقال وجوه خود دریافت می‌کنند.
صورت‌های مالی بانک‌ها چه می‌‌‌گوید؟
بررسی صورت‌های مالی بانک‌های حاضر در بورس تهران جزئیات اطلاعات مالی بانک‌ها را در خود گنجانده است. یکی از بخش‌‌‌های مهم صورت‌های مالی، صورت سود و زیان است. در این بخش اطلاعات مربوط به درآمد و مخارج فعالیت‌های مختلف اقتصادی و سود خالص هر یک از آنها گنجانده شده است. یکی از بخش‌هایی که در صورت سود و زیان به چشم می‌‌‌خورد مربوط به درآمدها و هزینه‌‌‌های مربوط به بخش کارمزد است که در انتها خالص سود بانک‌ها از بخش کارمزد در آن ذکر شده است.
بر اساس اطلاعات صورت‌های مالی منتهی به ۳۰/ ۰۷/ ۱۴۰۱، بانک‌های بورسی مجموعا هجده‌هزار میلیارد تومان کارمزد دریافت کرده‌‌‌اند. از این میزان حدود ۸/ ۱۵هزار میلیارد تومان آن طی ۶ماه ابتدای سال دریافت شده و تقریبا ۳/ ۲هزار میلیارد تومان آن نیز طی مهر ماه محقق شده است. مطابق آخرین صورت‌های مالی ماهانه منتشر شده روی سایت کدال، بانک تجارت با کسب حدود ۶۶۶میلیارد تومان درآمد از بخش کارمزدها، در جایگاه دوم بانک‌ها در مجموع درآمد حاصل از کارمزد قرار گرفته است. با این رشد، مجموع درآمدهای بانک از محل کارمزدها تا انتهای مهرماه به ۴۱۱۸میلیارد تومان میرسد. با توجه به این موضوع درآمد بانک از این محل ۱۹درصد رشد داشته که بیشترین میزان رشد را میان بانک‌های بورسی داشته است.
در ادامه بررسی صورت مالی بانک‌ها، پست بانک با رشد ۱۸درصدی درآمدها، در جایگاه دوم قرار می‌گیرد. این بانک تا پایان شهریور سال‌جاری مبلغ ۶۳۱میلیارد تومان از محل کارمزدها درآمد کسب کرده که با ۱۱۵میلیارد تومان رشد، مجموع درآمدهای این بانک تا پایان مهرماه سال‌جاری به ۷۴۷میلیارد تومان میرسد. صورت مالی بعدی مربوط به بانک سینا است. صورت سود و زیان این بانک نشان می‌دهد که در مهر ماه سال‌جاری ۶۸میلیارد تومان از بخش کارمزدها عاید این بانک شده است. این بانک تا پایان شهریور ۳۸۳میلیارد تومان از کارمزدها درآمد کسب کرده است. با توجه به این موضوع، مجموع درآمدهای این بانک از محل کارمزدها تا پایان مهر ماه به ۴۵۱میلیارد تومان میرسد که رشد ۱۷درصدی درآمدهای این بانک را نشان می‌دهد.
چهارمین بانک بورسی از نظر رشد درآمد از بخش کارمزدها، بانک پارسیان است. این بانک که تا پایان شهریور ماه موفق شده بود ۹۴۲میلیارد تومان درآمد از این محل کسب کند، در مهرماه حدود ۱۴۷میلیارد تومان از این محل درآمد داشته است. بر این اساس درآمدهای این بانک تا پایان مهرماه به ۱۰۹۰میلیارد تومان میرسد. بیشترین میزان کارمزد دریافتی در میان بانک‌های بورسی مربوط به بانک ملت است. بانک ملت در مهر ماه حدود ۶۲۱میلیارد تومان درآمد از بخش کارمزد کسب کرده است. این میزان درآمد موجب شد که مجموع درآمدهای حاصل شده از محل کارمزدها در سال‌جاری برای این بانک به ۵۳۷۷میلیارد تومان برسد. با توجه به این موضوع می‌توان گفت که درآمد دریافتی بانک از محل کارمزدها در مهرماه حدود ۱۳درصد افزایش داشته است.
کمترین میزان رشد درآمد بانک‌ها از محل کارمزدها هم مربوط به بانک اقتصاد نوین است. این بانک تا پایان شهریورماه حدود ۱۱۹۹میلیارد تومان از این محل درآمد داشته است. درآمدهای این بانک در مهرماه با حدود ۱۰درصد رشد با مبلغ ۱۲۲میلیارد تومانی، به ۱۷۸۰میلیارد تومان رسیده است.
اهمیت درآمدهای کارمزدی
بانک‌ها از محل‌‌‌های گوناگونی درآمد دارند. از جمله مهم‌ترین این محل‌‌‌ها می‌توان به درآمد تسهیلات اعطایی، درآمد سپرده‌گذاری، درآمد سرمایه‌گذاری‌ها و درآمد کارمزدها اشاره کرد. در ایران، بخش زیادی از درآمد بانک‌ها به بخش تسهیلات اعطایی اختصاص دارد. این درحالی است که این درآمدها همواره موجب می‌شد که بانک با ریسک‌های گوناگونی مواجه شود. ازجمله مهم‌ترین ریسک‌های این بخش، ریسک مربوط به عدم‌بازپرداخت تسهیلات توسط مشتریان است. در این صورت، ممکن است مطالبات غیرجاری بانک افزایش یافته و همچنین در برخی امور خود مانند پرداخت سود سپرده‌‌‌ها با مشکلات زیادی مواجه شود.
در سطح جهان، بانک‌های موفق همواره سعی داشته‌‌‌اند که سهم کارمزدها را در درآمدهای خود افزایش دهند. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که در ایران، میانگین درآمد بانک‌های بورسی از کارمزد حدود ۱۲درصد است. این در حالی است که میانگین این رقم در بانک‌های اروپایی حدود ۳۲درصد بوده است. در برخی بانک‌های مطرح، میزان درآمد کارمزدی و به‌طور کلی درآمدهای غیر‌بهره‌‌‌ای از درآمدهایی مانند درآمد تسهیلات اعطایی سهم بیشتری را در مجموع درآمدهای بانک به خود اختصاص داده است.
افزایش کارمزدها در سال گذشته موجب شد که سهم کارمزدها در درآمدهای بانک اندکی افزایش داشته باشد. در آذرماه سال ۹۹، با بخشنامه جدید بانک مرکزی، کارمزدهای شبکه بانکی دستخوش تغییر قابل‌توجهی شد و افزایش یافت. آبان ماه سال ۱۳۹۹ بود که معاون فناوری‌‌‌های نوین بانک مرکزی در مصاحبه‌‌‌ای به تاخیر ده ساله این بانک در اصلاح کارمزدهای بانکی اشاره کرد و از اصلاح این کارمزدها خبر داد. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، مهران محرمیان به این نکته اشاره کرد که در جهان معمولا نسبت درآمدهای غیرمشاع به کل درآمدهای بانک عدد قابل ملاحظه‌ای است. بر اساس گفته‌های این مسوول بانک مرکزی معمولا این نسبت به ۳۰ تا ۵۰درصد میرسد که به این معناست که حدود نیمی از درآمدهای آن بانک از طریق اخذ کارمزدها حاصل می‌شود؛ اما در ایران این عدد بسیار کمتر است و به حدود ۱۰درصد میرسد.
این مقام مسوول در این مصاحبه بیان کرده بود که مجموع هزینه‌‌‌ای که برای فعالیت‌های بانکداری الکترونیک توسط بانک‌ها پرداخت می‌شود از کارمزدی که از مشتریان اخذ می‌شود، بیشتر است و در نتیجه بانک‌ها، در زمینه بانکداری الکترونیک با ناترازی مواجه هستند. این مقام مسوول در پایان صحبت‌‌‌هایش اعلام کرد اصلاحات در نظام بانکی، به‌ویژه در زمینه موضوعی مثل افزایش نرخ کارمزدهای خدمات بانکی، از جمله موضوعاتی است که با حساسیت فوق‌‌‌العاده زیاد پیگیری شده است، انرژی، هزینه و زمان بسیار زیادی صرف تصمیم‌گیری در این زمینه شده است، جلسات کارشناسی بسیار طولانی با بانک‌ها، بخش نظارت، کمیسیون پولی و بانکی، هیات عامل بانک مرکزی و سایر نهادهای ذی‌ربط برگزار شد که با ممارست و جدیتی که همه نهادها و دستگاه‌ها در انجام کار داشتند به نحوی تصمیم‌گیری شد که هم بار و فشار مالی از دوش بانک‌ها برداشته شود و هم عموم مردم با تغییر کمی از افزایش کارمزدهای خدمات بانکی مواجه شوند.
افزایش کارمزدها علاوه بر اینکه موجب می‌شود بانک‌ها از بسیاری از ریسک‌ها دور باشند، این نهادها را تحریک می‌کند تا در ارائه خدمات، کیفیت بالاتری را عرضه کنند. علاوه بر افزایش کیفیت، از دیگر مزایای این موضوع می‌توان به افزایش نوآوری در زمینه خدمات نیز اشاره کرد.
