دنياي اقتصاد-محمد حيدري : بانک مرکزی در راستای ایجاد شفافیت بیشتر در نظام بانکی کشور، هفته گذشته گزارش مانده تسهیلات کلان غیرجاری سیستم بانکی کشور را منتشر کرد.
مانده غیرجاری تسهیلات برای نظام بانکی کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است و این موضوع در تسهیلات غیر جاری بسیار پررنگ‌تر است، چراکه یکی از اصلی‌‌ترین درآمدهای بانکی و همچنین از منابع مهم پرداخت سود سپرده‌های بانکی، سود حاصل از بازپرداخت تسهیلات است.
در این گزارش، میزان مانده غیرجاری تسهیلات کلان نظام بانکی کشور تا انتهای خرداد سال جاری اعلام شده که بر اساس آن بانک کشاورزی بیشترین میزان مانده غیرجاری تسهیلات کلان را به نام خود به ثبت رساند. مطابق این گزارش کمترین میزان هم مربوط به بانک کارآفرین است. علاوه بر اینها، پنج بانک هم فاقد مانده تسهیلات کلان غیرجاری گزارش شدند. کماکان این گزارش هم مانند دیگر گزارش‌ها از نواقصی برخوردار بود که بهتر است بانک مرکزی در گزارش‌های بعدی اقدام به رفع آنها کند.
شفافیت در دستور کار
از آغاز قرارگیری احسان خاندوزی بر مسند وزارت اقتصاد، ایجاد شفافیت در نظام بانکی در دستور کار این وزارتخانه قرار گرفت. بار سنگینی از این ماجرا بر دوش بانک مرکزی بوده و این نهاد وظیفه دارد تا برخی از امور را تحت نظر داشته و جهت ایجاد شفافیت گزارش‌هایی را در این خصوص در دسترس عموم قرار دهد. گزارش مانده غیرجاری تسهیلات کلان هم از جمله همین گزارش‌ها است که بانک مرکزی وظیفه انتشار آن را بر عهده دارد.
گزارش‌های منتشر شده از سوی بانک مرکزی یکی از اصلی‌‌ترین منابع شناخت بهتر سیستم بانکی کشور به حساب می‌‌آید. اما متاسفانه شیوه انتشار این گزارش و دیگر گزارش‌ها نشان می‌دهد که بانک مرکزی از اهمیت آنها با‌خبر نیست یا آنقدر که برای تحلیلگران و فعالان این حوزه این دسته از گزارش‌ها اهمیت دارند، برای بانک مرکزی اهمیتی وجود ندارد و نواقص گزارش‌های منتشر شده این موضوع را تایید می‌کند.
برای مثال در این گزارش‌ها نامی از برخی بانک‌های دولتی دیده نمی‌شود و همچنین برخی اطلاعات منتشر شده درباره برخی بانک‌ها با نقص‌‌هایی همراه است. از جمله این نقص‌‌ها می‌توان به داده‌های مربوط به بانک کارآفرین اشاره کرد که در آن اصل تسهیلات پرداختی دیده نمی‌شود ولی مانده غیرجاری آنها منتشر شده است. بهتر است بانک مرکزی تلاش کند تا در گزارش‌های آتی خود به رفع این نقص‌‌ها اهمیت داده و فعالان این حوزه شاهد کاری کامل‌‌تر و تمیز‌‌تر در آینده باشند.
اهمیت مانده غیر جاری تسهیلات
در ادبیات نظام بانکی، مطالبات غیرجاری در کشور به سه دسته تقسیم می‌شود. دسته اول مطالبات سررسید گذشته است. مطالباتی که 6 ماه از زمان سررسید آنها گذشته باشد در این دسته قرار می‌گیرند. دسته بعدی مطالبات معوق است که از تاریخ سررسید آنها بین 6 تا 18 ماه گذشته و زمانی که 18 ماه از زمان سررسید مطالبات غیرجاری بگذرد، این مطالبات در دسته مطالبات مشکوک‌‌الوصول قرار می‌گیرند.
تسهیلات پرداخت شده توسط بانک‌ها عمدتا از منبع سپرده‌های بانکی تامین می‌شود. این سپرده‌ها نیز عمدتا شامل پس‌‌انداز و سرمایه‌‌گذاری مردم و شرکت‌‌ها است و بانک‌ها موظف به بازپرداخت آنها در موعد مقرر هستند. بانک‌ها نمی‌توانند از بازپرداخت سپرده‌ها سر باز زنند، چراکه در این صورت، هجوم مردم برای دریافت سپرده‌های خود در سطح دیگر بانک‌ها نیز گسترش یافته و این موضوع می‌تواند به شکست نظام بانکی منجر شود. در نتیجه مطالبات ناشی از تسهیلات باید حتما وصول شده تا بانک توانایی پرداخت سپرده و سود سپرده‌ها را به مردم داشته باشد.
در صورتی که برخی تسهیلات‌گیرندگان از پرداخت تسهیلات سر باز زنند، بانک در ایفای نقش خود به عنوان واسطه تسویه حساب‌‌ها با مشکل مواجه می‌شود. یکی از این مشکلات، عدم توانایی بانک در بازپرداخت به موقع سپرده‌ها و پرداخت سود آنها است. در چنین شرایطی بانک ناچار خواهد بود که سراغ بازار بین‌بانکی رفته و از این طریق نقدینگی مورد نیاز خود را تامین کند.
این موضوع می‌تواند برای بانک‌ها هزینه زیادی داشته باشد، چرا که افزایش تقاضا در بازار بین‌بانکی موجب افزایش نرخ بهره خواهد شد و رفته رفته هزینه تامین اعتبار از این بازار برای تمامی بانک‌ها به‌شدت افزایش خواهد یافت. دیگر روش جبران کمبود نقدینگی، استقراض بانک از بانک مرکزی است که در نهایت موجب افزایش نقدینگی در سطح جامعه شده و می‌تواند فشار تورمی بالایی را بر اقشار مختلف جامعه وارد کند. علاوه بر این مشکلات، مساله درآمد خود بانک‌ها نیز مطرح است. بخشی از سود حاصل از وام دادن سپرده‌ها، از منابع مهم درآمدهای بانکی محسوب شده که تاثیر بسزایی در امور جاری و آتی بانک‌ها خواهد داشت. هزینه‌های اداری، حقوق کارمندان، امور توسعه‌‌ای بانک و... همه از جمله کارهایی است که باید از طریق درآمدهای بانکی تامین شود. در نتیجه اگر بانک نتواند مطالبات ناشی از تسهیلات خود را به موقع دریافت کند، ممکن است در امور جاری هم با مشکلات جدی مواجه شود. در نتیجه بسیار اهمیت دارد که بانک به موقع و به‌طور کامل مطالبات خود را دریافت کند.
شرایط نگران‌کننده مانده غیرجاری تسهیلات کلان
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد بدهی‌‌های معوق مشتریان بانک‌ها از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در صورت عدم وصول آنها، این نهادهای پولی با مشکل مواجه خواهند شد. این موضوع درباره تسهیلات کلان بسیار مهم‌تر است. معمولا دریافت‌کنندگان تسهیلات کلان امتیازاتی داشته که به آنها اجازه می‌دهد در چانه‌زنی با بانک‌ها، دست بازتری داشته باشند. همچنین در صورت عبور مهلت بازپرداخت تسهیلات از زمان سررسید، همچنان این دسته از مشتریان قدرت بالایی در تعویق تسهیلات دارند. در نتیجه باید با دقت بیشتری این گروه را بررسی کرد. بر اساس گزارش بانک مرکزی، طی دوره مورد بررسی، بدون در نظر گرفتن برخی بانک‌های دولتی و بانک کارآفرین (به دلیل نقص داده‌های منتشر شده)، بانک‌ها مجموعا 61 هزار میلیارد تومان تسهیلات کلان غیرجاری اعطا کرده‌اند. از این 61 هزار میلیارد تومان چیزی حدود 40هزارمیلیارد تومان مانده غیرجاری دارد. یعنی به‌طور میانگین نسبت میان مانده غیرجاری و تسهیلات کلان پرداختی حدود 66 درصد است.
بانک ایران زمین با 26 هزار میلیارد تومان بیش از دیگر بانک‌ها تسهیلات کلان غیرجاری را به خود اختصاص داده ولی نکته مهم اینجاست که از این میزان تنها هزار میلیارد تومان مانده غیرجاری وجود دارد که یعنی به ازای تنها 4 درصد از تسهیلات پرداختی، مانده غیر جاری وجود دارد که از این نظر بهترین عملکرد را در میان تمام بانک‌های مورد بررسی به خود اختصاص داده است. البته ناگفته نماند که حدود 25 هزار میلیارد تومان از مانده تسهیلات این بانک، مانده جاری است. بیشترین میزان مانده غیرجاری تسهیلات متعلق به بانک کشاورزی است. این بانک مجموعا 10 هزار میلیارد تومان تسهیلات دارای مانده غیرجاری دارد و مانده غیرجاری آن حدود 13 هزار میلیارد تومان گزارش شده است.
این اختلاف میان مانده و اصل تسهیلات پرداختی به دلیل این است که مطالبات معوق، شامل جریمه تاخیر مشتریان نیز می‌شود. بر این اساس نسبت مانده غیرجاری بر کل تسهیلات غیرجاری پرداخت شده حدود 126 درصد خواهد بود.اما بیشترین میزان نسبت مانده غیرجاری بر کل تسهیلات غیر جاری پرداختی مربوط به بانک آینده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، این بانک مجموعا حدود 5/ 4 هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کرده ولی میزان مانده غیرجاری این تسهیلات حدود 8 هزار میلیارد تومان است. به بیان دیگر نسبت مانده غیرجاری بر کل تسهیلات بانکی این بانک رقمی در حدود 179 درصد است.
از دیگر بانک‌‌هایی که این نسبت در آنها بیش از 100 درصد است می‌توان به بانک دی اشاره کرد. مجموع تسهیلات پرداختی این بانک حدود 6 هزار میلیارد تومان است و میزان مانده غیرجاری آنها حدود 2/ 6 هزار میلیارد تومان ثبت شده است. یعنی تقریبا این نسبت برای این بانک حدود 105 درصد است. پست بانک هم در مرز صد درصد قرار دارد. این بانک مجموعا حدود 2/ 6 هزار میلیارد تومان تسهیلات کلان اعطا کرده و به همان میزان هم مانده غیرجاری برای این تسهیلات وجود دارد. با توجه به این اطلاعات، مجموعا چهار بانک بیش از تسهیلات پرداختی دارای مانده غیرجاری هستند.
در این بین، دو بانک گردشگری و خاورمیانه هم در کانال 90 درصد قرار دارند. پس از آنها هم، سه بانک ملت، شهر و اقتصاد نوین در کانال 80 درصدی قرار داشته و بانک سینا هم عدد 76 درصد را به ثبت رسانده است. به‌طور کلی وجود مانده غیرجاری در این ابعاد به‌ویژه بیش از تسهیلات پرداختی نکته نگران‌‌کننده‌‌ای در نظام بانکی است. چراکه نشان می‌دهد این بانک‌ها نه‌‌تنها نتوانسته‌اند به میزان تسهیلات پرداختی، مطالبات خود را وصول کنند، بلکه حتی بیش از آن هم طلبکار هستند. سوال اساسی اینجاست که چه چیزی به این مشتریان این قدرت را اعطا کرده که بدهی معوق خود را پرداخت نکنند. به نظر می‌‌رسد که نیاز است بانک‌ها در شیوه اعتبار‌سنجی خود و همچنین برخورد با متخلفان تجدید نظر کرده و سیاست‌های متفاوتی را در پیش گیرند.
