گزارش اقتصادی شاپرک، گزارشی تخصصی است که با هدف بررسی وضعیت پرداخت الکترونیکی کشور، از اردیبهشت سال ۱۳۹۰، به صورت ماهانه، سالانه و هر ۴ سال یک‌بار منتشر میشود. شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی شاپرک که نقش رابط میان بانک مرکزی، شبکه بانکی و شرکتهای PSP (رابط میان بانک‌ها و شرکتهای تجاری) را ایفا می‌کند، با انتشار گزارش اقتصادی ماهانه کمک فراوانی به مطالعه بازار هر یک از شرکتهای ارائه‌‌دهنده خدمات پرداخت کرده است.
به گزارش بانکداری ایرانی و بر این اساس باید گفت گزارش اقتصادی شاپرک در مرداد ماه ۱۴۰۱ مبنی بر بررسی وضعیت عملکرد شرکت‌‌ها، تعیین سیاست‌های آنان و همچنین بررسی روند پرداخت شرکتهای متفاوت در روزهای اخیر منتشر شده است. همچنین در این گزارش سهم شرکتهای PSP در استفاده از کارتخوانهای فعال فروشگاهی و کارتخوانهای کمتراکنش و فاقد تراکنش ارائه شده است. شرکتهای PSP واسطه تجاری بین بانک‌ها و مشتریان تجاری در حوزه خدمات پولی و مالی کشور هستند که تمام خدمات مورد نیاز برای کسب و کار مشتریان را فراهم می‌کنند. بر این اساس ابتدا باید سهم تعدادی و مبلغی هر یک از شرکتهای PSP را در بازارها مورد بررسی قرار داد؛ زیرا این شاخص سبب شناخت حوزه فعالیت و نحوه سرمایه‌گذاری در هر یک از شرکتهای PSP میشود.
در شاخص سهم تعدادی تراکنش‌‌ها «پرداخت الکترونیک سامان» با سهم ۰۷/ ۲۰ درصد در مرداد ماه با پوشش ۱۶/ ۲۰ درصد از بازار تراکنشهای کارت‌خوان فروشگاهی همانند تیر ماه صدرنشین جدول شد. همچنین شرکت «آسان پرداخت پرشین» با کسب ۴۰/ ۴۴ درصد از سهم بازار تراکنشهای اینترنتی، رتبه بیشترین ارائه‌دهندگان خدمات را از آن خود کرد. در این میان بالاترین شاخص سهم مبلغی تراکنش‌‌ها نیز به «به‌پرداخت ملت» با ۵۴/ ۱۹ درصد تعلق گرفت و همچنین با پوشش ۸۳/ ۴۹ درصد از سهم تراکنشهای موبایلی، توانست رتبه بالاترین دارنده سهم در بازار تراکنشهای موبایلی را به نام خود ثبت کند.
سهم تراکنش‌‌ها و تعداد کارتخوانها در استان‌های کشور
سهم تراکنشهای کارتخوانهای فروشگاهی هر استان در مرداد ماه بررسی شد. در این میان شرکت «پرداخت الکترونیک سامان»، «به‌پرداخت ملت» و «تجارت الکترونیک پارسیان» در اکثر استان‌های کشور نسبت به سایر شرکت‌‌ها در تراکنش کارت‌خوان فروشگاهی امتیاز بالاتری را دریافت کرده‌‌اند. علاوه بر سهم تراکنش‌‌ها، تعداد کارتخوانهای هر شرکت در فروشگاه‌های سراسر کشور نیز در مرداد ماه ۱۴۰۱ بررسی شد. شرکتهای «پرداخت الکترونیک پاسارگاد»، «پرداخت الکترونیک سامان»، «تجارت الکترونیک پارسیان» و «کارت اعتباری ایران کیش» بیشترین تعداد کارتخوانها را در فروشگاه‌های استان کشور به خود اختصاص دادند.
عوامل مذکور نشان‌دهنده عملکرد شرکت و استفاده شرکت‌‌ها از این ابزارها برای رسیدن به اثربخشی است. اما سوال این است که شاخص اثربخشی چیست و چگونه می‌توان از آن استفاده کرد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که شاخص اثربخشی با نسبت گرفتن از سهم هر شرکت از تراکنشهای شرکت به سهم همان شرکت از ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است که عدد به دست آمده نشان‌دهنده میزان اثربخشی کارتخوانهای یک شرکت در شبکه پرداخت الکترونیک و میزان توانایی در جذب تراکنش‌‌ها است. اگر عدد به دست آمده برای شرکت مورد نظر برابر یک باشد بدین معنی است که شرکت مذکور به اندازه سهم خود در ابزارها، به جذب تراکنش پرداخته است و اگر این عدد برای شرکت مذکور بالاتر از یک باشد به این معنی است که این شرکت فراتر از سهم خود ابزار موفق به جذب تراکنش‌‌ها شده است.
بر این اساس عملکرد مختلف هر یک از شرکتهای PSP در کسب سهم تراکنش‌‌ها و تعداد کارتخوانها گاهی سبب کاهش شاخص اثربخشی نیز میشود. بر این اساس شرکتهای «به‌پرداخت ملت»، «فراپردازان آروند امید»، «پرداخت الکترونیک سامان»، «تجارت الکترونیک پارسیان» و «آسان پرداخت پرشین» موفق به کسب عدد بالاتر از یک در شاخص اثربخشی شدند. شرکت «فراپردازان آروند امید» نسبت به تیر ماه با افزایش ۰۳۶/ ۰ واحدی در مرداد ماه رو‌به‌رو بود. این امر می‌تواند ناشی از افزایش سهم تعداد پایانه‌های کارت‌خوان فروشگاهی فعال سیستمی و سهم تراکنشهای کارت‌خوان فروشگاهی این شرکت باشد.
کارتخوانهای کمتراکنش و فاقد تراکنش
در این میان به کارت‌خوانی کمتراکنش گفته میشود که در بازه دوماهه متوالی کمتر از ۶۰ تراکنش در هر ماه و مجموع مبالغ تراکنش آن در دو ماهه متوالی کمتر از ۲۰ میلیون ریال در هر ماه باشد. دو شاخص تعداد کارتخوانها و تعداد تراکنش‌‌ها می‌توانند چشم‌انداز خوبی به شرکتهای PSP درباره نحوه توزیع این ابزارها ارائه دهند. به دنبال این موضوع باید به شرکتهای فاقد تراکنش در شبکه شاپرک در مرداد ماه اشاره کرد. این موضوع به این معنی است که شرکتهای مذکور در شبکه شاپرک فعال هستند اما تراکنشی از سوی آنها صورت نگرفته است. شرکتهای «فراپردازان آروند امید»، «به‌پرداخت ملت»، «پرداخت الکترونیک سامان» و «آسان پرداخت پرشین» از جمله شرکت‌‌هایی هستند که در ماه مرداد ۱۴۰۱ به بالاترین شاخص اثربخشی کارتخوانهای فروشگاهی تراکنش‌‌دار دست یافته‌‌اند. در این میان شرکت «فراپردازان آروند امید» نسبت به ماه گذشته با روند صعودی به میزان ۶۲۲/ ۰ واحدی مواجه شد.
این امر در نتیجه افزایش تعداد کارت‌خوان فروشگاهی و تعداد تراکنشهای این شرکت در مرداد بوده است. اما چه عواملی سبب کثرت کارتخوانهای فروشگاهی کمتراکنش یا فاقد تراکنش شده است؟ در پاسخ به این سوال باید به مداخله بانک‌ها در این موضوع اشاره کرد؛ زیرا در کشور ایران کارتخوانها به صورت رایگان در اختیار پذیرندگان قرار می‌گیرد و کلیه هزینه‌های آن از جمله هزینه نصب، نگهداری و کاغذ رول توسط بانک پرداخت میشود. عامل دیگری که سبب افزایش کارتخوانهای فاقد تراکنش شده، الزام شرکت PSP به نصب کارت‌خوان بدون توجه به کارایی آن در فروشگاه‌ها است و به سبب نمایشی بودن کارت‌خوان، مورد استقبال فروشندگان قرار نمی‌گیرد.
این موضوع در سایر کشورها بر خلاف ایران است؛ زیرا در اکثر کشورها پذیرندگان کارت‌خوان فروشگاهی با اجاره دستگاه باید هزینه‌های مزبور را خودشان پرداخت کنند. این امر سبب میشود تا بهره‌وری در به کارگیری کارتخوانها در سایر کشورها بیشتر باشد. تعداد کارتخوانهای فروشگاهی کمتراکنش و فاقد تراکنش در مرداد ماه ۳۱/ ۹ درصد افزایش یافت که نسبت به تیر ماه با افزایش ۹۷/ ۰ درصدی رو‌به‌رو شده است. در این میان بیشترین تغییر در سهم تعداد کارتخوانهای کمتراکنش و فاقد تراکنش مربوط به شرکت «فن آوا کارت» است که با افزایش ۷۷/ ۴ درصدی در ماه مرداد به عددی برابر با ۲۱/ ۲۱ درصد بالاترین جایگاه این شاخص را به نام خود ثبت کرد. بعد از شرکت مذکور، شرکت «پرداخت الکترونیک سداد» عددی برابر با ۵۸/ ۵ درصد از کارتخوانهای کمتراکنش یا فاقد تراکنش را شامل میشود.
