در دنیای امروز با توجه به افزایش تعاملات انسانی در حوزه کسب‌وکار، راه‌اندازی و ایجاد هر فعالیت اقتصادی فارغ از گستره آن مستلزم رعایت الزامات حقوقی متعددی است. ریسک بالا، رشد سریع، تاثیر مضاعف شخصیت شرکا، مالکیت معنوی اهمیت نقش الزامات حقوقی را در چنین کسب‌وکارهایی دوچندان می‌کند.
استارتاپ‌ها مانند بقیه کسب‌وکارها نیاز به آگاهی و رعایت الزامات حقوق متعدد دارند. به همین منظور در نوشتار حاضر تحت سه عنوان، به دنبال شناخت و معرفی الزامات و بایدهای حقوقی مورد نیاز استارتاپ‌ها هستیم. قوانین و مقررات مختلف بر موارد تحت شمول خود تعهدات و محدودیت‌های متنوعی را اعمال کرده و حقوق و مزایایی را نیز در نظر گرفته‌اند.
برای شروع موفق یک فعالیت اقتصادی، آشنایی با قوانین و مقررات حاکم بر آن ضروری است؛ امری که در بین عموم مردم کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. قوانین حاکم بر کسب‌وکارهای نوپا، با توجه به کثرت قوانین موجود در کشور و تنوع موضوع استارتاپ‌ها قابل احصاء نیستند؛ اما می‌توان از قوانین ذیل به عنوان مهم‌ترین و پرکاربردترین مقررات در کسب و کارهای نوپا نام برد.
شناخت قوانین و مقررات مرتبط
الف- قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای: در موارد چشمگیری ابزار استارتاپ‌ها نرم‌افزارهای نوینی هستند که به عنوان وسیله ارائه دهنده خدمات یا کالاها مورد استفاده قرار می‌گیرند. پدیدآورندگان این نرم‌افزارها برای حفظ حقوقشان نیازمند حمایت قانونی هستند. قانون مزبور حقوق و الزاماتی را برای پدیدآورندگان نرم‌افزارهای نوین شناسایی و در ماده سیزده همان قانون ضمانت اجرای نقض حقوق یاد شده را ذکر کرده است.
ب- قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری: در موارد بسیاری کسب و کارهای نوپا اقدام به تولید و انبوه‌سازی یک کالای نوین می‌کنند. ماده ۱ و ۲ قانون فوق‌الذکر اختراعات را تعریف می‌کند و ماده پانزده به تشریح حقوق ناشی از اختراع ثبت شده می‌پردازد. ماده ۳۰ همان قانون به تعریف علامت و نام تجاری می‌پردازد و در مواد ذیل آن، این موارد را تحت شرایطی قابل ثبت می‌داند.
لازم به ذکر است که قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزار و قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مواردی را تحت شمول حمایت خود قرار می‌دهند که مطابق مفاد آن‌ها به ثبت رسیده باشند؛ بنابراین ثبت اختراعات، علائم تجاری و... برای استارتاپ‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
ج- قانون تجارت الکترونیکی: این قانون مجموعه اصول و قواعد حاکم بر مبادلاتی را بیان می‌کند که در واسط‌های الکترونیکی و با استفاده از سیستم‌های ارتباطی جدید صورت می‌گیرد. با توجه به این که استارتاپ‌ها به طور عمده خدمات و کالاهای خود را در محیط الکترونیکی عرضه می‌کنند، آشنایی و توجه به قانون تجارت الکترونیکی برای بنیان‌گذاران ضروری است.
د- قانون جرایم رایانه‌ای: این قانون از دو جنبه متفاوت برای استارتاپ‌ها حائز اهمیت است. از یک سو کسب و کارهای نوپا اطلاعات حفاظت شده‌ای دارند که برای کسب و کار و یا کاربران آن‌ها جنبه محرمانه دارد. قانون جرایم رایانه‌ای هرگونه حمله به این داده‌ها را جرم‌انگاری و برای آن ضمانت اجرا پیش‌بینی کرده است. از سوی دیگر استارتاپ‌ها در بسیاری موارد از طریق تولید محتوا در فضای مجازی به توسعه کسب‌وکار خود می‌پردازند؛ بنابراین ضروری است تولیدکنندگان محتوا با آگاهی از مفاد قانون مذکور به فعالیت بپردازند.
تنظیم قرارداد
در نظام حقوقی کشور اصل بر غیرتشریفاتی بودن عقود است؛ بدین معنا که برای انعقاد یک عقد، تنظیم قرارداد کتبی شرط وقوع آن نیست و می‌توان به طور شفاهی آن را منعقد کرد؛ اما قراردادهای شفاهی هرچند میان معتمدین منعقد شده باشد، زمینه ایجاد اختلاف را فراهم می‌آورد؛ بنابراین تنظیم قرارداد کتبی توسط متخصص از ایجاد اختلافات احتمالی جلوگیری می‌کند و شریان اصلی یک پروژه محسوب می‌شود.
استارتاپ به دلیل ماهیت خاص، به ویژه ریسک‌پذیری بالا نیازمند تنظیم قراردادهای تخصصی است تا اطمینان خاطر لازم برای بنیان‌گذاران ایجاد شود. هر پروژه استارتاپی مستلزم تنظیم قراردادهای متعدد نظیر مشارکت‌نامه هم‌بنیان‌گذاران، قرارداد حفظ محرمانگی دو جانبه و یک جانبه (NDA)، قراردادهای ساخت نرم‌افزار و قرارداد کارکنان است.
ارزش این امر زمانی بیشتر می‌شود که به اهمیت شخصیت افراد در پروژه‌های استارتاپی توجه کنیم. در این کسب و کارها افراد به طور عمده به دلیل تخصص خود جذب پروژه می‌شوند و تعهدات آن‌ها قائم به شخص است؛ بنابراین قرارداد باید به گونه‌ای تنظیم شود که از خروج جلوگیری کرده و شخص را ملزم به انجام به موقع و باکیفیت تعهدات کند.
ثبت شخصیت حقوقی (شرکت)
سوالی که ممکن است بسیاری از بنیان‌گذاران کسب‌وکارهای نوپا با آن مواجه شوند این است که آیا استارتاپ خود را تحت عنوان شخصیت شرکت به ثبت برسانند یا خیر؟ بدون شک ثبت شرکت مشکلاتی از قبیل تنظیم اساس‌نامه، انجام روند اداری ثبت، انتخاب اعضا مانند بازرسین و... را به همراه دارد؛ اما واقعیت این است که مزایای ثبت شخصیت حقوقی مستقل برای کسب و کار بیشتر از معایب آن است که از جمله آن‌ها می‌توان به این موارد توجه کرد.
الف- ایجاد شخصیت حقوقی مستقل: ثبت شرکت منجر به استقلال استارتاپ از نظر مالی، اقامتگاه قانونی و دریافت تسهیلات می‌شود و از ایجاد اختلافات احتمالی در خصوص میزان مشارکت و صلاحیت محلی مراجع قضایی جلوگیری می‌کند.
ب- محدود شدن مسئولیت بنیان‌گذاران در مقابل بدهی‌های پروژه: ثبت شخصیت حقوقی مستقل تحت عناوینی غیر از شرکت تضامنی، مسئولیت بنیان‌گذاران را محدود به سهام آن‌ها می‌کند. به نظر می‌رسد بهترین قالب برای استارتاپ‌ها شرکت سهامی خاص و شرکت با مسئولیت محدود است.
ج- معافیت مالیاتی و بیمه‌ای: مطابق آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های نوپا (مصوب هیئت وزیران-۱۳۹۸) شرکت‌های استارتاپی در سه سال ابتدایی تاسیس می‌توانند با داشتن شرایط یاد شده در این آیین‌نامه از پرداخت مالیات و بیمه معاف شوند.
