شفافیت بازار بین بانکی کم است

نشست آسیب‌شناسی بازار بین بانکی در ایران با بررسی موارد چون چالش‌های این بازار، نرخ سود در بازار بین بانکی و افزایش نقش بانک مرکزی با اجرای عملیات بازار باز برگزار شد.

بیست و سومین نشست نقد و بررسی پژوهش‌های بانکداری و مالی اسلامی با موضوع "آسیب شناسی بازار بین بانکی در ایران" چهارشنبه ( ۲۹ خرداد ماه ۱۳۹۸) با سخنرانی حجت‌الاسلام سید عباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی و سید سعید شمسی‌نژاد، عضو هیئت مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت درباره ارزیابی چالش‌های بازار بین‌بانکی ریالی از زمان تاسیس تاکنون و ارائه دیدگاه های سید هادی عربی، رئیس دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه قم، محمدرضا حاجیان، معاون مطالعات اقتصادی و بانکی بانک پاسارگاد و حسین بازمحمدی، مشاور بانک مرکزی در این خصوص به عنوان ناقد در پژوهشکده پولی و بانکی در پژوهشکده پولی و بانکی برگزار شد.

سید سعید شمسی نژاد، در این نشست با تعریفی از بازار بین بانکی، گفت: بازار بین بانکی بخشی از بازار پول است که در آن بانک‌ها و موسسات اعتباری جهت تامین مالی کوتاه‌ مدت و ایجاد تعادل در وضعیت نقدینگی خود، با یکدیگر وارد معامله می‌شوند.

وی درباره اهداف این بازار، توضیح داد: ایفای نقش فعال و موثر بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی از طریق راهبری نرخ‌های سود، رفع مشکلات نقدینگی کوتاه مدت بانک‌ها، برقراری ارتباط صحیح و نظام مند میان بانک‌ها، کاهش ریسک نقدینگی در بانک‌ها، کاهش کسری اتاق پایاپای بانک‌ها و ممانعت از اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی را می توان از جمله اهداف این بازار عنوان کرد.

عضو هیات مدیره بانک قرض الحسنه رسالت درادامه به وضعیت تاریخی این بازار اشاره کرد و افزود: آغاز به کار بازار بین بانکی ارزی از ابتدای سال ۱۳۸۱ در قالب نظام نرخ ارز شناور مدیریت شده بود که در سال ۸۷ با ۱۰ عضو آغاز به کار کرد. در حال حاضر ۵ برابر نقدینگی کل کشور حجم معاملات در این بازار است.

شمسی نژاد درباره عوامل آسیب زا در بازار فعلی بین بانکی، توضیح داد: در این بازار می توان به عواملی مثل نبود سیستم رتبه بندی (ریسک) بانک ها، نبود سامانه جامع معاملات الکترونیکی بین بانکی، عدم تنوع ابزارهای پولی و مالی، عدم شفافیت نرخ های بازار، ­­­ فقدان ساختار مناسب تشکیلاتی بازار بین بانکی و بسیاری دیگر از موارد به ترتیب اشاره کرد.

عضو هیئت مدیره بانک قرض‌الحسنه رسالت با تاکید بر اینکه چالش های بازار بین بانکی درحال حاضر سه بعد متفاوت دارد، توضیح داد: در حال حاضر چالش های بازار بین بانکی را می توان از سه بعد چالش های بازار بین بانکی از منظر روابط موجود بانک مرکزی و بانک های عضو، چالش های‌ بازار ‌بین‌ بانکی از منظر ‌روابط‌ موجود ‌بانک های‌ عضو و چالش‌های ‌بازار بین بانکی از ‌منظر فقدان‌ نهادها، ‌ابزارها ‌و فرآیندهای‌ مفقوده مورد بررسی قرار داد.

وی در ادامه سوال اصلی تحقیق را شناسایی اصلی‌ترین عوامل آسیب‌زا مطرح کرد.

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام سید عباس موسویان استفاده صرف از ابزار وکالت جهت معاملات بین‌بانکی را به عنوان یکی از مهمترین آسیب‌های این بازار در نظر گرفت و تاکید کرد: هر یک از ابزارهای مالی اسلامی متناسب با یک نیاز حقیقی طراحی شده‌اند و نمی‌توان از یک ابزار واحد برای پاسخگویی به تمامی نیازها در بازار بین‌ بانکی استفاده کرد. شاید همین استفاده نامناسب از ابزار وکالت سبب ایجاد شبهاتی شرعی شده است.

وی ادامه داد: به عنوان مثال در تعیین نرخ سود سپرده‌پذیری شبانه در بازار بین‌بانکی بر اساس عقد وکالت، بعضا مشاهده می‌شود که این نرخ از سودی که بانک سپرده‌پذیر به سپرده‌گذاران خود می‌دهد و یا حتی از نرخی که از تسهیلات‌گیرندگان دریافت می‌کند، بیشتر است؛ که این خود اشکالاتی در کاربرد عقد وکالت ایجاد می‌کند. بنابراین ضرورت دارد از سایر روش‌ها، عقود و ابزارهای اسلامی به عنوان مکمل ابزار وکالت، جهت توسعه و تعمیق بازار بین‌بانکی استفاده کرد.

این عضو شورای فقهی بانک مرکزی در ادامه افزود: در رساله ذکر شده، بحث ها به شکل منطقی پیش رفته است و حاکی از  ضرورت وجود بازار بین بانکی و از جمله مباحث مهم و در نظام پولی عنوان کرد زیرا به جهت اینکه در فرآیند عملیات همیشه با مازاد نقدینگی مواجه هستیم بازار بین بانکی این روند را متعادل می کند.

موسویان در ادامه توضیح داد: در شکل گیری قوی، منطقی و کارآمد یک بازار بین بانکی به چند عنصر احتیاج داریم که بازیگران بازار، اهداف و انگیزه ها و چگونگی شکل گیری معاملات مشخص می شود.

به گفته وی برای اینکه یک بازار بین بانکی کارآمد داشته باشیم، باید قوانین، مقررات و آیین نامه ها در خصوص این بازار مشخص باشد. همچنین ابزار نیز در این بازار از جمله دیگر موارد مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد.

این عضو شورای فقهی بانک مرکزی به بحث تضامین و وثایق به عنوان یکی دیگر از موارد مهم در این بازار اشاره کرد و ادامه داد: بحث تضمین ها نیز در این بازار مهم است زیرا ارقام در این بازار سنگین است که نه امکان اقدام قضایی وجود دارد و نه تضمین ها و وثایق متناسب با بازار دریافت می شود.

موسویان با تاکید بر اینکه اگر بخواهیم یک بازار بین بانکی تمام عیار از جهت مباحث شرعی و اقتصادی داشته باشیم، نیاز به ابزار متنوع داریم، گفت: به نظر من در این حوزه در ابتدای کار هستیم و نیازمند کارهای علمی و پژوهشی و قوانین و مقررات و ابزارهای مختلف هستیم.

محمدرضا حاجیان در ادامه این نشست ضمن تائید پائین بودن میزان افشاء و شفافیت در بازار بین‌بانکی کشور و ضرورت انجام اصلاحات در این رابطه گفت: شاید در نگاه اول این طور احساس شود که نرخ مرجع در معاملات بین‌بانکی ریالی در کشور اساسا وجود ندارد. اما همان طور که دستورالعمل اجرایی عملیات بازار بین بانکی ریالی ذکر شده، بانک مرکزی در ابتدای هر روز میانگین مـوزون نرخ معـاملات در روز کاری قبـل را بـر حـسب سررسیدهای مختلف به عنوان «نرخ مرجع» به اطلاع اعضای بازار بین‌بانکی می‌رساند. البته این نرخ مرجع بنا به دلایلی به صورت عمومی منتشر نمی‌شود که این خود یک آسیب محسوب می‌شود.

معاون مطالعات اقتصادی و بانکی بانک پاسارگاد درباره کمیته نظارت شرعی در بازار بین بانکی، گفت: به نظر من کمیته فقهی بانک مرکزی کافی است و قطعا ابزارهای تعریف شده باید در این کمیته مطرح و تایید شود. به گفته وی بازار بین بانکی بازار کوتاه مدتی است که بر اضافه برداشت بانک‌ها موثر نخواهد بود.

سید هادی عربی نیز در ادامه این نشست به ارزیابی ابعاد علمی و روش تحقیق پژوهش پرداخت و تاکید کرد: به لحاظ روشی اشکالاتی به سوالات پرسش‌نامه مطرح بوده و برخی از سوالات به صورت همزمان از چند مفهوم پرسش می‌کنند که به لحاظ علمی دارای اشکال است.

سید هادی عربی، رئیس دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه قم، افزود: همچنین، این یافته تحقیق که نشان می‌دهد شبهات شرعی به عنوان یکی از آسیب‌های اصلی در عملکرد بازار بین‌بانکی مورد تاکید خبرگان قرار نگرفته، جای تامل و بررسی بیشتر دارد. چرا که با افزایش تعداد خبرگان، ممکن است این نتیجه تغییر کند و شبهات شرعی نیز در زمره یکی از ۵ آسیب اول قرار گیرد.

حسین بازمحمدی، نیز در ادامه با اشاره به اینکه اگر سابقه بازار بین بانکی در کشور توجه کنیم گرچه با توجه به اندازه اقتصاد کشور دیرهنگام بوده اما در محیطی این بازار تاسیس شده که پیش نیازهای این بازار خیلی فراهم نبوده، گفت: البته بنیان گذاری خوبی شده اما محیط مناسب نبوده و بعدا هم تکمیل نشده تا این بازار جایگاه خود را در اقتصاد پیدا کند.

وی افزود: این بازار یک محیط اقتصادی با ثبات و پایدار لازم دارد تا ریسک های سیستم کم باشد تا بازیگران بر جریان وجود و منابع و مصارف اشراف داشته باشند.

مشاور بانک مرکزی، گفت: باید بازیگران معتبر و متعددی هم در این بازار باشند در سال ۸۷ علی رغم دستورالعمل اجرایی بسیار خوب این بازار، اما بازیگران معتبر و متعددی نداشته و با ۱۰ بانک برتر کشور آغاز به کار کرد و اکنون ۳۳ عضو دارد اما بانک ها و موسسات عضو از مشکلات متعددی برخوردار هستند.

بازمحمدی ادامه داد: نهادهای کمک کننده برای تشکیل بازار وجود نداشته اما بسیاری از ملاحظات دیگر که مانع از ایجاد بازار به معنای واقعی شده است.

وی با تاکید بر اینکه تاکنون بانک مرکزی استراتژی در برخورد با بازار بین بانکی نداشته و در این بازار منفعل بوده، گفت: در بودجه سال ۹۸ آمده که بانک مرکزی باید عملیات بازار باز انجام دهد که به طور حتم نقش بانک مرکزی پررنگ‌تر خواهد شد.

مشاور بانک مرکزی در پایان درباره الزامات شرعی این بازار، گفت: به نظر من هنگامی که کل عملیات بانکی به صورت یک جا اسلامی است دیگر بحث نظارت شرعی در این بازار مطرح نمی‌شود.