آیا دولتی ها چالشی در برابر استارتاپ ها هستند

بانکداری ایرانی ـ ساختار قدیمی و ناهمگون بدنه دستگاه های دولتی از جمله حوزه انرژی و ناآشنایی مدیران دولتی با ادبیات جدید کسب و کارهای نو(استارتاپ ها)، ایجاد هرگونه تحول و نوآوری و افزایش بهره وری در این بخش را دشوار کرده، استارتاپ هایی که ارزانی انرژی در بخش خانگی نیز کسادی کسب و کارشان را تشدید کرده است.

به گزارش  ایرنا، امروزه یکی از بخش های تاثیرگذار در اقتصاد جهانی مباحث مربوط به انرژی و منابع طبیعی و چگونگی تامین آن است به طوری که مباحث علمی آن در قالب برخی حوزه های میان رشته ای و واحدهای دانشگاهی نیز در مراکز آموزشی تعریف و راه اندازی شده است. 

مباحثی که البته به نظر می رسد در ادبیات اقتصادی برخی کشورهای دنیا از جمله کشورهای صاحب منابع فراوان انرژی قابل توجه نیست چرا که در این کشورها بیشتر به حوزه اقتصاد کلان پرداخته می شود، بعنوان مثال در کشورهای صاحب انرژی آنچه مورد توجه تصمیم گیران حوزه اقتصادی است استحصال و فروش نفت، گاز و همچنین راه اندازی پالایشگاه ها، نیروگاه ها و خطوط انتقال نفت و گاز و بنزین است و هنگام ورود به اقتصاد خرد و حوزه مصارف خانگی با یکسری کمبودها و نگرانی ها مواجه می شویم که نیازمند توجه جدی است.

حوزه های به ظاهر خرد که مهدی قانع، مدیر عامل نخستین شتاب دهنده حوزه انرژی در کشور معتقد است: کار بسیار عظیمی برای درآمدزایی هر دو طرف وجود دارد یعنی هم دولت و هم فعالان بخش خصوصی شامل شتاب دهنده ها و استارتاپ ها می توانند ذینفع باشند.

قانع که روز جمعه با خبرنگار گروه علمی ایرنا گفت و گو می کرد با بیان اینکه، مباحث مربوط به تبدیل، انتقال، توزیع و مصرف انرژی از جمله مباحث اصلی مهندسی انرژی محسوب می شود، افزود: بهینه سازی مصرف انرژی و حامل های آن از جمله نفت، گاز، بنزین، برق در بخش خانگی که در جای خود نیز بسیار درآمدزاست، کاری نیست که دستگاه های دولتی همچون وزارت نفت یا وزارت نیرو بتوانند به خوبی از عهده آن برآیند، بلکه باید شرکت های کوچک و منعطف آنرا انجام دهند.

این مهندس انرژی ادامه داد: هنگامی که از اقتصاد خرد در کشور صحبت می شود باید بتوان مبالغ خرد یک هزار یا دو هزارتومانی موجود در بخش انرژی را مدیریت کرد به طوری که این در مقیاس ده ها میلیون مشتری رقم سنگینی را به خود اختصاص خواهد داد.

وی با ذکر مثالی دراین خصوص با بیان اینکه، امروز بحث های مربوط به در دسترس بودن و جابجایی انرژی در دنیا بسیار مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از مردم حاضرند برای دسترسی به انرژی در یک زمان و مکان خاص پول زیادی بدهند، گفت: شاید شما نیز با مشکل کمبود شارژ لب تاپ، موبایل و یا تبلت در مکانی یا در مسافرت مواجه شده باشید و حاضر باشید برای دریافت برق هزینه هم کنید اما امکان آن وجود ندارد.

قانع گفت: معمولا دولت ها در کشورهای صاحب منابع انرژی در دنیا به اندازه زیادی درگیر رقم های کلان بزرگ صادرات نفت و گاز و سایر ذخایر شده اند که آنها را از درآمدهای خرد موجود در این بخش غافل کرده است. این در حالی است که باید انرژی را در اقتصاد خرد نگاه کرد و تمرکز مان روی امنیت انرژی باشد.

وی در خصوص کار شتاب دهنده تحت مدیریتش اظهار داشت: ما بعنوان یک مرکز اقتصادی و شتاب دهنده که اولویت ما شتاب دهی و ایجاد ثروت و کسب سود آوری است، نقاط کور و فراموش شده در بخش انرژی را لیست کرده ایم و آنها را بر اساس فرصت های عالی موجود جمع بندی و خوشه های کمبود را تدوین کرده ایم.

مدیر عامل نخستین شتاب دهنده انرژی در کشور افزود: خوشه های کمبود در واقع آیتم هایی هستند که یک شتاب دهنده می تواند براساس آن یک استارتاپ را راهنمایی کند، فرض کنید یک جوان با ایده بهینه سازی مصرف سوخت از دانشگاه بیرون می آید اما این ایده به خودی خود و نداشتن یک شرکت نمی تواند تبدیل به عمل شود چرا که چند خوشه کم دار.

وی بحث های مربوط به تامین مالی طرح و خبرگی در صنعت را از دیگر نیازهای استارتاپ ها عنوان کرد و گفت: یک استارتاپ باید بداند که چه محصولی در جای جای دنیا با چه قیمتی تولید می شود که البته این خوشه های کمبود را ما در شتاب دهنده خودمان تدوین کرده ایم و سرمایه خودمان را صرف این کار می کنیم.

این کارشناس انرژی افزود: هنگامی که یک شرکت یا استارتآپ کاری را شروع می کند ما به سرعت کمبودهای اولیه آنها را برای ساخت یک پروتوتایپ و نمونه اولیه که قابلیت حضور در بازار را داشته باشد تامین می کنیم.

**تغییر برنامه ها و مدیران دولتی بزرگترین مشکل استارتاپ ها

اما مدیر عامل نخستین شتاب دهنده انرژی در کشور در خصوص مهم ترین مشکلات و موانع شتاب دهنده ها در کشورمان اظهارداشت: مردم به عنوان مصرف کننده ها به تکنولوژی های جدید علاقمند هستند چراکه جدا از افزایش کیفیت هزینه های آنها را نیز کاهش می دهد و مردم با تزریق فناوری برای بهینه سازی مصرف مشکلی ندارند.

قانع گفت: در حقیقت بزرگ ترین معضل شتاب دهنده ها و استارتاپ ها در حوزه انرژی بعنوان یکی از صنایع پیشرو در کشور، تغییر مداوم برنامه ها و مدیران دولتی است.

«این صحبت ها درحالی عنوان می شود که بر اساس گزارش ها سقوط دو پله ای ایران در شاخص‌های سهولت محیط کسب‌ وکار در سال 2017 نشان داد این کسب وکار در کشورمان، نیاز به توجه و برنامه‌ریزی بیشتری از سوی دولتمردان و متولیان اقتصادی کشور دارد».

وی افزود: این، به گونه ای است که هنگامی که یک طرح تدوین می شود قبل از اجرایی شدن، طراح و ارکان طرح جابجا می شوند و بیشتر طرح ها بدون اینکه اجرا و اثرات آنها پدیدار شود به بایگانی سپرده می شود.

**بدنه دولت، مشکل اصلی حوزه شتاب دهی در بخش انرژی

اما شهروز زرگریان نیز که اخیرا به همراه گروهش یک شتاب دهنده در حوزه انرژی ثبت کرده اند و قصد دارند شتاب دهی در این حوزه را دنبال کنند، می گوید: معمولا تولیدات استارتاپی و کسانی که ایده استارتآپی دارند به دنبال رفع مشکلی از جامعه می روند اما در حوزه انرژی معمولا مشکل مربوط به مردم نیست که کسی بخواهد به آن رسیدگی کند بلکه مشکل اصلی در بدنه دولت است.

وی در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر این که ایجاد نوآوری و تحول در بخش انرژی کشور که بخش عمده ای از آن در دست دولت است، نیازمند حرکت و اعلام نیاز از سوی بدنه دولت به سمت شتاب دهنده ها و استارتاپ هاست به این نکته اشاره کرد که ساختارهای قدیمی موجود در بسیاری از نهادها و سازمان های دولتی مرتبط با بسیاری از بخش های کشور از جمله انرژی در راستای ظهور ادبیات روز نوآوری و استارتاپ ها نیازمند به روز رسانی است.

زرگریان ادامه داد: با ظهور شتاب دهنده ها و استارتاپ ها امروز مزایده و مناقصه دیگر تعریف گذشته خود را از دست داده است و ساختارهای سازمانی نیز باید با پیدایش این ادبیات نو دستخوش تغییر شوند.

وی با ذکر مثالی با بیان اینکه، شرکت مایکروسافت اخیرا برای رفع مشکل حوزه داده شرکت حفاری هالیبرتون که در حوزه نفت و گاز فعالیت می کند بعنوان یک شتاب دهنده عمل کرد گفت: در واقع شرکت مایکروسافت از طریق همان برنامه نویسان قوی که داخل شرکت هالیبرتون بودند و تنها احتیاج به یک شوک داشتند، مشکل را رفع و یک شتاب دهی ایجاد کرد.

این فعال حوزه کسب و کارهای نوین افزود:حالا همان ماجرا را ما در بدنه صنعت خودمان شاهد هستیم به طوری که اگر بخش های مختلف همچون نفت، گاز و برق را در نظر بگیرید این ایده ها وجود دارد و در واقع شتاب دهنده ها کارشان می تواند این باشد که بروند داخل شرکت نفت یا گاز مشکل را رفع کنند.

وی با اشاره به اینکه، کار شتاب دهنده ها و استارتاپ ها صرفا نمی تواند ساخت برخی تجهیزات مانند 10 قلم کالاهای بسیار اساسی مورد استفاده در صنعت نفت باشد، افزود: بعنوان مثال تولید لوله ضد اسید نمی تواند کار یک استارتاپ باشد بلکه کار شرکت تولیدی است که سال های سال در کار تولید فعال است و سابقه دارد اما اگر با مشکلی در روند کاری خود مواجه باشد می تواند از ظرفیت شتاب دهنده ها و استارتاپ ها استفاده کند.

زرگریان اظهار داشت: در واقع کار استارتاپ و شرکت های شتاب دهنده از اسم آنها معلوم است، اینها گروه های کوچک هستند و بیشتر مشکلات آی تی حوزه صنعت و انرژی را می توانند رفع کنند، آنها می توانند بین انرژی و IT و داده ها ارتباط ایجاد کنند و این کار بسیار اثربخش و زیبایی است.

وی با تاکید بر اینکه باید گوش صنعتی ها و دولتی ها را باز کرد که کار اصلی شتاب دهنده و استارتاپ ها چیست و چگونه می توان از آنها بهره برد، گفت: استارتاپ ها در زمان کوتاه سه یا 6 ماه مشکلی را که سالها یک بخش را فلج کرده است، رفع می کنند البته به شرطی که شرکت های دولتی با ساختار این شتابدهنده ها پیش بروند.

این مدیر شتابدهنده حوزه انرژی در کشورمان گفت: در واقع استارتاپ ها ساختار می شکنند و ساختار نو ایجاد می کنند، همین اتفاق نیز در حوزه انرژی می تواند رخ دهد.

**ناآشنایی دولتی ها با ادبیات جدید کسب و کارهای نوین 

اما زرگریان در خصوص اینکه شرکت های استارتاپی و شتاب دهنده برای ورود به بخش های نفت و گاز با چه مشکلاتی مواجه اند نیز چنین اظهار داشت: در واقع ناآشنایی مسئولان و مدیران دولتی با ادبیات استارتاپی و شتاب دهنده ها از معضلات جدی این حوزه است به طوری که حتی برخی تاکنون این مباحث را نشنیده اند. 

وی افزود: برخی هم که با ادبیات کسب و کارهای استارتاپی آشنا هستند، نمی دانند که ساز و کار باید چطور باشد چرا که هر جا قصد حضور داشته باشند، بحث قرار داد و پول وجود دارد و پرداخت باید صورت گیرد، بعنوان مثال شرکت ملی گاز می گوید همه مراودات ما باید بر اساس ساختار خودمان و از طریق فهرست و طبق مزایده و مناقصه انجام شود که این با محیط شتاب دهی و محیط استارتاپی سازگار نیست.

زرگریان ضمن تاکید بر اینکه ساختارهای قدیمی موجود در بدنه دستگاه های دولتی باید مطابق با کارکردهای استارتآپ ها و شتاب دهنده ها تغییر کند همچنین گفت: جایی مانند معاونت علمی و ستاد حوزه انرژی بعنوان سیاست گذار برای بازشدن درهای بخش های انرژی در کشور، روی استارتاپ ها و شرکت های شتابدهنده بایستی اقدامات آموزشی لازم در خصوص آشنایی آنان با ادبیات و فضاهای استارتاپی را انجام دهند و بصورت جدی پیگیری کنند.

وی ادامه داد: در حقیقت ابتدای قضیه باید از اینجا شروع شود که بخش های دولتی در حوزه انرژی باید ساختار جدید ایجاد و از طرفی قوانین خود را منعطف کنند تا استارتاپ ها و شتاب دهنده ها بتوانند ورود یابند و مشکلات آنها را مرتفع کنند.

این مدیرعامل شتاب دهنده حوزه انرژی، شبکه سازی را یکی از نیازهای اصلی حوزه انرژی دانست و گفت: اینکه آزمایشگاه ها را چه کسی باید در اختیار استارتاپ ها قرار دهد و آیا این وظیفه شتاب دهنده است یا معاونت علمی، بایستی مشخص شود.

وی در ادامه تاکید کرد: مشکل بخش های انرژی باید از طرف حوزه های بالادستی و هلدینگ های بزرگ کشور مطرح شود اما اینکه چقدر آنها با ادبیات کسب و کارهای نوین و استارتاپ های آشنایی دارند جای تردید وجود دارد، لذا در درجه نخست این بخش نیازمند فرهنگ سازی است.

**پایین بودن قیمت انرژی مهمترین عامل عدم استقبال از استارتاپ ها

در راستای تحقق اسناد بالادستی و ماموریت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با توجه به ضرورت چابک سازی و نگاه کلان نسبت به حوزه های فناوری مطابق اولویت های نقشه جامع علمی کشور و به منظور افزایش همراستایی محتوایی و یکپارچه‌سازی ستادهای حوزه انرژی، در شهریور ماه سال 96 با ادغام ستاد نفت، گاز و ذغال‌سنگ، ستاد انرژی‌های تجدیدپذیر و ستاد بهینه سازی انرژی و محیط زیست، ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی تشکیل شد.

ستادی که در واقع ماموریت آن توسعه زیست بوم علم، فناوری و نوآوری در حوزه انرژی است و با توجه به ویژگی های حوزه انرژی در کشور، توسعه بازار محصولات دانش بنیان و توسعه فناوری‌های راهبردی متناسب با نیاز کشور در حوزه انرژی از اولویت اقدامات و فعالیت های آن است. حوزه فعالیت ستاد شامل نفت، گاز و ذغال‌سنگ، بهره‌وری انرژی و محیط زیست، انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک و برق و نیروست.

اما دبیر این ستاد معتقد است: پایین بودن قیمت انرژی درکشورمان تلفات در این بخش را بصورت چشمگیری افزایش داده است و اگر قیمت انرژی به صورت واقعی اصلاح نشود، ورود کسب و کارهای نو (استارتاپ ها) برای بهینه سازی مصرف خانگی بی معنا خواهد بود. 

سیروس وطنخواه مقدم در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا با اشاره به شرایط و تفاوت کسب و کارهای نو در حوزه انرژی با سایر بخش ها اظهارداشت: هرچند کسب و کارهای حوزه انرژی متاثر از فضای عمومی کسب و کار در کشور هستند اما برخی پارامترهای خاص این کسب و کارها در ایجاد و بقای آنها نقش بسیار تعیین کننده ای دارد. 

وی ادامه داد: اقتصاد انرژی در کشورمان اصولا از یک فضای کاملا دولتی و حاکمیتی برخوردار و عموما بازیگر اساسی این اقتصاد و بازار آن نیز دولتی و در اختیار دستگاه هاست. 

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درعین حال گفت: البته در تعدادی از حوزه های مربوط به انرژی که از بازار کوچکی برخوردار هستند، بازار، غیردولتی است اما حوزه هایی که بازار بزرگ دارند، بخش قابل توجهی از آن در اختیار دولت است. وی با اشاره به وضعیت و شرایط منحصر به فرد اقتصاد انرژی در ایران، تصریح کرد: قیمت گذاری در این حوزه بر اساس ویژگی خاصی تعیین و همه این ویژگی ها باعث می شود که ایجاد و توسعه شرکت های جدید و کارآفرین در این حوزه با مسائل خاص خود مواجه است. 

وطنخواه افزود: البته این موضوع کاملا روشن است اما بدان معنی نیست که فضا و بازار برای رشد کارآفرینی در کسب و کارهای نوین در حوزه انرژی به طور کامل بسته باشد. 

وی با اشاره به این که در بحث مصرف انرژی، آمارها نشان می دهد که حدود 20 درصد تلفات انرژی در کشورمان در بخش خانگی اتفاق می افتد و این حوزه ارتباطی با حوزه دولت ندارد گفت: این سهم در سبد انرژی و مصرف کشورمان بسیار قابل تامل است. 

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه، عواملی همچون نحوه زندگی عامه مردم، الگوی مصرف و نحوه استفاده آنها از انرژی را در کنار برخی دیگر از فاکتورها از جمله قیمت پایین انرژی در کشور در بروز این حجم تلفات انرژی اثرگذار دانست. 

وی گفت: اگر بتوان اثرگذاری مناسبی در جلوگیری از این میزان تلفات انرژی در کشور داشته باشیم و حتی درصدی از این میزان تلفات انرژی را کاهش دهیم، سالانه رقم قابل توجهی خواهد شد. 

وطنخواه با تاکید بر این که بسیاری از کسب و کارهای جدید و استارتاپی می توانند در بهبود این شرایط یعنی در راستای بهبود مصرف در حوزه های خانگی شکل نو به مردم کمک کنند، افزود: تعداد قابل توجهی از شرکت ها می توانند در این بخش شروع به کار کنند و خدمات ارائه دهند و نیازهای بخش خانگی را مرتفع کنند. 

وی ادامه داد: این امر می تواند با استفاده از ابزارهای جدید فناوری و هوشمند کردن ابزار مورد استفاده در حوزه انرژی و برخی دیگر از راهکارهای که امروز در دنیا شاهد آن هستیم، اتفاق بیافتد و البته در داخل کشور نیز پتانسیل ها و توانایی هایی در زمینه اصلاح مصرف انرژی ایجاد شده است که می تواند این وضعیت را بهبود دهد. 

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به دلائل عدم ورود جدی استارتاپ ها و شرکت های شتاب دهنده به حوزه انرژی گفت: به طور حتم بحث قیمت انرژی در این بین نقش بسیار زیادی دارد به طوری که این خود عامل بسیار مهمی در توجه هرچه بیشتر به بحث صرفه جویی در بخش انرژی است. 

وطنخواه بحث ارزان بودن قیمت انرژی در کشورمان را مورد تاکید قرار داد و گفت: مادامی که قیمت انرژی در کشورمان به صورت واقعی اصلاح نشود صرفه جویی در این بخش بی معنا خواهد بود. 

وی با اشاره به این که افزایش قیمت انرژی در کشورمان در اصل یک تصمیم راهبردی محسوب می شود، گفت: واقعی کردن قیمت انرژی ضمن بهینه سازی و افزایش بهره وری در حوزه انرژی، انگیز کافی برای ورود به این بخش به شرکت های شتاب دهنده و استارتاپی می بخشد و ایجاد استارتاپ ها را توجیه پذیر می کند. 

وطنخواه یکی دیگر از عوامل وارد نشدن استارتاپ ها و شرکت های شتابدهنده به بخش های انرژی را ساختار سنتی این بخش ها دانست و گفت: متاسفانه سازمان و شرکت ها انرژی در کشورمان هنوز مطابق عادات گذشته و با سبک و سیاق پیشین از جمله انعقاد قرارداد با پیمانکاران امور خود را پیش می برند و خیلی با فضا و فرهنگ کسب و کارهای جدید آشنا نشده اند. 

وی خاطرنشان کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در چند ماه اخیر ستادهای مرتبط با حوزه انرژی خود را یکپارچه کرد و با ایجاد ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی، گفتمان و سیاست ترویج فرهنگ کسب و کارهای نوین و توسعه شتاب دهنده ها و استارتاپ ها، تحول و شتاب بخشی در این بخش را در دستور کار خود قرار داد.

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی در ادامه تصریح کرد: در حال حاضر نخستین شتاب دهنده حوزه انرژی راه اندازی شده است که با تمام توان و اراده در این حوزه کار می کند و حاصل آن حمایت از چند استارتاپ بوده است. 

وی یادآور شد: ستاد اقتصاد مقاومتی نیز آیین نامه ای را مصوب کرده است که طبق آن بایستی بازار مشخص برای شرکت های دانش بنیان در همه حوزه ها ایجاد شود و همه بخش های دولتی نیز موظف شدند که بودجه خاص و سهم مشخصی از بازار خود را برای شرکت های دانش بنیان اختصاص دهند که این مهم به دستگاه ها نیز ابلاغ شده است. 

وی ادامه داد: در حال حاضر معاونت علمی و فناوری در تعامل با دستگاه های مختلف از جمله وزارت نیرو، نفت و سایر دستگاه های مختلف، مذاکراتی به منظور بازارسازی برای شرکت های دانش بنیان داشته اند و تفاهمنامه هایی نیز در این بخش شکل گرفته است. 

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در عین حال اذعان داشت: البته این اقدامات در برابر حجم انبوه اقداماتی که برای شرکت ها باید انجام شود، اندک است. 

این مقام مسئول در معاونت علمی و فناوری در ادامه تاکید کرد: ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی مصمم است که گفتمان مربوط به حوزه کسب و کارهای نوپا و فضای استارتاپی را در مراکز انرژی کشور نشر دهد و فضای لازم را برای فعالیت شتابدهنده ها و استارتاپ ها فراهم کند. 

وی در خصوص تعداد شرکت ها یا استارتاپ های فعال در حوزه انرژی نیز گفت: بیش از چهار هزار شرکت دانش بنیان در کشور ایجاد شده است که از این میزان تعدادی در بخش های مختلف حوزه انرژی با توجه به دسته بندی های موجود خدمات ارائه می کنند. 

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه اظهار امیدواری کرد: ظرف 6 ماه نخست امسال، دو یا سه شتاب دهنده جدید در این حوزه ایجاد و فضا و اکوسیستم لازم برای شتاب دهنده ها و استارتاپ های جدید در بخش های مختلف حوزه انرژی فراهم شود.